شیخ حر عاملی
شیخ محمد بن حسن حر عاملی (۱۰۳۳–۱۱۰۴ق) از محدثان و فقهای برجسته امامیه قرن یازدهم هجری و صاحب کتاب مهم «وسائل الشیعه» است؛ او عالمی اخباری بود که نقش مؤثری در تحکیم مبانی فقهی و حدیثی شیعه داشت. وی در جبل عامل لبنان زاده و در مشهد درگذشت؛ از شاگردان و اساتید بزرگ دوران خود بهشمار میرفت و آثارش همچنان مرجع اصلی فقه و حدیث شیعه است.
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | محمد بن حسن بن علی بن محمد بن حسین حر عاملی |
| سرشناسی | محدث و فقیه برجسته امامیه، نویسنده کتاب وسائل الشیعه |
| تولد | ۸ رجب ۱۰۳۳ق، روستای مشغره، جبل عامل، لبنان |
| وفات | ۲۱ رمضان ۱۱۰۴ق، مشهد، ایران |
| نحوه درگذشت | درگذشت در سن ۷۱ سالگی |
| محل دفن | ایوان حجرهای در حرم امام رضا علیه السلام |
| خویشان سرشناس | عمویش شیخ محمد بن علی حر عاملی (نویسنده کتاب الرحلة) |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | حسن بن علی حر (پدر)، شیخ زینالدین بن محمد نوه شهید ثانی و دیگر علما |
| شاگردان | سید محمد بن محمد بدیع رضوی مشهدی، مولی محمد فاضل مشهدی، مولی محمدتقی استرآبادی و دیگران |
| مذهب | شیعه |
| اطلاعات فرهنگی | |
| زمینه فعالیت | حدیث، تألیف و تدریس |
| علت شهرت | تألیف کتاب «وسائل الشیعه» |
زندگینامه
محمد بن حسن بن علی بن محمد بن حسین (۱۰۳۳–۱۱۰۴ق)، مشهور به شیخ حر عاملی، در ۸ رجب ۱۰۳۳ق در روستای مشغره واقع در جبل عامل لبنان به دنیا آمد. نسب او به حر بن یزید ریاحی میرسد. پدرش حسن بن علی فقیه و دانشمندی برجسته و مادرش از دختران علامه شیخ عبدالسلام بود.[۱]
شیخ حر عاملی تحصیلات ابتدایی را در جبل عامل آغاز کرد و سپس به جباع رفت. او از علما و منابع متعددی بهره برد که از جمله آنها پدر، عمویش، شیخ زینالدین صاحب معالم و آقا حسین خوانساری بودند.[۲]
در سال ۱۰۷۳ق برای زیارت عتبات عالیات از جبل عامل به عراق سفر کرد و سپس برای زیارت امام رضاعلیه السلام به مشهد رفت. با دیدار از علمای اصفهان مانند علامه مجلسی و پذیرش مناصب قاضیالقضات و شیخالاسلامی توسط شاه سلیمان صفوی، در مشهد ماندگار شد.[۳]او در مشهد مجلس درسی پررونق داشت و شاگردان مطرحی تربیت کرد.[۴]ایشان از مدافعان مکتب اخباریگری بود و بر صحت کامل احادیث کتب اربعه تأکید میکرد.[۵]
وی در ۲۱ رمضان ۱۱۰۴ق در سن ۷۱ سالگی در مشهد درگذشت و در حرم امام رضا علیهالسلام به خاک سپرده شد.
سخنان بزرگان درباره شیخ حر عاملی
- سید علی خان مدنی او را مرواریدی بر تاج زمان و صاحب فوائدی دانسته که مانند باران بر تمام جهان میبارد.[۶]
- محمد بن علی اردبیلی فضائل بیشمار وی را ستوده است.[۷]
- محدث قمی او را فقیه هوشیار و محدث پارسا و ثقه و منبع فضایل دانسته است.[۸]
- علامه امینی در الغدیر، او را نقطه درخشان فضیلت و تجسم علم و ادب برمیشمرد.[۹]
تألیفات
مهمترین اثر شیخ حر عاملی، «وسائل الشیعه» است که شامل ۳۶ هزار روایت با اسناد دقیق میباشد و در مباحث فقهی جامع است. این اثر دارای شرحها، معاجم و تلخیصهای متعددی شده است. برخی دیگر از تألیفات شیخ حر عاملی عبارتند از:
- «الجواهر السنیة فی الأحادیث القدسیة»
- «الصحیفة الثانیة من أدعیة علی بن الحسین علیهما السلام»
- «هدایة الأمة إلی أحکام الأئمة علیهم السلام»
- «من لا یحضره الإمام یا فهرست وسائل الشیعة»
- «الفوائد الطوسیة»
- «إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات»
- «أمل الآمل»
- «الإیقاظ من الهجعة بالبرهان علی الرجعة»
- «رسالة فی الرد علی الصوفیة»
- «تواتر القرآن»
- «بدایة الهدایة»
- «الفصول المهمة فی أصول الأئمة علیهم السلام»
- «العربیة العلویة و اللغة المرویة»
- «منظومهها در مواریث، زکات، هندسه، تاریخ پیامبر و امامان علیهم السلام»
- «رسالة فی الغناء»
- «تنزیه المعصوم عن السهو و النسیان».
اشعار
شیخ حر عاملی شاعر پرمایهای بود که هزاران بیت شعر در مدح اهل بیت علیهم السلام سروده است. دیوان اشعار او دربردارنده قصاید بلند مانند قصیدهای با بیش از ۱۰۰ بیت در مدح پیامبرصلی الله علیه وآله و اشعار دیگری در باب عید غدیر خم است. ویژگی شعری او استفاده از قالبها و هماهنگیهای بدیع قافیهای میباشد.[۱۰]
بررسی اسناد غدیر[۱۱]
علمای بزرگ شیعه کتب مفصلی در زمینه بحثهای رجالی و تاریخیِ مربوط به سند حدیث غدیر تألیف نمودهاند. از جمله کسانی که اسناد غدیر را مورد بررسی قرار داده شیخ حرّ عاملی در کتاب بسیار ارزشمند «اثبات الهداة» ج ۲ ص ۲۰۰–۲۵۰ اند.
تحقیق در مورد غدیر[۱۲]
از اوائل قرن یازدهم هجری تا امروز با ایجاد میدان باز علمی، محققین و اندیشمندان اسلام تألیفات بسیار مهمی درباره غدیر تألیف کردهاند و به خوبی از زحمات هزار ساله نتیجهگیری نمودند. در این دوران تمام جوانب غدیر مورد جمع و بررسی و تحقیق قرار گرفت و در هر جنبه ای بهطور جداگانه کتابی نوشته شد. از جمله ارتباط غدیر با قرآن، بحثهای مفصل در اسناد غدیر، بررسیهای عمیق در متن حدیث غدیر، جمعآوری و تدوین اشعار مربوط به غدیر و جوانب دیگر آن مورد توجه خاص واقع شد و در هر مورد کتبی تدوین گردید، که یکی از این خادمان غدیر شیخ حرّ عاملی اند.
شعر عربی در غدیر[۱۳]
در طول چهارده قرن، مسئله غدیر در قالب اشعار عربی، فارسی، اردو، ترکی و غیر آن به نظم کشیده شده است. در این بین عده ای از علمای بزرگ نیز که قریحه شعری داشتهاند اشعار رسایی درباره غدیر سرودهاند که از جمله آنان شیخ حرّ عاملی اند.
نقل متن کامل خطبه غدیر[۱۴]
خوشبختانه متن مفصل و کامل خطبه غدیر در نُه کتاب از مدارک معتبر شیعه که هماکنون در دست میباشد و به چاپ هم رسیده، با اسناد متصل نقل شده است. روایاتِ این نُه کتاب به سه طریق منتهی میشود. از جمله شیخ حر عاملی در کتاب «اثبات الهداة»[۱۵] خطبه مفصل غدیر را از مدارک اصلی و معتبر نقل کرده است.[۱۶]
پانویس
- ↑ امل الآمل، ج۱، ص۹
- ↑ واسطهها در وسائل الشیعه، ج۱، مقدمه ص۷۹
- ↑ بحارالانوار، ج۱۰۷، ص۱۰۷
- ↑ اثبات الهداة، ج۱، ص۱۰
- ↑ فوائد الطوسیه، مقدمه ص۸۸
- ↑ سلافة العصر، ص۳۵۹
- ↑ جامع الرواة، ص۹۰
- ↑ الکنی و الألقاب، ج۲، ص۱۷۶
- ↑ الغدیر، ج۱۱، ص۳۳۶
- ↑ وسائل الشیعه، مقدمه تحقیق، ص۸۴
- ↑ اسرار غدیر: ص ۱۰۷. چهارده قرن با غدیر: ص ۱۲۱.
- ↑ غدیر در آئینه کتاب: ص ۱۶،۱۵.
- ↑ چهارده قرن با غدیر: ص ۱۶۶.
- ↑ اسرار غدیر: ص ۱۰۸.
- ↑ اثبات الهداة: ج ۲ ص ۱۱۴ و ج ۳ ص ۵۵۸.
- ↑ دانشنامه غدیر، ج ۷، ص ۵۶۹