جلوه های غدیر در شعر فارسی معاصر: تفاوت میان نسخه‌ها

شعر غدير -  يا همان غديريه -  يكى از حلقه‏ هاى پيوستگى به ريشه‏ هاى تاريخى شعر فارسى است. اين نوع شعر كه بازتاب جان آگاه و تربيت شيعى آفرينندگان آن است، اگر چه از صورت معهود خود را جدا نمى‏ داند، ولى با افق‏ هاى معاصر نيز بيگانه نيست. اين جريان توانسته است با توجه به غناى ادب كهن پارسى، نيم نگاهى نيز به پيشنهادهاى نو و نظريه‏ هاى امروز داشته باشد، تا در اين فرآيند شعرى ريشه‏ دار اما تازه را به مخاطب هوشمند امروز بنمايد.<ref>زلال غدير (مجموعه مقالات) : ش ۱ ص ۱۷۷  - ۱۵۷. چهارده قرن با غدير: ص ۱۶۸.</ref>

در زمان ما آثار شعر غدير از جنبه ‏هاى ادبى فراتر رفته و ارزش تبليغى خاصى به خود گرفته است و انعكاس آن در موارد بسيارى چون كتاب‏ها، مجلات، روزنامه‏ ها، برنامه‏ هاى راديويى و تلويزيونى و كامپيوترى، در جشن‏ها به صورت مداحى و تهيه نوارهاى صوتى و تصويرى و كامپيوترى و حتى پخش آنها از طريق اينترنت جلوه‏ هاى تازه‏اى به شعر غدير داده است.

قطعه‏ هايى از شعر و ادبيات عربى و فارسى و اردو و تركى كه از نظر اعتقادى يا انگيزه ولايى و يا ظرافت ادبى خصوصيتى داشته، و بحمداللَّه هر روز گسترده ‏تر مى‏ گردد.

== '''مقدمه''' ==

=== '''الف. پيشينيه غديريه ‏سرايى در شعر فارسى''' ===

در بين رويدادهاى بزرگ اسلام، تنها رويداد غدير است كه از گاه وقوع پاره شعرى به عنوان سند هميشگى با آن پيوند خورده است. شعر و موسيقى شعر و سهولت به خاطر سپردن آن مدرک ماندگارى در غدير است، كه در گذر نسل‏ها حفظ شده و به جهت اهميت ادبى در كتاب‏ها ثبت گرديده است. در طول تاريخ در كنار اسناد حديثى، غديريه‏ ها كه توسط شعراى قرن‏ هاى مختلف سروده شده در حفظ اين ماجرا اثر به سزايى داشته‏ اند.

در شعر فارسى نيز مشكل مى‏توان ديوانى را يافت كه از نام اميرالمؤمنين على ‏عليه السلام و مدح مولاى غدير خم محروم مانده باشد. براى اثبات سخن، كافى است تا گلگشتى در آثار شاعران بزرگ ايران، فردوسى، مولوى و حافظ داشته باشيم.  

شاعران پارسى‏گو به حقانيت غدير خم گواهى داده، و گاه با سرودن چكامه ‏هاى فاخر و بلند و غديريه ‏هاى غرّا و رسا، گوى سبقت از همگان ربوده‏ اند. چرا كه ايرانيان مسلمان را از همان نخست به على و آل پاكش ‏عليهم السلام گرايشى ديگر و برتر، ارادتى فزون ‏تر و بهتر بود و شاعران بزرگ و بيدار هم كه هميشه زبان گوياى ملت و مردم بوده ‏اند و مردمان مسلمان را به همين گرايش سفارش مى‏ كردند.<ref>مجله علوم حديث: ش ۷، محمد صحتى سردرودى.</ref>

=== '''ب. پيشينه و روش تحقيق''' ===

در موضوع غدير در شعر فارسى كتاب‏ ها و مقالاتى تدوين شده است، كه در اين خصوص و به عنوان نمونه مى‏ توان به اين كتاب‏ها اشاره كرد:

تا جايى كه بررسى شده است، غدير در شعر معاصر تا كنون تحت عنوان كتاب يا نوشتار يا مقاله‏ اى مستقل و جامع مورد بررسى قرار نگرفته است. بنابراين، به روش كتابخانه اى و با رويكرد تحليل و آسيب‏ شناسى به بررسى غديريه‏ هاى شاعران معاصر پرداخته شد.

پس از مشروطه،شعر به لحاظ درون‏مايه بسيار دگرگون شد وشعر اجتماعى گسترش يافت.مضامينى چون: ابروى يار، خط، زلف و... ، كمتر شد و صداهاى تازه‏ اى مانند:مبارزه، قانون،استقلال،وطن و...، به گوش رسيد.در اين دوره، شعر ديگر انتزاعى و ذهنى نيست،بلكه عينى و ملموس شده است.شعر، شعر زندگى و زبان شعر بسيار ساده براى همگان قابل فهم است.اين روند در سال ‏هاى بعد نيز ادامه يافت.

شروع شعر آئينى به سال‏ هاى پيش از ۱۳۶۰ ش بر مى‏گردد. از آن دوذه و دهه پنجاه تا به امروز از ديدگاه درون مايه با شعرهاى ديگر تفاوت بسيار دارد و همگى بيانگر هوايى تازه در شعر است. شعر آئينى را از نظر درون‏مايه مى ‏توان چهار بخش كرد:

مختصات فكرى و زبانى اين اشعار با يكديگر متفاوت است. برخى با ذهن و زبان قدم‏هايى به صورت آثارى تكرارى و بى روح ارائه مى شود. برخى آميخته با اصطلاحات كلامى و سرشار از تلميحات قرآنى و معارف اسلامى و با زبان فخيم و استفاده از آرايه ‏هاى ادبى چون تضمين و ارسال المثل و كنايات و استعاره‏ هاى دور از ذهن و زبان مجازى كه داراى مخاطب خاص است بيان مى‏ شود.

شعرهاى مناسبتى پيوند عميقى با باورهاى عاميانه دارند، و در مناسبت‏ هاى مذهبى چون اعياد، ايام فاطميه، شب‏هاى قدر و اعيادى چون مبعث و غدير اجرا مى‏ شوند. گاه با لحنى ساده و نگاهى در سطح به وقايع دينى و متمايل به بزرگنمايى در ظواهر و شورانگيزى در مخاطب و گاه بينش دينى در حرير عاطفه و اردات و تعظيم و ذهن و زبانى زيبا.

در ادامه به طور اخص به ويژگى‏ هاى [https://wikighadir.com/index.php/%D8%BA%D8%AF%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D9%87 غدیریه]‏ هاى معاصر پرداخته مى‏ شود.

مثنوى و غزل -  مثنوى نيز از قالب ‏هاى پركاربرد در شعر آئينى و خصوصاً غديريه است. همچنين قالب مستزاد، بحر طويل، دو بيتى و رباعى در اشعار عاميانه آئينى و غديريه‏ ها كاربرد فراوان دارد و از قالب ‏هاى پركابرد براى اين مضامين شعرى است.

شعر سال‏هاى بعد از ۱۳۶۰ ش، افزون بر نوآورى معنوى از ويژگى ‏هايى صورى نيز بهره‏ مند شد. مهم‏ترين تمايز اين شعر، گرايش ديگر بار به قالب‏ هاى كهن مى ‏باشد. اين گرايش عوامل گوناگونى دارد. از جمله گستردگى حوزه مخاطبان، كه بيشتر مردم بودند و آشنا به قالب‏ هاى شناخته شده كهن خاصه غزل. از ديگر سوى مى‏ دانيم كه پيشينه درون مايه شعر آزاد در ايران، براى قشر متدين چندان قابل پذيرش نبوده است.

البته بيشتر شاعران جوان اين دوره قالب‏ هاى شعر آزاد را تجربه كرده‏اند، و برخى بهترين شعرهايشان را در اين قالب‏ها سروده‏ اند. برخى در كنار نوپردازى، غزل و مثنوى يا رباعى و چارپاره را در حد تفنن به كار مى‏ گرفتند، و برخى از شاعران نيز متوجه بيدل دهلوى شدند و شعرهاى آئينى را در اين فضا جولان دادند و از او پيروى كردند.

=== '''نگاهى به برخى جلوه ‏هاى غدير در شعر معاصر فارسى''' ===

بررسى‏ ها نشان مى‏ دهد كه در صد سال اخير و بيشتر در سال‏هاى ۱۳۶۰ش به بعد، صدها قصيده و غزل و مثنوى و قطعه و... ، با موضوع غدير سروده شده، كه اين نوشتار در اين بخش سعى در گردآورى اجمالى آنها كرده است، در ادامه به بررسى مؤلفه‏ هاى اين اشعار پرداخته مى‏ شود.

براى جلوگيرى از اطاله كلام در اغلب شعرها، به ابيات آغازين يا برجسته اكتفا شده است. صورت كامل اين اشعار و ديگر اشعار آئينى، اين شاعران در ديوان‏ها و دفترهاى شعرى كه در فهرست منابع ذكر شده، قابل مشاهده و تحليل بيشتر است.

 

 

'''اديب پيشاورى:'''

 

 

 

'''صبورى كاشانى:'''

 

صبورى ملک ‏الشعراى آستان قدس رضوى چهارده قصيده غديريه دارد، كه برخى را در ديوان او مى‏ توان ديد<ref>ديوان كاظم صبورى: ص ۳۵۱ ۱۶۱ ۱۴۹ ۱۲۰ ۷۸ و... .</ref>

 

 

'''ميرزا حبيب‏ اللَّه خراسانى:'''

 

'''<br />شيخ محمد حسين غروى اصفهانى:'''

 

 

 

'''ميرزا محمد كاظم صبورى:'''

 

 

 

'''صغير اصفهانى:'''

 

اين شاعر حدود پانزده غديريه سروده است، كه در ديوانش مى توان ديد<ref>ديوان صغير اصفهانى: ص ۴۵۶ ۱۴۱ ۴۴ ۴۳ ۳۴ و... .</ref>:

 

 

'''رفعت سمنانى:'''

 

 

 

'''ملک الشعراء محمد تقى بهار:'''

 

 

 

'''عمان سامانى:'''

 

 

شهريار تبريزى، به هر دو زبان فارسى و تركى دلسروده‏ هاى بسيارى درباره غدير خم دارد. در سراسر اشعار وى شيفتگى به حضرت على‏ عليه السلام موج مى‏ زند. وى سراينده «على اى هماى رحمت» است.

 

از مهم‏ترين ويژگى‏ هاى شعر او، سادگى و شيوايى كلام اوست. زبان شعرى وى در عين حال كه سهل و ممتنع و قابل استفاده براى عموم است، در بطن خود معانى عميق دارد.

همين نكته سبب شده اشعار وى نزد طيف وسيعى از مخاطبان شهرت فراوانى يابد. او همواره اشعارش را متناسب با نياز جامعه مى‏ سروده، كه نشانگر مردمى بودن اين شاعر است. نزديكى با قرآن و معارف دينى در اشعار وى هويداست. از ويژگى ‏هاى شهريار پرداختن به قالب غزل است، و در حوزه شعر علوى و غديريه نيز آثار ماندگارى از خود برجاى گذاشته است:

 

 

 

 

 

'''مهدى الهى قمشه‏ اى:'''

 

 

 

'''محيط قمى:'''

 

 

 

'''ابوالحسن ميرزا شيخ‏ الرئيس قاجار:'''

 

 

 

'''صفى اصفهانى:'''

 

 

 

'''طوطى همدانى:'''

 

 

 

'''ناصر شعار ابوذرى:'''

 

 

 

'''ناظم ‏زاده كرمانى:'''

 

 

 

'''فرصت شيرازى:'''

 

 

 

'''محمدجواد غفورزاده(شفق) :'''

 

 

 

'''سيد رضا مؤيد:'''

 

 

 

'''حالى اردبيلى:'''

 

 

 

'''نظيرى نيشابورى:'''

 

 

 

'''دكتر يحيى حدادى ابيانه:'''

 

 

 

'''سيد مصطفى آرنگ:'''

 

 

 

'''مهرداد اوستا:'''

 

'''<br />عبدالعلى نگارنده:'''

 

'''<br />محمد على مردانى:'''

 

'''<br />ناظرزاده كرمانى:'''

 

'''<br />دكتر قاسم رسا:'''

 

'''<br />مصطفى جوادى مقدم:'''

 

'''<br />حبيب چايچيان (حسان) :'''

 

'''<br />احمد عزيزى:'''

 

 

 

'''ارمغان بهداروند:'''

 

و... او قرينه محمد صلى اللَّه عليه و آله بود

 

'''<br />مصطفى محدثى خراسانى:'''

 

'''<br />محمدعلى سالارى:'''

 

'''<br />طاهره موسوى گرمارودى:'''

 

'''<br />خوشدل كرمانشاهى:'''

 

'''<br />سيد مصطفى موسوى گرمارودى'''

 

'''<br />محمود شاهرخى:'''

 

'''<br />محمد على صفرى(زرافشان):'''

 

'''<br />احمد عزيزى:'''

 

'''<br />غلام‏رضا سازگار:'''

 

'''<br />اسماعيل نورى علاء:'''

 

'''<br />نعمت ميرزاده آزرم:'''

 

'''<br />عباس براتى‏ پور:'''

 

تا شد به روى دست نبى‏ صلى الله عليه وآله مرتضى ‏عليه السلام بلند

'''<br />پروانه نجاتى:'''

 

'''<br />نادر بختيارى:'''

 

'''<br />جواد جهان ‏آرايى:'''

 

'''<br />مهدى رحيمى:'''

 

'''<br />رضا اسماعيلى:'''

 

'''<br />محمدعلى مجاهدى:'''

 

'''<br />نصراللَّه مردانى:'''

 

'''<br />ابوالقاسم حسينجانى:'''

 

'''<br />مرتضى اميرى اسفندقه:'''

 

'''<br />محمود اكرامى:'''

 

'''<br />علی‏رضا سپاهى لائين:'''

 

'''<br />على رضا قزوه:'''

 

'''<br />ولى‏ اللَّه پاشا:'''

 

'''<br />زهرا حسين ‏زاده:'''