یمن: تفاوت میان نسخه‌ها

با در نظر گرفتن شيوه ‏هاى اطلاع رسانى در زمان [[پیامبر رحمت صلی الله علیه و آله|پیامبر صلی الله علیه و آله]]، بايد اقدامى بديع صورت مى‏ گرفت، تا خبر مهم‏ترين سخنرانى پيامبر صلى الله عليه و آله - كه همان [[خطبه غدیر]] بود -  در گسترده ‏ترين و سريع ‏ترين شكل ممكن منتشر شود و هيچ كس را ياراى كتمان آن نباشد.

پيشرفته ‏ترين شيوه همان بود كه پيامبر صلى الله عليه و آله به كار گرفت كه تا امروز حيرت همه رسانه‏ ها را برانگيخته است. اين اقدامات طى چند مرحله دست به دست هم داد و جلوه‏ هايى از عظمت تبليغ را نشان داد، كه فقط در آيه «يا اَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما اُنْزِلَ اِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ» قابل ترسيم است، و جمله «واِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النّاسِ» مى ‏تواند آن را به تصوير كشد.

قبل از حركت پيامبر صلى الله عليه و آله براى سفر [[حجةالوداع]]، اميرالمؤمنين‏ عليه السلام با لشكرى از طرف آن حضرت به نَجْران و سپس يمن رفته بودند كه هدف آن دعوت به اسلام و نيز جمع آورى خمس و زكات و جِزيه بود، و اين جزيه قرادادى بود كه اهل كتاب (يهوديان و مسيحيان و زرتشتيان) طبق آن مبلغى به حكومت اسلامى مى ‏پرداختند. اين قرار بين مسيحيان نجران و پيامبر صلى الله عليه و آله هم در سال قبل از حج برقرار شده بود.

لذا اميرالمؤمنين ‏عليه السلام پس از پايان كارهاى محوَّله در نجران و يمن، با لشكر همراه و دوازده هزار نفر از اهل يمن عازم مكه شدند، كه حدود ۸۰۰ كيلومتر راه بود. آنان پس از احرام در ميقات «يَلَمْلَم» در جنوب مكه به سوى اين شهر حركت كردند تا براى ايام حج در آنجا حضور داشته باشند.

با نزديک شدن پيامبر صلى الله عليه و آله به مكه از طرف [[مدینه]]، اميرالمؤمنين‏ عليه السلام هم از طرف يمن به اين شهر نزديک شدند. حضرت جانشينى در لشكر براى خود تعيين كردند و خود پيشتر به ملاقات پيامبر صلى الله عليه و آله شتافتند و در نزديكى مكه خدمت حضرت رسيدند و گزارش سفر را دادند.

=== '''و اما پاسخ به شبهه مطرح شده:''' ===

المواقف: ص ۴۰۵. وى افزوده كه اين حديث (حضور اميرمؤمنان ‏عليه السلام در غدير) صحيح نيست و ادعاى ضرورت زورگويى است. بسيارى از محدثان آن را روايت كرده و صحيح دانسته ‏اند، از جمله: ابوعيسى ترمذى (م ۲۷۹ ق) در مشكل الأثار: ج ۲ ص ۳۰۸ مى ‏گويد: اسناد اين حديث صحيح است و در هيچ يک از رواياتش اشكال و خدشه‏ اى نيست. ابن ‏عبدالبرّ (م ۳۶۴ ق) در الاستيعاب: ج ۲ ص ۲۷۳ مى‏ گويد: تمام اينها آثارى ثابت و روشن است. [[ابن‏ کثیر]] (م ۷۴۸ ق) در البداية و النهاية: ج ۵ ص ۲۰۱ حديث را ذكر مى ‏كند، آنگاه می گويد: شيخ ما ابوعبداللَّه ذهبى گفته است: حديثى صحيح است. [[ابن حجر عسقلانی|ابن‏ حجر]] (م ۹۷۴ ق) در الصواعق المحرقة مى‏ گويد كه حديثى صحيح است كه شكى در آن نيست. جماعتى مانند ترمذى و نسائى و احمد آن را [[روایت]] كرده ‏اند. بنابراين راه ‏هاى آن بسيار است، و آن را شانزده تن از اصحاب پيامبر صلى الله عليه و آله روايت كرده ‏اند. در روايتى از احمد آمده است: سى صحابى آن را از پيامبر صلى الله عليه و آله شنيده و به نفع على‏ عليه السلام بدان گواهى داده ‏اند، و بسيارى از اساتيد آن صحيح يا حسن است، و به كسى كه در صحت آن اشكال كند اعتنا نمى‏ شود. نيز به كسى كه آن را با اين بهانه كه على‏ عليه السلام در يمن بوده نپذيرد، چون بازگشت حضرت از يمن ثابت شده است. مرقاة المفاتيح (قارى): ج ۱ ص ۴۷۶. ابن‏ كثير دمشقى مى ‏گويد: شيخ ما حافظ ابوعبداللَّه ذهبى گفته است: حديث متواتر است. يقين دارم كه رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله آن را فرموده است. تاريخ ابن ‏كثير: ج ۵ ص ۲۰۹. براى آگاهى بيشتر مراجعه شود به: شرح المقاصد (تفتازانى، م ۷۹۳ ق): ص ۵۶ . قاضى نعمان (م ۳۶۳ ق) در مورد انگيزه ‏اى ک و اما ردّ سخن قاضى لايجى:

=== '''۱. نصوص بازگشت اميرالمؤمنين‏ عليه السلام به مكه''' ===

ابن‏ سعد (م ۲۳۱ ق) مى ‏گويد: گفته مى ‏شود سرّيه على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام به يمن دوبار بوده است: يكى از آن دو در ماه رمضان سال دهم هجرت پيامبر صلى الله عليه و آله روى داد. گفته ‏اند: رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله على‏ عليه السلام را به يمن فرستاد، و پرچمى به او داد و با دست خويش عمامه بر سرش نهاد و فرمود: برو و به جايى توجه نكن. وقتى به ديار يمنى‏ها فرود آمدى و رسيدى، با آنان نبرد نكن مگر آنكه با تو بجنگند. حضرت با سيصد سواره حركت كرد و آن اولين سپاهى بود كه وارد آن سرزمين -  يعنى سرزمين مذحج -  شد. پس يارانش را گسيل داشت كه غنائم و زنان و اطفال اسير و چارپايان بسيار و... را آوردند.

على ‏عليه السلام بريدة بن خصيب اسلمى<ref>بريدة بن خصيب بن عبدالله بن حارث بن اعرج بن سعد اسلمى. گفته شده: سال هجرت اسلام آورده است، هنگامى كه پيامبر صلى الله عليه و آله در حال هجرت بر او گذشت. وى در غزوه خيبر و فتح مكه حضور داشت و پرچمدار بود. ابن‏ سعد و ابوعبيده گفته ‏اند: سال ۶۳ وفات كرد. سير اعلام النبلاء: ج ۲ ص ۴۷۰،۴۶۹. در تاريخ خليفه: ص ۱۵۶ آمده كه در ايام يزيد بن معاويه درگذشت.</ref> را مسئول غنائم گردانيد. غنائمى  را كه به دست آورده بودند نزد حضرت گرد آوردند، تا آنكه امام به جماعت يمنى ‏ها برخورد. ايشان را به اسلام دعوت كرد، اما سرباز زدند و نيزه و سنگ پرتاب كردند. امام يارانش را صف كرد و پرچم را به مسعود بن سنان سُلّمى داد. آنگاه على‏ عليه السلام با يارانش بدانان حمله كرد و بيست نفر از آنان را كشت. پس پراكنده شدند و عقب نشستند، و حضرت هم از تعقيب يمنى ‏ها دست برداشت.

سپس آنان را به [[اسلام]] فراخواند كه به سرعت اجابت كردند، و گروهى از رؤساى آنان با على‏ عليه السلام بر اسلام بيعت كردند و گفتند: ما نماينده قوم خويشيم و اين صدقات ماست. پس حق خدا را از آن برگير. على ‏عليه السلام غنائم را گرد آورد. آن را به پنج جزء قسمت كرد و بر سهمى از آن نوشت كه اين از آن خداست. حضرت على‏ عليه السلام قرعه انداخت. اولين سهم، سهم خمس بود و بقيه غنائم را بين يارانش تقسيم كرد. آنگاه حركت كرد و به پيامبر صلى الله عليه و آله در مكه ملحق شد، كه براى حج سال دهم به آنجا آمده بود.<ref>الطبقات الكبرى: ج ۳ ص ۱۶۹. يعمرى آن را از «الطبقات الكبرى» در السيرة النبوية: ج ۲ ص ۲۵۸ روايت كرده است. در تاريخ طبرى آمده است: از براء بن عازب نقل شده كه رسول ‏خدا صلى الله عليه و آله خالد بن وليد را به سوى اهالى يمن فرستاد تا آنان را به اسلام دعوت كند. من هم جزء ياران او بودم. او در آنجا شانزده ماه اقامت كرد كه اهل يمن هيچ پاسخ مثبتى ندادند. بنابراين پيامبرصلى الله عليه وآله على بن ابى‏طالب‏عليه السلام را فرستاد و فرمان داد كه خالد و همراهانش را بازگرداند. اما اگر كسى از افرادى كه همراه خالد بودند خواست با امام بماند، اجازه داشته باشد. براء گويد: از شمار كسانى بودم كه همراه امام مانديم. وقتى به ابتداى يمن رسيديم، به قوم خبر رسيد كه گرد آمدند. فجر هنگام امام با ما نماز گزارد. وقتى فارغ شد، ما را در يک صف كرد. سپس پيش روى ما ايستاد، پس خدا را ستود و ثنا گفت. آنگاه نوشته رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله را بر آنان خواند. پس همه هَمدانيان در يک روز اسلام آوردند و آن را براى رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله نوشت، چون نوشته‏اش را خواند، به سجده افتاد و آنگاه نشست و فرمود: سلام بر هَمدان. آنگاه پى در پى يمنيان اسلام آوردند.</ref>

از ابن ‏اثير جزرى (م ۶۶۳ ق) نقل شده است: [[علیّ بن ابی طالب(امیرالمؤمنین) صلوات الله علیهما|علی بن ابی طالب ‏علیه السلام]] به نجران فرستاده شد<ref>يعنى در سال دهم هجرت.</ref>، تا صدقات و جزيه آنان را جمع كند و باز گردد. پس چنين كرد و بازگشت، و با رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله در مكه در [[حجةالوداع]] ديدار كرد، و بر فرماندهى سپاهى كه همراهش بود يكى از يارانش را گماشت و پيش از همه به سوى پيامبر صلى الله عليه و آله آمد و در مكّه به ايشان رسيد.<ref>الكامل فى التاريخ: ج ۲ ص ۳۰۱.</ref>

جزرى شافعى در «اسنى المطالب» گفته است: سبب اين خطبه در روز غدير مطلبى است كه ابن‏ اسحاق ذكر كرده است: كه پيامبر صلى الله عليه و آله على‏ عليه السلام و خالد بن وليد را به يمن به عنوان امير فرستاد. امام بازگشت و در مكه هنگام حج آخرين پيامبر صلى الله عليه و آله با حضرت ديدار كرد، و در مورد امام قيل و قال زيادى شده بود. برخى از همراهان امام بر ضد ايشان سخن مى ‏گفتند، چرا كه بازگشت و جانشين امام غنائم را به سپاهان بخشيد. امام شتابان به سوى رسول ‏الله‏ صلى الله عليه و آله رفت. چون رسول ‏خدا صلى الله عليه و آله از حج فارغ شد، به غدير خم فرود آمد و اين خطبه را خواند، تا ارزش على‏ عليه السلام را به مردم برساند و گفته ديگران را در مورد او ردّ كند.<ref>اسنى المطالب: ص ۵۱ . در حاشيه كتاب آمده است: اگر تمام كتاب مغازى و سيره ‏اش بر همين منوال و شيوه بحث غير منطقى باشد، بايد فاتحه تاريخ و سيره را خواند. اين خطبه پيامبر صلى الله عليه و آله به امر الهى و براى اجراى فرمانى مهم بود؛ يعنى تعيين خلافت الهى و قرار دادن خلافت براى اميرمؤمنان‏ عليه السلام، كه در پى آن دين كامل و نعمت تمام مى‏ شود، و اين حق است. چگونه معقول است كه گفته شود پيامبر صلى الله عليه و آله هزاران حاجى را در گرماى بسيار شديد جمع كند كه تنها قدر و منزلت على‏ عليه السلام را به آگاهى ديگران برساند؟!</ref>

=== '''۲. نصوص حضور اميرالمؤمنين‏ عليه السلام در غدير''' ===

از امورى كه دلالت مى ‏كند اميرالمؤمنين على‏ عليه السلام در رويداد غدير حاضر بوده و در يمن نبوده، روايات متواترى است كه صراحت دارند [[پیامبر رحمت صلی الله علیه و آله|پیامبر صلی الله علیه و آله]] در واقعه غدير دست على‏ عليه السلام را بالا برد و فرمود: هر كس كه من مولاى اويم اين على‏ عليه السلام مولاى او است.

اين سخن او كه «چنان كه شنيدم به تو خبر مى ‏دهم» چه معنى دارد؟! عجيب است كه ذيل [[روایت]]: «خدايا دوست بدار كسى كه على‏ عليه السلام را دوست دارد، و دشمنش بدار كسى كه او را دشمن دارد».

احمد نيز از زيد بن ارقم در همين كتاب نقل كرده است: زيد بن ارقم گفت و من شنيدم: با رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله در منطقه‏ اى فرود آمديم كه به آن خُمّ مى ‏گفتند. حضرت فرمان نماز داد كه در گرماى سخت نماز خوانده شد. سپس پيامبر صلى الله عليه و آله براى ما سخن فرمود. براى رسول ‏الله‏ صلى الله عليه و آله پارچه‏ اى از درختى كه از خورشيد زرد شده بود پهن گشت، و فرمود: آيا نمى ‏دانيد يا گواهى نمى‏ دهيد كه من شايسته‏ تر به هر مؤمنى از خود او هستم؟ گفتند: آرى. فرمود: پس هر كس مولاى اويم، اين على ‏عليه السلام مولاى او است. خدايا! دشمن بدار كسى كه او را دشمن دارد، و دوست بدار كسى كه او را دوست دارد.<ref>فضائل الصحابة: ص ۲۲۷.</ref>

على ‏عليه السلام مردم را در ميدان [[کوفه]] گرد آورد و فرمود: هر كسى كه از رسول ‏الله ‏صلى الله عليه و آله در روز غدير خم شنيد: «آيا نمى‏دانيد از هر مؤمنى شايسته‏ تر به اويم...»، سپس در حالى كه ايستاده بود، دست مرا (على‏ عليه السلام) را گرفت و فرمود: هر كس مولايش هستم، على مولاى او است. خدايا! دوست بدار دوست بدار هر كس او را دست بدارد... ، گواهى دهد. ابوالطفيل مى ‏گويد: خارج شدم و هنوز در ذهنم درباره امام اشكال وجود داشت. پس با زيد بن ارقم ملاقات كردم و به من خبر داد و گفت: شک دارى؟ حديث را از رسول ‏الله ‏صلى الله عليه و آله شنيدم.<ref>الخصائص: ص ۹۶ ح ۹۰. و مشابهش در: تاريخ مدينة دمشق: ج ۴۵ ص ۱۶۵.</ref> پس در اينجا زيد بن ارقم، عامر بن واثله صحابى را -  كه هنوز در ذهنش شكى بود -  مخاطب ساخت و او را از ترديد در حديث بيرون آورد. ولى وقتى از او در مورد اين اضافه «خدايا دوست بدار كسى كه على‏ عليه السلام را دوست بدارد، و دشمن بدار كسى كه او را دشمن بدارد» مى ‏پرسند، مى‏ گويد: چنان كه شنيدم خبر مى‏ دهم!؟

در كتاب «المصنّف» ابن ‏ابى ‏شيبه آمده است: شريک براى ما از ابويزيد، و وى از پدرش نقل كرد: [[ابوهریره]] وارد [[مسجد]] شد. نزد او آمديم. در مقابل او جوانى برخاست و گفت: تو را به خدا قسم مى ‏دهم، آيا از رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله شنيدى  كه فرمود: هر كس من مولاى اويم، پس اين على ‏عليه السلام مولاى او است. خدايا، دوست بدار كسى كه او را دوست دارد، و دشمنش بدار هر كس او را دشمن دارد؟ گفت: آرى. جوان گفت: اما من از تو بيزارم. گواهى مى‏ دهم كه دشمنى كرده ‏اى با كسى كه على ‏عليه السلام را دوست دارد، و دوستى نموده ‏اى با كسى كه على‏ عليه السلام را دشمن مى ‏دارد. مردم او را با سنگريزه زدند.<ref>المصنف (ابن ‏ابى ‏شيبه): ج ۷ ص ۴۴۹ ح ۲۹.</ref>

'''دو.''' همچنين احمد به سند خويش از براء بن عازب نقل كرده است: با پيامبر صلى الله عليه و آله در [[حجةالوداع]] حركت كرديم تا به غدير رسيديم. در اين هنگام ندا داده شد كه براى نماز جمع شويد، و زير درختى را براى پيامبر جارو و تميز كردند.<ref>در روايت واژه «الكسح» آمده است؛ يعنى  جارو كردن. كسح البيت و البئر؛ يعنى آن را جارو و پاک كرد. لسان العرب: ج ۱۲ ص ۸۰ .</ref>

حضرت دست على ‏عليه السلام را گرفت و فرمود: آيا به مؤمنان از خودشان سزاوارتر نيستم؟ گفتند: چرا اى رسول‏ خدا. فرمود: اين (على ‏عليه السلام) مولاى كسى است كه من مولا و سرپرست اويم. خدايا، دوست بدار هر كس او را دوست دارد، و دشمن بدار هر كس او را دشمن دارد. پس [[عمر بن خطاب|عمر]] به على‏ عليه السلام برخورد و گفت: اى فرزند ابى ‏طالب، مباركت باد، مولاى هر مرد و زن مؤمن گرديدى.<ref>فضائل الصحابة: ص ۲۳۳ ح ۱۰۴۴. انساب الاشراف: ج ۲ ص ۸۵۸ . مقتل الحسين ‏عليه السلام (خوارزمى): ص ۸۱ .</ref>

'''سه.''' احمد بن سند خويش از ابوليلى كندى<ref>مزّى گفته است: ابوليلى كندى، هم‏پيمان كوفى قبيله كنده. گفته مى‏ شود: اسمش سلمة بن معاويه است. احمد بن سعد بن ابى‏مريم از يحيى بن معين نقل كرده است: ثقه و مشهور است. تهذيب الكمال: ج ۳۴ ص ۲۳۹.</ref> نقل مى ‏كند: از زيد بن ارقم شنيدم: منتظر تشيع جنازه‏اى بوديم كه كسى از اباعامر پرسيد: آيا از رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله شنيدى كه روز غدير خم به على‏ عليه السلام بگويد: هر كس من مولاى اويم اين على‏ عليه السلام مولاى او است؟ گفت: بله. ابوليلى گفت: به زيد بن ارقم گفتم: رسول ‏خدا صلى الله عليه و آله فرمود؟ گفت: بله، آن را چهار مرتبه فرمود.<ref>فضائل الصحابة: ص ۲۳۵ ح ۱۰۵۰. در المعجم الاوسط (طبرانى): ج ۴ ص ۳۵۷، به سندش از حسن بن زيد، از پدرش زيد بن حسن، از جدش: از عمار ين ياسر شنيدم: در حالى كه على بن ابى ‏طالب ‏عليه السلام در حال ركوع نماز مستحبى بود، گدايى نزديک او ايستاد. پس حضرت انگشترش را درآورد و به او داد. او به رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله ماجرا را گفت. پس بر پيامبرصلى الله عليه وآله اين آيه نازل شد: «به راستى كه تنها سرپرست و ولىّ شما خدا و رسولش و مؤمنان هستند كه نماز به پا داشته و در حال ركوع زكات مى ‏دهند». پس رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله او را فراخواند و فرمود : هر كس من مولاى اويم پس اين على ‏عليه السلام مولاى او است. خدايا، دوست بدار هر كس او را دوست دارد، و دشمنش بدار هر كس او را دشمن دارد. شايد كسى شناخت كافى از موضوع ندارد، و گمان كند حديث «من كنت مولاه» تنها به موضوع صدقه اميرالمؤمنين على ‏عليه السلام -  كه انگشترش را به فقير داد -  باز مى‏ گردد. اما مى ‏گوييم: مانعى ندارد كه رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله آن را دو بار فرموده باشد؛ يكبار هنگام صدقه دادن انگشتر، و يک بار ديگر روز غدير.</ref>

'''چهار.''' در «تاريخ مدينة دمشق» آمده است: ابوعبدالله خلّال و ام‏ّ مجتبى دختر ناصر به نقل از ابراهيم بن منصور، از ابوبكر بن مقرى، از ابويعلى، از ازرق بن على، از حسان، از محمد بن سلمه، از پدرش، از ابوعبدالله شامى گفته است: وقتى نزد زيد بن ارقم نشسته بوديم و او در مجلس بنى‏ ارقم نشسته بود، مردى از قبيله «مراد» بر استرى وارد شد و گفت: ميان شما زيد كسيت؟ قوم گفتند: اين شخص زيد است. گفت: تو را به خدايى كه جز او خدايى نيست قسم مى‏دهم، آيا از رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله شنيدى كه فرمود: هر كس من مولاى اويم اين على ‏عليه السلام مولاى او است. خدايا، دوست بدار هر كس او را دوست بدارد، و دشمن بدار هر كس او را دشمن بدارد؟ گفت: آرى.<ref>تاريخ مدينة دمشق: ج ۴۵ ص ۴۵. المستدرک على الصحيحين (حاكم نيشابورى): ج ۳ ص ۱۲۶.</ref>

'''پنج.''' ميمون راوى مى‏ گويد: يكى براى من از زيد نقل كرد كه رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله فرمود: خدايا دوست بدار هر كس على‏ عليه السلام را دوست دارد، و دشمن بدار هر كس او را دشمن بدارد.

'''شش.''' ام‏ّ مجتبى علوى به ما خبر داد: بر ابراهيم بن منصور خوانده شد: ابوبكر بن مقرى نقل كرد: هدبة بن خالد، از حمّاد -  يعنى ابن‏ سلمه -  از على بن (زيد)، از عدى بن ثابت، از براء نقل كرد: با رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله در [[حجةالوداع]] بوديم. وقتى به غدير خم رسيديم، زير دو درخت را براى رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله جارو كردند، و در ميان مردم ندا داده شد براى نماز جمع شوند. رسول ‏خدا صلى الله عليه و آله على ‏عليه السلام را فراخواند و دست او را گرفت و او را از جانب راست خويش بلند كرد و فرمود: آيا از هر مؤمنى شايسته‏تر و اولى از خود وى نيستم؟ گفتند: آرى. و در يكى از دو حديث آمده: آيا همسرانم ام‏ّ المؤمنين نيستند؟ -  . پس اين (يعنى حضرت على‏ عليه السلام) دوستدار كسى است كه من دوستارش هستم و مولاى شخصى است كه من مولايش هستم. خدايا، هر كس وى را دوست بدارد دوست بدار، و هر كس او را دشمن بدارد دشمنش باش.<ref>مسند ابى ‏يعلى: ج ۱ ص ۲۵۷. مجمع الزوائد: ج ۹ ص ۱۰۵. سيوطى در تاريخ الخلفاء: ص ۱۶۹ مى ‏نويسد: حديث را اينان نقل كرده ‏اند: احمد از على و ابوايّوب انصارى، زيد بن ارقم، عمرو ذى‏مر، ابويعلى از ابوهريره، طبرانى از ابن‏ عمر، مالک بن حويرث، حبشى بن جناده، جرير، سعد بن ابى ‏وقّاص، ابوسعيد خُدرى، انس، بزاز از ابن‏ عباس، عماره و بريده. در اكثر روايات اين عبارت اضافه هست: خدايا، هر كس او را دوست دارد دوست بدار، و هر كس با وى دشمن باشد دشمنش باش. احمد از ابى‏ طفيل آورده است: سال ۳۵ هجرى امام على‏ عليه السلام مردمان را در ميدان كوفه گرد آورد. سپس به آنان فرمود: هر مسلمانى را كه شنيد رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله روز غدير خم آن حديث را فرمود، به خدا سوگند مى‏ دهم برخيزد. سى نفر برخاستند و شهادت دادند كه رسول‏ الله ‏صلى الله عليه و آله فرمود: هر كس مولايش هستم، على‏ عليه السلام مولايش هست. خدايا، هر كس دوستش دارد دوستش بدار، و هر كس دشمنش باشد دشمنش باش!</ref>

وقتى مردم گرد آمدند، رسول‏ خدا فرمود: اى مردم! آيا فرمان ‏هاى خدا را به شما رساندم؟ گفتند: آرى. فرمود: خدايا شاهد باش. دوباره فرمود: مردم، آيا فرمان خدا را به شما ابلاغ كردم؟ گفتند: آرى. فرمود: خدايا، گواه باش. بار سوم پرسيد: مردم، چه كسى ولىّ (سرپرست) شماست؟ سه بار گفتند: خدا و رسولش. سپس دست على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام را گرفت و برخيزاند.

'''هشت.''' ابن ‏عساكر نيز به سند خود از سهم بن حصين اسدى نقل مى‏ كند: من و عبدالله بن علقمه به مكه آمديم، روزگارى عبدالله علقمه به على‏ عليه السلام ناسزا مى‏ گفت. به ابوسعيد خدرى گفتم: در اين باره حديثى دارى؟ مقصودم سخن از عهد و زمان پيشين بود. گفت: آرى. اگر برايت نقل كردم، در اين باره از مهاجرين و انصار و قريش بپرس. رسول‏ الله‏ صلى الله عليه و آله روز غدير خم برخاست و فرمان خدا را ابلاغ كرد و فرمود: اى مردم! آيا از مؤمنان به خودشان سزاوارتر نيستم؟ عبدالله بن علقمه پرسيد: آيا اين را از رسول‏ الله ‏صلى الله عليه و آله شنيدى؟ ابوسعيد گفت: آرى، و به گوش و سينه ‏اش اشاره كرد و گفت: با دو گوشم شنيدم و به دلم سپردم.<ref>تاريخ مدينة دمشق: ج ۴۵ ص ۱۷۳.</ref>

=== '''۳. قربانى اميرالمؤمنين‏ عليه السلام همراه پيامبر صلى الله عليه و آله در حجةالوداع''' ===

براى اثبات اينكه امام اميرمؤمنان‏ عليه السلام از يمن بازگشت و در مكه مكرمه به پيامبر صلى الله عليه و آله پيوست، نصوص بسيارى است كه صراحت دارد امام فرمود: اهللتُ باهلال النبى‏ صلى الله عليه و آله: همان كه پيامبر صلى الله عليه و آله قربانى كرد، قربانى نمودم.

رسول‏ الله ‏صلى الله عليه و آله به اصحابش دستور داد و مُحلّ شدند (از احرام در آمدند). پاسخ دادم: با همان كه پيامبر صلى الله عليه و آله قربانى كرد، قربانى مى‏ كنم. پس خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله رسيدم و رسول ‏الله ‏صلى الله عليه و آله به من فرمود: چه كردى؟ عرض كردم: با قربانى شما حج را به پايان رساندم. پس قربانى آورده و روى آنها علامت گذاردم.

طبرانى به سند خويش به نقل از مروان اصغر، از انس ابن مالک مى ‏گويد: وقتى على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام از يمن آمد، پيامبر صلى الله عليه و آله به او فرمود: با چه قربانى كردى؟ عرض كرد: با قربانى (شما اى) پيامبر. پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: اگر همراهم قربانى نبود، مُحِلّ مى ‏شدم<ref>المعجم الاوسط: ج ۴ ص ۳۳۲ ش ۶/۴۷ . صحيح بخارى: ج ۳ ص ۴۸۶ ح ۱۵۵۸ كتاب الحج. صحيح مسلم: ج ۲ ص ۹۱۴ ح ۲۱۳.</ref>

=== '''۴. حضور اميرالمؤمنين ‏عليه السلام در منى در حجةالوداع''' ===

ابن‏ سيدالناس در «السيرة النبوية» وقتى به چگونگى قربانى كردن پيامبر صلى الله عليه و آله اشاره مى كند، مى‏ نويسد: على‏ عليه السلام جزو اهل صفّه بود. سپس رسول ‏الله‏ صلى الله عليه و آله به قربانگاه در منى رو كرد و ۳۳ شتر قربانى نمود. بعد به على‏ عليه السلام دستور داد هر چقدر باقى مانده بود قربانى كرد. از جمله قربانى‏ هايى كه على‏ عليه السلام از يمن آورد. همچنين آنچه پيامبر صلى الله عليه و آله از مدينه آورده بود؛ كه تمامى صد شتر مى‏ شدند.

حلبى شافعى مى ‏نويسد: از ابن‏عباس نقل است: رسول ‏الله ‏صلى الله عليه و آله در حجةالوداع صد قربانى همراه آورد. سى تا از آنها را قربانى كرد، سپس به على‏ عليه السلام دستور داد هر چه باقى مانده بود قربانى نمود. به او فرمود: گوشت و پوست و جهازشان را بين مردم تقسيم كند. وقتى رسول‏ الله‏ صلى الله عليه و آله به محلى بين مكه و [[مدینه]] رسيد و سپس به غدير خم (نزديک رابغ) رسيد، صحابه را گرد آورد و براى آنها سخنرانى كرد و در آن فضل على ‏عليه السلام را بيان فرمود.

در نقل طبرانى آمده است كه فرمود: اى مردم! خداى مهربان و آگاه مرا خبر كرده كه پيامبر بعدى نصف عمر پيامبر پيشين را خواهد داشت. گمان مى‏ كنم نزديک است (براى مرگ) خوانده شوم، و بايد اجابت كنم. من مسئولم و شما مسئول. چه مى‏ گوييد؟

سپس به تمسّک و چنگ زدن به كتاب خدا تشويق فرمود، و سفارش اهل بيتش‏ عليهم السلام را كرد، و افزود: ميانتان دو چيز گرانبها به جاى مى‏ گذارم؛ كتاب خدا و عترت (اهل‏بيتم). هرگز از هم جدا نمى‏ شوند تا كنار حوض كوثر نزد من آيند.

به طور مكرر سه بار در حق على ‏عليه السلام فرمود: آيا از خودتان به شما اَولى و سزاوارتر نيستم؟ مردم با تصديق و پذيرش پاسخ مى‏ دادند. دست على‏ عليه السلام را بالا برد و فرمود: هر كس مولايش منم على ‏عليه السلام مولايش است. خدايا، هر كس وى را دوست بدارد دوست بدار، و دشمن كسى باش كه وى را دشمن بدارد. هر كس به وى محبت داشته باشد به او محبت داشته باش. اما هر كس از وى كينه به دل داشته باشد بر او خشم گير. هر كس وى را يارى دهد يارى‏اش ده، و هر كس كمكش كند كمكش كن. اما هر كس وى را تنها گذارد و يارى ندهد ياريش مده. هر جا گردد، حق را همراهش گردان.

اين محكم‏ترين دليلى است كه شيعه اماميه و رافضه بدان تمسک مى‏ كنند؛ كه على‏ عليه السلام از هر كس ديگرى به امامت شايسته ‏تر است، و مى‏گويند: اين نص صريحى بر خلافت او است، كه سى صحابى آن را شنيده و بر آن گواهى دادنده‏اند. گفتند: بنابراين، براى على‏عليه السلام بر ايشان همانند ولايتى است كه براى پيامبر صلى الله عليه و آله بود. به دليل فرمايش حضرت رسول‏صلى الله عليه وآله: آيا شايسته‏تر به شما نيستم؟

اين حديث صحيحى است كه با سندهاى صحيح و حسن نقل شده است، و به كسانى مثل ابوداوود و ابوحاتم رازى<ref>ابن‏ حزم در المفاضلة: ص ۲۶۴ مى‏ گويد: اما عبارت «هر كس من مولاى اويم، پس على‏ عليه السلام مولاى او است» اصلاً از ثقات نقل نشده است. اما آن را محقق كتاب معجم الصحابة ج ۴ ص ۱۵۲۲ خليل ابراهيم قوتلاى رد كرده و گفته است: اين سخن گزافى است كه از ابن حزم صادر شده است! خدا از او درگذرد. بنابراين، حديث را راويان ثقه به طريق‏ هاى متعدد نقل كرده ‏اند.</ref> كه در صحت حديث اشكال كرده‏ اند اعتنايى نمى‏ شود. عده ‏اى كه گفته ‏اند: عبارت «خدايا، دوست بدار كسى كه على‏ عليه السلام را دوست بدارد...» جعلى و مردود است، جوابشان اين است كه اين عبارت از راه ‏هايى روايت شده كه ذهبى بسيارى از آنها را صحيح دانسته است.

وارد شده كه على‏ عليه السلام خطبه‏ اى خواند، و در آن حمد و ثناى الهى را به جا آورد. سپس فرمود: هر كس كه روز غدير حاضر بود را به خدا سوگند مى ‏دهم برخيزد. كسى برنخاست بگويد. با واسطه خبردار شدم يا شنيدم: بلكه كسانى برخاستند كه با دو گوش خود شنيده و به دل سپرده بودند. هفده تن از اصحاب و در روايتى سى صحابى و در «المعجم الكبير» شانزده و در روايتى آمده: دوازده تن از اصحاب برخاستند. حضرت فرمود: آنچه را شنيديد بيان كنيد. آنان [[حدیث]] را ذكر كردند، و بخشى از آن عبارت بود از «هر كس من مولاى اويم پس على ‏عليه السلام مولاى او است». و در روايتى «اين مولاى او است».<ref>اين عبارت به روشنى دلالت مى‏ كند كه اميرمؤمنان ‏عليه السلام در غدير حاضر بود، و گر نه معنى ندارد كه حضرت رسول ‏الله‏ صلى الله عليه و آله بفرمايد: اين على‏ عليه السلام مولاى او است.</ref>

از ابن‏ كثير نقل شده كه در حديث جابر آمده است: على‏ عليه السلام از يمن با شترى (جهت قربانى) نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمد. در سياق عبارت ابن ‏اسحاق آمده است كه حضرت على‏ عليه السلام را در قربانى‏ اش شريک قرار داد، و خدا آگاه‏تر است. غير ابن‏ كثير ذكر كرده ‏اند كه حضرت و امام على‏ عليه السلام در روز كشتار صد شتر قربانى كردند. بنابراين قربانى را همراهش از منطقه ذى‏ حليفه آورده است. بعضى از آن شتران را بعد از اين ماجرا و در حالى كه محرم بود خريد.<ref>البداية و النهاية: ج ۵ ص ۱۱۲. ياقوت حموى در معجم البلدان: ج ۲ ص ۲۹۵ مى‏ گويد: حليفة به تصغير و فاء. ذوالحليفة: روستايى كه با مدينه شش يا هفت ميل فاصله دارد و ميقات اهل مدينه است.</ref>

  . البداية و النهاية: ج ۵ ص ۱۶۱. شيخ مفيد در الارشاد: ج ۱ ص ۱۷۱ گفته است: پيامبر صلى الله عليه و آله پنج روز به پايان ذى ‏القعده بيرون آمد و به اميرمؤمنان ‏عليه السلام نوشت كه از يمن به سمت حج بيايد. هنگامى كه رسول ‏الله ‏صلى الله عليه و آله از راه مدينه به مكه نزديک شد، اميرمؤمنين‏ عليه السلام از راه يمن به نزديكى [[مکّه]] رسيد، و براى ديدار با پيامبر صلى الله عليه و آله زودتر از لشكر آمد. كسى را از ميان لشكريان به عنوان امير لشكر قرار داد، و خدمت پيامبر صلى الله عليه و آله رسيد كه به نزديكى مكه رسيده بود. پس سلام كرد و شرح ماجرا را داد، و اينكه چه غنائمى به دست آورده و زودتر از لشگر به ديدار حضرتش آمده است. رسول‏ الله‏ صلى الله عليه و آله از اين ماجرا خوشحال شد و از ديدارش شادمان گشت، و به آن حضرت فرمود: اى على، چه قربانى كردى؟ عرض كرد: اى رسول‏ خدا ! برايم ننوشتى قربانى‏ ات چيست و آگاهم نكردى. بنابراين نيتم را به نيت شما پيوند دادم و گفتم: خدايا مانند قربانى پيامبرت قربانى مى‏ كنم، و با خود ۳۴ شتر آوردم. حضرت فرمود: اللَّه اكبر! من ۶۶ شتر آوردم، و تو شريكم در حج و مناسک و قربانى من هستى. اين نصوص و شواهد تاريخى دلالتى روشن بر بازگشت امام اميرالمؤمنين على‏ عليه السلام از يمن دارد، و اينكه به پيامبر صلى الله عليه و آله ملحق شد.

فخر رازى مى ‏گويد: [[علیّ بن ابی طالب(امیرالمؤمنین) صلوات الله علیهما|علی‏ علیه السلام]] در آن وقت همراه نبى‏ صلى الله عليه وآله نبوده و در يمن بود. در حالى كه اين دروغى بيش نيست، زيرا بازگشت اميرالمؤمنين ‏عليه السلام از يمن و همراهى‏اش با پيامبرصلى الله عليه وآله در [[حجةالوداع]] بر اساس احاديث صحيح و نقل‏ هاى تواريخ معتبر و آثار مشهور امرى مسلّم است. نمونه‏ هايى از اين دست: بخارى، مسلم، ابن‏ ماجه، ابوداوود، تِرمِذى، نَسايى، قارى، شريف جرجانى.<ref>صحيح بخارى: ج ۲ ص ۱۷۲. صحيح مسلم: ج ۴ ص ۴۰. سنن ابن‏ ماجه: ج ۲ ص ۱۰۲۴. سنن ابى‏ داوود: ج ۲ ص ۱۵۸. سنن تِرمِذى: ج ۲ ص ۲۱۶. سنن نَسايى: ج ۵ ص ۱۵۷. المرقاة فى شرح المشكاة: ج ۵ ص ۵۷۴ . شرح المواقف: ج ۸ ص ۳۶۰.</ref>

== شبهه شكايت لشكريان يمن<ref>درسنامه خطبه غدير: ۱۷۶ - ۲۰۸. نگرشى بر غدير خم (انتصارى): ص ۴۹ - ۵۲.. زلال غدير (مجموعه مقالات): ش ۱ ص ۱۹. پاسخ به دو شبهه پيرامون غدير (طبسى -  امينى ‏پور): كل كتاب.</ref> ==

از جمله ايرادهايى كه [[اهل‏ سنت]] در معنى و مفهوم حديث غدير مطرح مى ‏كنند اين است كه: علت پيش آمده جريان غدير و خطبه آن حضرت اين است كه پيامبر صلى الله عليه و آله حضرت على‏ عليه السلام را جهت مأموريتى به يمن فرستاده بودند. بعضى از لشكريان تحت امر او كه از حضرت گلايه داشتند نزد پيامبر صلى الله عليه و آله شكايت كردند. پيامبر صلى الله عليه و آله هم جهت رفع كدورت و اظهار فضائل امام على ‏عليه السلام در غدير خم خطبه ‏اى خواند و مردم را دستور دادند كه ايشان را دوست داشته باشند.

شكى نيست كه بيهقى و [[ابن کثیر]] و پيروان آنها كه اين شبهه را طرح كرده ‏اند، مطلبى را ذكر كرده‏اند كه هيچ شاهد علمى و دليل مستندى بر آن ندارند، و فقط بر اساس حدس اين مطلب را بيان كرده‏اند. زيرا اگر كسى روايات صحيحه در كتب اهل ‏تسنن را مطالعه كند، در مى‏يابد كه حضرت على ‏عليه السلام بارها به يمن مسافرت كرده است كه از حيث شواهد تاريخى و روايى هيچ ارتباطى با واقعه غدير ندارد.

'''سوم:''' اگر علت واقعه و خطبه غدير چنين شكايتى مى‏ بود، قطعاً صحابه كه ناظر اين حادثه بودند، ارتباط بين غدير و سفر يمن را مى‏ شناختند و به رابطه بين حديث من كنت مولاه... در غدير با ماجراى يمن تصريح مى‏ كردند. چون فرض اين است كه پيامبرخدا صلى الله عليه و آله مى‏ خواستند موضع صحابه را نسبت به امام على‏ عليه السلام تصحيح كنند.

'''چهارم:''' حتى اگر پذيرفته شود كه سبب خطابه غدير خم شكايت لشكريان يمن بوده، باز هم اين حديث دلالت بر ولايت و خلافت بلافصل اميرالمؤمنين‏ عليه السلام مى ‏كند. در واقع كارى كه امام على‏ عليه السلام انجام داده ‏اند بر مبناى ولايت بوده، و پيامبرخدا صلى الله عليه و آله نيز اين تصميم از امام على ‏عليه السلام را تأييد كردند. چنانچه عبدالجبار در كتاب «المغنى فى الامامة» بدان تصريح كرده است.<ref>المغنى فى الامامة: ج ۲۰ ص ۱۵۴ ق ۱.</ref>

با وجود روايات متعددى كه درباره [[حدیث غدیر]] وارد شده و تواتر آن به اثبات رسيده است، عده‏اى سعى در خدشه وارد كردن در دلالت اين روايت كرده‏اند. يكى از مهم‏ترين اين اشكالات اين است كه برخى، علت سخنرانى رسول‏ خداصلى الله عليه و آله در روز غدير خم را شكايت تعدادى از لشكريان اعزامى رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله به يمن از حضرت على‏ عليه السلام مى ‏دانند، و براى اين منظور از اختلاط روايات متعدد و مختلف درباره اين واقعه بهره برده ‏اند. بنابراين، لازم است براى قطعى شدن دلالت واقعه غدير بر ولايت بلافصل اميرالمؤمنين‏ عليه السلام به اين شبهه پاسخ داده شود.

=== '''۱. طرح شبهه''' ===

بيهقى (م ۴۵۸ ق): بيهقى از مورخين اهل‏ تسنن مى ‏نويسد: حديث موالات (من كنت مولاه فهذا على مولاه) حتى اگر از نظر سند صحيح باشد، دليلى بر ولايت حضرت على ‏عليه السلام بعد از پيامبر صلى الله عليه و آله نمى ‏باشد، و ما در (بخش بررسى) سندهاى روايت در كتاب الفضائل ذكر كرده ‏ايم كه مقصود رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله از اين [[روایت]] اين بوده است: زمانى كه رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله حضرت على‏ عليه السلام را به يمن فرستاده بود، افراد زيادى از او شكايت كردند و كينه ‏اى را كه از او در دل داشتند آشكار كردند. در نتيجه رسول ‏خدا صلى الله عليه و آله مى‏ خواست كه محبت و ارادت خود را به او نشان دهد و آنها را بر محبت و دوستى او و ترک دشمنى ‏اش بر انگيزد. پس فرمود: هر كسى من دوست (ولى) او هستم على نيز ولى او است.<ref>الاعتقاد (بيهقى): ص ۳۵۴.</ref>

=== '''۲. تحليل ماجراى شكايت''' ===