علی بن زید بصری

علی بن زید بن جدعان، فقیه و محدث بصری قرشی از بنی تیم و اهل مکه بود که نابینا به دنیا آمد و در بصره از بزرگان علم و حدیث به‌شمار می‌رفت؛ با وجود گستردگی دانش، به دلیل ضعف در حفظ و گرایش به تشیع، بسیاری از محدثان او را ضعیف دانسته‌اند

علی بن زید بن جدعان بصری

اطلاعات فردی
نام کامل	علی بن زید بن عبدالله بن جدعان القرشی التیمی البصری
سرشناسی	فقیه و راوی حدیث
تولد	حدود ۶۰ ق (دوران یزید)
وفات	۱۳۱ ق (برخی منابع: ۱۲۷ یا ۱۲۹ هـ)
محل دفن	بصره
خویشان سرشناس	محمد بن زید (برادر)
اطلاعات علمی
استادان	انس بن مالک، سعید بن مسیب، ابوعثمان نهَدی، عروه بن زبیر، ابی‌قلابه، حسن بصری، قاسم بن محمد و دیگران
شاگردان	شعبه بن حجاج، سفیان ثوری، حماد بن سلمه، حماد بن زید، سفیان بن عیینه، اسماعیل بن علیه، شریک و دیگران
مذهب	اسلام (گرایش به تشیع)
اطلاعات فرهنگی
زمینه فعالیت	حدیث، فقه
علت شهرت	نقل حدیث و فقه، مکفوف

روایت حدیث غدیر

یکی از تابعین که حدیث غدیر را از صحابه نقل کرده علی بن زید بن جدعان بصری (م ۱۲۹ یا ۱۳۱ ق) است. افراد و کتبی که ذیلاً آورده می‌شود حدیث غدیر و داستان تهنیت در غدیر را از علی بن زید و او از براء بن عازب و انس روایت کرده‌اند؛ بعضی به سند خود تا او و بعضی به نقل از کتب مصدر:

مسند احمد بن حنبل، سنن ابن‌ماجه، نسائی در «الخصائص»، خطیب در «تاریخ بغداد»، طبری در تفسیر، «تهذیب الکمال فی اسماء الرجال»، ثعلبی در «الکشف و البیان»، ابن عبدالبر در «الاستیعاب»، محب الدین طبری در «الریاض النضرة»، خوارزمی در «المناقب».

همچنین: ابن صبّاغ مالکی در «الفصول المهمة»، محب الدین طبری در «ذخائر العقبی»، حافظ گنجی شافعی در «کفایة الطالب»، فخر رازی در تفسیر، نیشابوری در تفسیر، جمال الدین زرندی در «نظم درر السمطین»، «الجامع الصغیر»، «مشکات المصابیح»، میبدی در «شرح دیوان امیرالمؤمنین علیه السلام»، «فرائد السمطین»، «کنز العمال».

و نیز: «سنن ابن ابی شیبه»، ابن کثیر در «البدایة و النهایة»، حافظ ابومحمد عاصمی در «زین الفتی»، «نزل الابرار»، مقریزی در «الخطط»، «مناقب الثلاثة»، «روح المعانی»، تفسیر «المنار»، جزری در «اسنی المطالب». ابن ابی شیبه و ترمذی و ذهبی: او را توثیق کرده و ستوده‌اند.

عن علی بن زید بن جدعان‏، عن عدی بن ثابت عن البراء بن عازب قال: نزلنا مع رسول اللَّه صلّی اللَّه علیه و سلم عند غدیر خم، فبعث منادیا ینادی، فلما اجتمعنا، قال: «أ لست اولی بکم من آبائکم؟»، قلنا بلی یا رسول اللَّه، قال: «أ لست أ لست؟»، قلنا: بلی یا رسول اللَّه، قال: «من کنت مولاه، فان علیا بعدی مولاه، اللَّهمّ وال من والاه و عاد من عاداه». فقال عمر بن الخطاب: هنیئا لک یا ابن أبی طالب اصبحت الیوم ولی کل مؤمن

از علی بن زید بن جدعان، از عدی بن ثابت، از براء بن عازب نقل شده است که گفت: همراه پیامبر خدا صلی‌الله علیه و آله در کنار غدیر خم فرود آمدیم. پس پیامبری منادی‌ای را فرستاد تا ندا دهد. وقتی گرد آمدیم، فرمود: «آیا من نسبت به شما از پدرانتان سزاوارتر نیستم؟» گفتیم: بله ای رسول خدا. فرمود: «آیا من سزاوارتر نیستم؟» گفتیم: بله ای رسول خدا. فرمود: «هر کس من مولای او هستم، پس علی بعد از من مولای اوست. خدایا، دوست بدار هر که او را دوست بدارد و دشمن بدار هر که با او دشمنی کند.» پس عمر بن خطاب گفت: گوارا باد بر تو ای پسر ابوطالب، امروز سرپرست هر مرد و زن مؤمن شدی.

جایگاه راوی

علی بن زید بن جدعان (متوفی ۱۲۷ یا ۱۲۹ یا ۱۳۱ هجری)، مشهور به «المکفوف» یا «الأعمی»، از راویان حدیث و فقیهان بصره بود که اصالتاً قرشی و تیمی و اهل مکه بود اما در بصره می‌زیست. او نابینا به دنیا آمد و از بزرگان علم حدیث به‌شمار می‌رفت. از جمله استادان او می‌توان به انس بن مالک، سعید بن مسیب، ابوعثمان نهَدی، عروه بن زبیر، ابی‌قلابه، حسن بصری و قاسم بن محمد اشاره کرد. از شاگردانش نیز شعبه، سفیان ثوری، حماد بن سلمه، عبدالواث، حماد بن زید، سفیان بن عیینه، اسماعیل بن علیه و شریک را می‌توان نام برد. او از حاملان علم و اهل زهد و عبادت بود، اما به دلیل ضعف در حفظ و اندکی تشیع، مورد انتقاد برخی از محدثان قرار گرفت.

• ابو زرعه و ابوحاتم: او را قوی نمی‌دانند. بخاری و ابن خزیمه: به او استناد نمی‌کنند.
• ترمذی و طوسی: او را راستگو دانسته‌اند، اما گاهی روایات مرفوع نقل می‌کند که دیگران موقوف نقل می‌کنند.
• ذهبی: او را حافظ دانسته اما ثابت نمی‌داند.
• ساجی: اهل صدق است اما در حد اجماع نیست.
• یعقوب بن شیبه: ثقه، اما اندکی به نرمی گرایش دارد. نسائی: ضعیف است. عجلی: حدیثش نوشته می‌شود، اما قوی نیست.
• حاکم: او را در برخی روایات منحصر به فرد دانسته و مورد احتجاج قرار نمی‌دهد.

علی بن زید بن جدعان از نظر علمی و روایی جایگاه قابل توجهی داشت و برخی از بزرگان علم حدیث، او را راستگو و اهل صدق دانسته‌اند. با این حال، ضعف در حفظ و گرایش به تشیع باعث شده است که بسیاری از محدثان متقدم و متأخر به روایات او با احتیاط بنگرند و او را ضعیف بدانند.