سیّد مرتضی

علی بن حسین بن موسی (۳۵۵-۴۳۶ق) معروف به سید مرتضی و علم الهدی، یکی از شخصیت‌های برجسته و تأثیرگذار در تاریخ فقه و کلام شیعه است. او در سال ۳۵۵ هجری قمری در بغداد به دنیا آمد و در سال ۴۳۶ هجری قمری در همان شهر درگذشت. سید مرتضی برادر بزرگتر سید رضی، گردآورنده نهج‌البلاغه، و از شاگردان مشهور شیخ مفید و شیخ صدوق بود.

سید مرتضی در خانواده‌ای سادات و با پیشینه‌ای علمی به دنیا آمد. پدرش حسین موسوی مسئولیت نظارت بر امور سادات و دیوان مظالم را بر عهده داشت. او تحت آموزش استادانی چون شیخ مفید و ابن نباته قرار گرفت و به یکی از بزرگ‌ترین فقیهان و متکلمان زمان خود تبدیل شد.

علم الهدی به عنوان نقیب شیعیان، امیرالحاج و قاضی القضات شناخته می‌شد و به مدت سی سال در این مناصب خدمت کرد. او در زمینه‌های فقه، کلام و ادبیات بسیار مهارت داشت و آثارش تا زمان حاضر مورد استفاده قرار می‌گیرد. علامه حلی درباره او می‌گوید: «علم الهدی رکن امامیه و معلم ایشان بوده».

تألیفات

سید مرتضی علم الهدی دارای تألیفات متعددی است که هر کدام نشانگر وسعت علم و فضیلت او بوده است. محمدعلی مدرس، صاحب «ریحانه الادب» بیش از ۷۲ جلد از آنها را با اسم و رسم نام می‌برد، ولی برخی از آنچه که راجع به فقه و اصول فقه می‌باشد، به این ترتیب است:

• الانتصار، در فقه.
• الذریعه الی اصول الشریعه، در اصول فقه.
• الأمالی (غرر الفوائد و درر القلائد).
• تنزیه الأنبیاء.
• جمل العلم و العمل در فقه.
• الفصول المختاره.
• الموضح عن جهة اعجاز القرآن.
• المحکم و المتشابه.
• المختصر.
• ما تفرّدت به الامامیه من المسائل الفقهیه.
• المصباح.
• الناصریات.
• جواب الملاحده فی قدم العالم.
• الشافی
• المخلص فی اصول دین
• جوابات المسائل السلاریه.
• الذخیرة فی علم الکلام
• الموضح عن جهة اعجاز القرآن
• او همچنین شاعر بود و دیوان شعری با بیش از بیست هزار بیت شعر دارد

تأليف در غدير

همانطور كه در زمينه سند حدیث غدیر بحث‏ هاى مفصلى در كُتب شده است، در مورد متنِ حديث هم تأليفاتِ ارزنده ‏اى وجود دارد.

از قرن چهارم تحقيق و بحث در متن و سند حديث غدير آغاز شده، و قطعه اصلى خطبه غدیر -  كه جمله «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَهَذَا عَلِىٌّ مَوْلَاهُ» است -  در مناظرات مطرح شده و رجال اسناد و ناقلين حديث غدير به دقت مورد بررسى قرار گرفته است. كتب شیخ صدوق و سید مرتضی و شیخ مفید بهترين شاهد بر اين مدعا هستند.

از جمله مؤلفين مشهور چهارده قرن كه در مورد غدير تألیف مستقل داشته ‏اند عالم جلیل‏ القدر سيد مرتضى علم ‏الهدى (م ۴۳۶ ق) است. کتابشناسی كتاب او از اين قرار است:

مسألة فى الجواب عن الشبهات الواردة لخبر الغدير، سيد على بن حسين موسوى (سيد مرتضى، علم ‏الهدى، م ۴۳۶ ق). عربى، چاپى. تحقيق: سيد احمد حسينى (اشكورى). تحقيق ديگر: سيد مهدى رجايى. دار القرآن الكريم، قم، سال ۱۴۰۵ ق، ۱۳۶۳ ش. وزيرى، ۴ ص.

چاپ معرفى شده در ضمن كتاب «رسائل الشريف المرتضى» و در ج ۳، ص ۲۵۱ - ۲۵۴، آمده است.

شعر عربى در غدير

در طول چهارده قرن، مسئله غدير در قالب اشعار عربی، فارسی، اردو، ترکی و غير آن به نظم كشيده شده است.

در اين بين عده ‏اى از علماى بزرگ نيز كه قريحه شعرى داشته ‏اند، اشعار رسايى درباره غدير سروده ‏اند كه از جمله آنان سيد مرتضى است.