آيه ۴۳ بقره و غدیر

آیه ۴۳ بقره و غدیر

مشخصات آیه
نام سوره	بقره
شماره آیه	۴۳
جزء	۱
محتوای آیه
مکان نزول	مدینه
موضوع	امر به نماز و زکات و یادگیری آن از جانشینان پیامبر
ترتیل آیه ترجمه صوتی

آیه‌ای در خطبه غدیر

آیه ۴۳ سوره بقره آیه‌ای است که در خطبه غدیر مورد اشاره قرار گرفته است. بستر استفاده از این آیه چنین ترسیم شده است: در غدير ارتباط اعتقاد و عمل چنان تبیین شده که احكام الهى در كنار ولايت اهل‏ بیت‏ علیهم السلام نه‌تنها مورد تأكيد است، كه جداناشدنی هستند. اين اهل‏ بيت‏ عليهم السلام هستند كه جزئيات احکام الهی را براى مردم بيان خواهند كرد و مردم با عمل به احكام الهى تسليم‌بودن خود در برابر فرامان‌های خدا تجربه می‌کنند. اين تسليم با اطاعت از فرستادگان پروردگار انجام می‌گیرد.

در اين راستا، در اواخر خطبه غدیر شاهد تأكيدهای پيامبر صلى الله عليه و آله بر نماز، زکات، حج، امر به معروف و نهی از منکر، تقوا و اجتناب از محرمات است. در پى آن، سخن از مرگ، معاد، حساب روز قيامت و ثواب و عقاب به‌ميان آمده است؛ كما اينكه در اوائل خطبه امر به تدبر در قرآن به‌چشم مى‏‌خورد. در بين اين تأكيدها، پيامبر صلى الله عليه و آله حلال و حرام را به‌طور كلى مطرح کرد و اينكه درباره جزئيات آنها بايد به امامان‏ عليهم السلام مراجعه شود.

اين آيات تضمين‌شده در كلام پيامبر صلى الله عليه و آله ۷ آيه است، كه از جمله آنها آيه ۴۳ سوره بقره است: وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ؛ و نماز را بر پا داريد، و زكات را بدهيد، و با ركوع‌كنندگان ركوع كنيد . پيامبر صلى الله عليه و آله در قسمتی از بخش دهم خطبه غدیر پس از اشاره به حج، نماز و زكات را دو بار مطرح كرد؛ يک بار با اشاره به آيه ۴۳ سوره بقره و بار ديگر با اشاره به آيه ۴۱ سوره حج.

آیه در متن خطبه

آیه ۴۳ سوره بقره در متن خطبه چنین آمده است: «مَعاشِرَ النّاسِ»، أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ كَما امَرَكُمُ اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ ، فَإِنْ طالَ عَلَيْكُمُ الامَدُ فَقَصَّرْتُمْ اوْ نَسيتُمْ فَعَلِىٌّ وَلِيُّكُمْ وَ مُبَيِّنٌ لَكُمْ ؛ «الَّذى نَصَبَهُ اللَّه عزَّ وَ جَلَّ لَكُمْ بَعْدى امينَ خَلْقِهِ. انَّهُ مِنّى وَ انَا مِنْهُ، وَ هُوَ وَ مَنْ يَخْلُفُ مِنْ ذُرِّيَّتى يُخْبِرُونَكُمْ بِما تَسْالُونَ عَنْهُ وَ يُبَيِّنُونَ لَكُمْ ما لا تَعْلَمُونَ ...». «الا وَ انّى اجَدِّدُ الْقَوْلَ»: الا فَاقيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ أْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ؛ اى مردم، نماز را بپا داريد و زكات را بپردازيد، همان‌گونه كه خداى عزوجل به شما دستور داده است. اگر زمان طويلى بر شما گذشت و كوتاهى نموديد يا فراموش كرديد، على صاحب اختيار شماست و براى شما بيان مى‌‏كند، همو كه خداوند عزوجل او را بعد از من به‌عنوان امين بر خلقش منصوب نموده است. او از من است و من از اويم. او و آنان كه از نسل من به خلافت مى‌‏رسند از آنچه سؤال كنيد به شما خبر مى‏‌دهند و آنچه را نمى‏‌دانيد برايتان بيان مى‏‌كنند. بدانيد كه من سخن خود را تكرار مى‏‌كنم: آگاه باشيد كه نماز را بپا داريد و زكات را بپردازيد و به نيكى امر كنيد و از منكر نهى نماييد .

موقعيت تاريخى

پيش از آنكه سخن پيامبر صلى الله عليه و آله در خطبه غدير به آخرين بخش خود برسد، بخش دهم خطابه اختصاص به حلال و حرام و واجبات و محرمات يافت، و مقصود حضرت معرفى كسانى بود كه مردم بايد در آينده ‏هاى نزديک و دور در احكامشان به آنان مراجعه كنند.

اين فرازها در آخر خطبه و قبل از بيعت است، كه پيامبر صلى الله عليه و آله سفارش به نماز و زكات مى ‏نمايد و اين دستور را با عبارتى كه در چهار جاى قرآن به صورت فعل امر آمده در كلام خود مى ‏آورد كه جمله أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ است، و در هر سه مورد جزئى از آيه به حساب مى ‏آيد. جمله «كَما امَرَكُمُ اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ» قرآنى بودن اين اوامر را روشن‏ تر مى ‏نمايد.

جالب ‏تر اين است كه پيامبر صلى الله عليه و آله بعد از چند فراز به صراحت مى ‏فرمايد:

«سخن خود را تكرار مى‏ كنم» و اين تنها موردى است كه در خطبه غدير عنوان تكرار به خود مى‏ گيرد، و سپس حضرت دستور نماز و زكات را با امر به معروف و نهى از منكر مى ‏آورد.

به همين جهت احتمال اشاره حضرت به آياتى كه اين چهار دستور در كنار يكديگر است به ميان مى ‏آيد، كه در سوره حج آيه ۴۱ و سوره توبه آيه ۷۱ آمده است.

موقعيت قرآنى

دستور به نماز و زكات به صورت فعل امر در سوره بقره سه بار و در سوره حج يک بار آمده است. آيه ۴۳ سوره بقره مسئله ركوع را هم ضميمه مى ‏كند و مى‏ فرمايد:

وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ ارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ . آيه ۸۳ سوره بقره درباره پيمان بنى ‏اسرائيل است كه از جمله اوامر خدا به آنان نماز و زكات است:

وَ إِذْ أَخَذْنا مِيثاقَ بَنِى‏إِسْرائِيلَ لا تَعْبُدُونَ إِلا اللَّه وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً وَ ذِى الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ إِلَّا قَلِيلاً مِنْكُمْ وَ أَنْتُمْ مُعْرِضُونَ .

آيه ۱۱۰ سوره بقره اشاره به جزاى اين دو عمل دارد و مى‏ فرمايد: وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّه إِنَّ اللَّه بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ .

آيه ۷۸ سوره حج -  كه آخر اين سوره است -  دين حضرت ابراهيم ‏عليه السلام را يادآور مى‏ شود و مى‏ فرمايد: وَ جاهِدُوا فِى اللَّه حَقَّ جِهادِهِ هُوَ اجْتَباكُمْ وَ ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِى الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْراهِيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ مِنْ قَبْلُ وَ فِى هذا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيداً عَلَيْكُمْ وَ تَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ، فَأَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ اعْتَصِمُوا بِاللَّه هُوَ مَوْلاكُمْ، فَنِعْمَ الْمَوْلى وَ نِعْمَ النَّصِيرُ .

تحليل اعتقادى

با اينكه به نظر مى ‏آيد مسئله نماز و زكات ارتباطى با غدير ندارد، ولى پيامبر صلى الله عليه و آله بلافاصله بعد از اين سفارش نقطه ربط آنها را با ولايت و امامت بيان مى‏ كند، و اين همان تفسير گونه‏ اى است كه از اين فراز غدير بر آيه صلاة و زكاة استفاده مى‏ شود.

نكته ربط اين است كه اگر بر اثر كوتاهى يا فراموشى مسايلى درباره نماز و زكات مبهم ماند و نياز به تبيين داشت، چه بايد كرد كه عمل ما «كَما امَرَكُمُ اللَّه» باشد؟

اين سؤالى است كه پيامبر صلى الله عليه و آله با پاسخ آن مردم را متوجه كرده است كه در عبادات خود هم نياز به حجت خدا دارند.

مى ‏فرمايد:

براى رفع ابهامات و تبيين جزئيات و پاسخ به سؤالات على ‏عليه السلام و امامان از فرزندانش به عنوان امين‏ هاى پروردگار نصب شده ‏اند، تا در حل مشكلات آن گونه كه خدا امر كرده پاسخ دهند.

بنابراين عمل به دو امر اقيموا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ اگر بايد طبق امر خدا باشد، الَى الابَد نياز به معصومين‏ عليهم السلام دارد، كه جوانب گسترده آنها را بيان كنند، و در هر مسئله تازه‏ اى كه پيش مى ‏آيد به كلماتشان مراجعه شود.

منابع

• غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.