آیات ۴۱ تا ۴۴ زخرف و غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۱۳ نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
| شأن نزول = | | شأن نزول = | ||
| مکان نزول =مکه | | مکان نزول =مکه | ||
| موضوع = | | موضوع =جانشينى علی علیه السلام از پیامبر در مقابله با فتنه‌ها و موردسؤال بودن مسلمانان درباره غدیر | ||
| صوت = | | صوت = | ||
| ترجمه صوتی = | | ترجمه صوتی = | ||
}} | }} | ||
'''آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف''' آیاتی نازل‌شده در [[حجةالوداع|حجةالوداع]] درباره جانشينى علی علیه السلام از پیامبر در مقابله با فتنه‌ها و موردسؤال‌بودن مسلمانان درباره ولایت. | |||
موقعیت تاریخی نزول آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف چنین ترسیم شده است: در سفر [[حجةالوداع]]، پيش از حركت در مسجد خیف، نزول هفت آيه قرآن پس از يک سخنرانى كوتاه درباره مقام على بن ابی‌طالب عليه السلام، هشداری جدى از سوى خداوند برای درک عظمت غدیر توسط مردم بود؛ آیاتی كه هر يک پشتوانه يكى از [[ثقلین(حدیث)|ثقلین]] بود. | |||
برخی محققان سه هدف از آيات نازل‌شده ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف در مِنا استفاده کرده‌اند: جانشينى و نيابت مطلق علی علیه السلام از پيامبر صلى الله عليه و آله، به‌خصوص در مقابله با فتنههاى [[منافقین|منافقان]] و دشمنان اسلام؛ نشان‌دادن نمونههايى از عذاب الهى بر دشمنان در غدير؛ اینکه ولايت على عليه السلام براى مسلمانان آمده و درباره آن مورد بازخواست قرار خواهند گرفت. | |||
== موقعیت تاریخی نزول == | == موقعیت تاریخی نزول == | ||
موقعیت تاریخی نزول آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف چنین ترسیم شده است: در سفر [[حجةالوداع]]، قافله غدير در منا آماده اعلان ولایت می‌شد؛ پيش از حركت در مسجد خیف، نزول هفت آيه قرآن پس از يک سخنرانى كوتاه درباره مقام على بن ابی‌طالب عليه السلام، هشداری جدى از سوى خداوند برای درک عظمت غدیر توسط مردم بود؛ آیاتی كه هر يک پشتوانه يكى از [[ثقلین(حدیث)|ثقلین]] بود.<ref>غدیر در قرآن، ج۱، ص۵۰.</ref> | موقعیت تاریخی نزول آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف چنین ترسیم شده است: در سفر [[حجةالوداع]]، قافله غدير در منا آماده اعلان ولایت می‌شد؛ پيش از حركت در مسجد خیف، نزول هفت آيه قرآن پس از يک سخنرانى كوتاه درباره مقام على بن ابی‌طالب عليه السلام، هشداری جدى از سوى خداوند برای درک عظمت غدیر توسط مردم بود؛ آیاتی كه هر يک پشتوانه يكى از [[ثقلین(حدیث)|ثقلین]] بود.<ref>غدیر در قرآن، ج۱، ص۵۰.</ref> | ||
| خط ۱۹: | خط ۲۵: | ||
از این هفت آیه چهار آیه آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف بود: {{قرآن|فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِكَ فَإِنَّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُونَ ﴿٤١﴾أَوْ نُرِيَنَّكَ الَّذِي وَعَدْنَاهُمْ فَإِنَّا عَلَيْهِمْ مُقْتَدِرُونَ ﴿٤٢﴾فَاسْتَمْسِكْ بِالَّذِي أُوحِيَ إِلَيْكَ ۖ إِنَّكَ عَلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿٤٣﴾وَإِنَّهُ لَذِكْرٌ لَكَ وَلِقَوْمِكَ ۖ وَسَوْفَ تُسْأَلُونَ ﴿٤٤﴾|ترجمه=اگر تو را از دنيا ببريم از آنان انتقام خواهيم گرفت. يا به تو نشان مى‌دهيم آنچه به آنان وعده داديم و ما بر آنان تسلط داريم. به آنچه به تو وحى شده تمسک نما، كه تو بر راه راست هستى. آن يادآورى براى تو و قومت است و به‌زودى مورد سؤال قرار خواهيد گرفت}}. بقیه آن هفت آیه یکی [[آيه ۶۱ زخرف و غدیر|آیه ۶۱ سوره زخرف]] و دو آیه دیگر [[آيه ۹۳ و ۹۴ مؤمنون و غدیر|آیات ۹۳ و ۹۴ سوره مؤمنون]] بود. | از این هفت آیه چهار آیه آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف بود: {{قرآن|فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِكَ فَإِنَّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُونَ ﴿٤١﴾أَوْ نُرِيَنَّكَ الَّذِي وَعَدْنَاهُمْ فَإِنَّا عَلَيْهِمْ مُقْتَدِرُونَ ﴿٤٢﴾فَاسْتَمْسِكْ بِالَّذِي أُوحِيَ إِلَيْكَ ۖ إِنَّكَ عَلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿٤٣﴾وَإِنَّهُ لَذِكْرٌ لَكَ وَلِقَوْمِكَ ۖ وَسَوْفَ تُسْأَلُونَ ﴿٤٤﴾|ترجمه=اگر تو را از دنيا ببريم از آنان انتقام خواهيم گرفت. يا به تو نشان مى‌دهيم آنچه به آنان وعده داديم و ما بر آنان تسلط داريم. به آنچه به تو وحى شده تمسک نما، كه تو بر راه راست هستى. آن يادآورى براى تو و قومت است و به‌زودى مورد سؤال قرار خواهيد گرفت}}. بقیه آن هفت آیه یکی [[آيه ۶۱ زخرف و غدیر|آیه ۶۱ سوره زخرف]] و دو آیه دیگر [[آيه ۹۳ و ۹۴ مؤمنون و غدیر|آیات ۹۳ و ۹۴ سوره مؤمنون]] بود. | ||
== تحلیل اعتقادی آیات | == تحلیل اعتقادی آیات == | ||
نزول آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف از سوی برخی محققان دارای برخی | نزول آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف از سوی برخی محققان دارای برخی داده‌های اعتقادی است: از جمله اینکه با نزول اين آيات و ابلاغ آن، پيامبر صلى الله عليه و آله مردم را از [[ارتداد امت|ارتداد]] و اختلاف بر حذر داشت و به آنان هشدار داد كه اگر چنين كنيد، به جنگ شما خواهم آمد و اگر من نباشم على به جنگتان مى‌آيد. اين اعلان خطر، تلويحاً جانشينى على عليه السلام را يادآورى مىكند و خبر از آينده مىدهد كه در آن على عليه السلام عين محمد صلى الله عليه و آله خواهد بود. | ||
[[جابر بن عبدالله انصاری|جابر بن عبد اللَّه انصارى]] در توصیف اين مقطع مقدماتى غدير چنین گفته است: پيامبر صلى الله عليه و آله در مِنا در حالى كه من از همه به آن حضرت نزديکتر بودم فرمود: «آگاه باشيد، مبادا شما را بعد از خود چنين بيابم كه از دين بازگشته كافر شدهايد و گردن يكديگر را مى‌زنيد. به‌خدا قسم، اگر چنين كنيد، مرا در آن لشكرى خواهيد يافت كه به جنگ شما آمده است. سپس حضرت نگاهى به پشت سر خود كرد و سه مرتبه فرمود: و يا اينكه على به جنگتان مى‌آيد و ما چنين پنداشتيم كه جبرئيل از پشت سر حضرت اين مطلب را به او گفت. بعد از اين قضيه خداوند چنين نازل كرد: «و اگر تو را از اين جهان ببريم باز از آنان انتقام خواهيم گرفت» به‌وسيله على بن ابىطالب، «يا به تو نشان مى‌دهيم آنچه به آنان وعده كرديم كه ما بر آنان اقتدار و تسلط داريم». | [[جابر بن عبدالله انصاری|جابر بن عبد اللَّه انصارى]] در توصیف اين مقطع مقدماتى غدير چنین گفته است: پيامبر صلى الله عليه و آله در مِنا در حالى كه من از همه به آن حضرت نزديکتر بودم فرمود: «آگاه باشيد، مبادا شما را بعد از خود چنين بيابم كه از دين بازگشته كافر شدهايد و گردن يكديگر را مى‌زنيد. به‌خدا قسم، اگر چنين كنيد، مرا در آن لشكرى خواهيد يافت كه به جنگ شما آمده است. سپس حضرت نگاهى به پشت سر خود كرد و سه مرتبه فرمود: و يا اينكه على به جنگتان مى‌آيد و ما چنين پنداشتيم كه جبرئيل از پشت سر حضرت اين مطلب را به او گفت. بعد از اين قضيه خداوند چنين نازل كرد: «و اگر تو را از اين جهان ببريم باز از آنان انتقام خواهيم گرفت» به‌وسيله على بن ابىطالب، «يا به تو نشان مى‌دهيم آنچه به آنان وعده كرديم كه ما بر آنان اقتدار و تسلط داريم». | ||
سپس اين آيه نازل شد: «بگو: پروردگارا، اگر آنچه آنان وعده داده مىشوند به من نشان دادى مرا در بين قوم ظالمان قرار مده». در پى آن چنين نازل شد: «تمسک نما به آنچه -درباره على- بر تو وحى شد، كه تو بر راه راست هستى»؛ و اين آيه نازل شد كه على نشانه روز قيامت است، و نيز نازل شد: «و او يادآورى براى تو و قومت است و به‌زودى -درباره على- مورد سؤال قرار خواهيد گرفت».<ref> | سپس اين آيه نازل شد: «بگو: پروردگارا، اگر آنچه آنان وعده داده مىشوند به من نشان دادى مرا در بين قوم ظالمان قرار مده». در پى آن چنين نازل شد: «تمسک نما به آنچه -درباره على- بر تو وحى شد، كه تو بر راه راست هستى»؛ و اين آيه نازل شد كه على نشانه روز قيامت است، و نيز نازل شد: «و او يادآورى براى تو و قومت است و به‌زودى -درباره على- مورد سؤال قرار خواهيد گرفت».<ref>الطرائف، ج۱، ص۱۴۳؛ تأويل الآيات الظاهره، ص۵۴۲؛ تأويل الآيات الظاهره، ص۵۴۴-۵۴۵؛ بحارالانوار، ج۳۲، ص۱۹۳، ح۱۴۱؛ بحارالانوار، ج۳۲، ص۲۹۱، ح۲۴۴؛ بحارالانوار، ج۳۶، ص۲۳؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۸۳؛ عوالم العلوم، ج۲/۱۵، ص۶۹؛ عوالم العلوم، ۲/۱۵، ۱۶۹-۱۷۱؛ شواهد التنزيل، ج۲، ص۲۱۶-۲۱۷.</ref> | ||
== نتايج اعتقادی آيات == | |||
برخی محققان سه هدف از آيات نازل‌شده ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف در مِنا استفاده کرده‌اند: | |||
* جانشينى و نيابت مطلق علی علیه السلام از پيامبر صلى الله عليه و آله، به‌خصوص در مقابله با فتنههاى [[منافقین|منافقان]] و دشمنان اسلام كه در انتظار رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله براى ایجاد فتنه بودند. اين مهم با نزول آيه ۴۱ زخرف و تفسير آن اعلام شد. در طول عمر سى‌ساله اميرالمؤمنين عليه السلام بعد از پيامبر، حتى دوران خانهنشينى حضرت، حضور پيامبرگونه على عليه السلام بود كه در برابر بسيارى از فتنه‌ها ايستاد. اين مقابله در جنگ‌هاى [[جمل]]، [[صفین]] و [[نهروان]] به اوج خود رسید. | |||
* نشان‌دادن نمونههايى از عذاب الهى بر دشمنان در غدير، كه نمونه بارز آن ماجراى [[حارث بن نعمان فهری|حارث فِهرى]] در انكار مقام ولايت و فرود سنگ آسمانى بر سر او بود که خداوند قدرت خود را در غدير در حضور پيامبرش نشان داد. اين مطلب با نزول آيه ۴۲ زخرف و دو [[آيه ۹۳ و ۹۴ مؤمنون و غدیر|آیه ۹۳ و ۹۴ سوره مؤمنون]] پيش‌بينى شده است. | |||
* ولايت على عليه السلام براى مسلمانان آمده و درباره آن مورد بازخواست قرار خواهند گرفت. آيه ۴۴ زخرف هشداری برای مسلمانان بود كه در آنجا كه فرمود: و او يادآورى براى تو و قومت است و به‌زودى -درباره على- مورد سؤال قرار خواهيد گرفت. | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
| خط ۱۰۵: | خط ۴۶: | ||
* '''بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار'''؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق. | * '''بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار'''؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق. | ||
* '''تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة'''؛ شرف‌الدین علی حسینی استرآبادی، تحقیق: حسین استادولی، قم:مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۹ق. | * '''تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة'''؛ شرف‌الدین علی حسینی استرآبادی، تحقیق: حسین استادولی، قم:مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۹ق. | ||
* '''شواهد التنزيل لقواعد التفضيل فی الآیات النازلة فی أهل البیت صلوات الله و سلامه علیهم'''؛ عبیدالله بن عبدالله حسکانی، تحقیق: محمدباقر حسکانی، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی (مؤسسة الطبع و النشر)، ۱۴۱۱ق. | |||
* '''الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف'''؛ علی بن موسی بن طاووس، قم: مطبعة الخيام، ۱۴۰۰ق. | |||
* '''عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال'''؛ عبدالله بن نورالله بحرانى اصفهانى، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحى اصفهانى، قم: مؤسسة الإمام المهدى علیه السلام، ۱۳۸۲ش. | * '''عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال'''؛ عبدالله بن نورالله بحرانى اصفهانى، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحى اصفهانى، قم: مؤسسة الإمام المهدى علیه السلام، ۱۳۸۲ش. | ||
* '''غدیر در قرآن، قرآن در غدیر'''؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش. | * '''غدیر در قرآن، قرآن در غدیر'''؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش. | ||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
[[رده:قرآن و غدیر]] | [[رده:قرآن و غدیر]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۲ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۰۱
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | زخرف |
| شماره آیه | ۴۱ تا ۴۴ |
| جزء | ۲۵ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | جانشينى علی علیه السلام از پیامبر در مقابله با فتنه‌ها و موردسؤال بودن مسلمانان درباره غدیر |
آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف آیاتی نازل‌شده در حجةالوداع درباره جانشينى علی علیه السلام از پیامبر در مقابله با فتنه‌ها و موردسؤال‌بودن مسلمانان درباره ولایت.
موقعیت تاریخی نزول آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف چنین ترسیم شده است: در سفر حجةالوداع، پيش از حركت در مسجد خیف، نزول هفت آيه قرآن پس از يک سخنرانى كوتاه درباره مقام على بن ابی‌طالب عليه السلام، هشداری جدى از سوى خداوند برای درک عظمت غدیر توسط مردم بود؛ آیاتی كه هر يک پشتوانه يكى از ثقلین بود.
برخی محققان سه هدف از آيات نازل‌شده ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف در مِنا استفاده کرده‌اند: جانشينى و نيابت مطلق علی علیه السلام از پيامبر صلى الله عليه و آله، به‌خصوص در مقابله با فتنههاى منافقان و دشمنان اسلام؛ نشان‌دادن نمونههايى از عذاب الهى بر دشمنان در غدير؛ اینکه ولايت على عليه السلام براى مسلمانان آمده و درباره آن مورد بازخواست قرار خواهند گرفت.
موقعیت تاریخی نزول
موقعیت تاریخی نزول آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف چنین ترسیم شده است: در سفر حجةالوداع، قافله غدير در منا آماده اعلان ولایت می‌شد؛ پيش از حركت در مسجد خیف، نزول هفت آيه قرآن پس از يک سخنرانى كوتاه درباره مقام على بن ابی‌طالب عليه السلام، هشداری جدى از سوى خداوند برای درک عظمت غدیر توسط مردم بود؛ آیاتی كه هر يک پشتوانه يكى از ثقلین بود.[۱]
از این هفت آیه چهار آیه آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف بود: 
فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِكَ فَإِنَّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُونَ ﴿٤١﴾أَوْ نُرِيَنَّكَ الَّذِي وَعَدْنَاهُمْ فَإِنَّا عَلَيْهِمْ مُقْتَدِرُونَ ﴿٤٢﴾فَاسْتَمْسِكْ بِالَّذِي أُوحِيَ إِلَيْكَ ۖ إِنَّكَ عَلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ ﴿٤٣﴾وَإِنَّهُ لَذِكْرٌ لَكَ وَلِقَوْمِكَ ۖ وَسَوْفَ تُسْأَلُونَ ﴿٤٤﴾؛ اگر تو را از دنيا ببريم از آنان انتقام خواهيم گرفت. يا به تو نشان مى‌دهيم آنچه به آنان وعده داديم و ما بر آنان تسلط داريم. به آنچه به تو وحى شده تمسک نما، كه تو بر راه راست هستى. آن يادآورى براى تو و قومت است و به‌زودى مورد سؤال قرار خواهيد گرفت 
. بقیه آن هفت آیه یکی آیه ۶۱ سوره زخرف و دو آیه دیگر آیات ۹۳ و ۹۴ سوره مؤمنون بود.
تحلیل اعتقادی آیات
نزول آیات ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف از سوی برخی محققان دارای برخی داده‌های اعتقادی است: از جمله اینکه با نزول اين آيات و ابلاغ آن، پيامبر صلى الله عليه و آله مردم را از ارتداد و اختلاف بر حذر داشت و به آنان هشدار داد كه اگر چنين كنيد، به جنگ شما خواهم آمد و اگر من نباشم على به جنگتان مى‌آيد. اين اعلان خطر، تلويحاً جانشينى على عليه السلام را يادآورى مىكند و خبر از آينده مىدهد كه در آن على عليه السلام عين محمد صلى الله عليه و آله خواهد بود.
جابر بن عبد اللَّه انصارى در توصیف اين مقطع مقدماتى غدير چنین گفته است: پيامبر صلى الله عليه و آله در مِنا در حالى كه من از همه به آن حضرت نزديکتر بودم فرمود: «آگاه باشيد، مبادا شما را بعد از خود چنين بيابم كه از دين بازگشته كافر شدهايد و گردن يكديگر را مى‌زنيد. به‌خدا قسم، اگر چنين كنيد، مرا در آن لشكرى خواهيد يافت كه به جنگ شما آمده است. سپس حضرت نگاهى به پشت سر خود كرد و سه مرتبه فرمود: و يا اينكه على به جنگتان مى‌آيد و ما چنين پنداشتيم كه جبرئيل از پشت سر حضرت اين مطلب را به او گفت. بعد از اين قضيه خداوند چنين نازل كرد: «و اگر تو را از اين جهان ببريم باز از آنان انتقام خواهيم گرفت» به‌وسيله على بن ابىطالب، «يا به تو نشان مى‌دهيم آنچه به آنان وعده كرديم كه ما بر آنان اقتدار و تسلط داريم».
سپس اين آيه نازل شد: «بگو: پروردگارا، اگر آنچه آنان وعده داده مىشوند به من نشان دادى مرا در بين قوم ظالمان قرار مده». در پى آن چنين نازل شد: «تمسک نما به آنچه -درباره على- بر تو وحى شد، كه تو بر راه راست هستى»؛ و اين آيه نازل شد كه على نشانه روز قيامت است، و نيز نازل شد: «و او يادآورى براى تو و قومت است و به‌زودى -درباره على- مورد سؤال قرار خواهيد گرفت».[۲]
نتايج اعتقادی آيات
برخی محققان سه هدف از آيات نازل‌شده ۴۱ تا ۴۴ سوره زخرف در مِنا استفاده کرده‌اند:
- جانشينى و نيابت مطلق علی علیه السلام از پيامبر صلى الله عليه و آله، به‌خصوص در مقابله با فتنههاى منافقان و دشمنان اسلام كه در انتظار رحلت پيامبر صلى الله عليه و آله براى ایجاد فتنه بودند. اين مهم با نزول آيه ۴۱ زخرف و تفسير آن اعلام شد. در طول عمر سى‌ساله اميرالمؤمنين عليه السلام بعد از پيامبر، حتى دوران خانهنشينى حضرت، حضور پيامبرگونه على عليه السلام بود كه در برابر بسيارى از فتنه‌ها ايستاد. اين مقابله در جنگ‌هاى جمل، صفین و نهروان به اوج خود رسید.
- نشان‌دادن نمونههايى از عذاب الهى بر دشمنان در غدير، كه نمونه بارز آن ماجراى حارث فِهرى در انكار مقام ولايت و فرود سنگ آسمانى بر سر او بود که خداوند قدرت خود را در غدير در حضور پيامبرش نشان داد. اين مطلب با نزول آيه ۴۲ زخرف و دو آیه ۹۳ و ۹۴ سوره مؤمنون پيش‌بينى شده است.
- ولايت على عليه السلام براى مسلمانان آمده و درباره آن مورد بازخواست قرار خواهند گرفت. آيه ۴۴ زخرف هشداری برای مسلمانان بود كه در آنجا كه فرمود: و او يادآورى براى تو و قومت است و به‌زودى -درباره على- مورد سؤال قرار خواهيد گرفت.
پانویس
منابع
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة؛ شرف‌الدین علی حسینی استرآبادی، تحقیق: حسین استادولی، قم:مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۹ق.
- شواهد التنزيل لقواعد التفضيل فی الآیات النازلة فی أهل البیت صلوات الله و سلامه علیهم؛ عبیدالله بن عبدالله حسکانی، تحقیق: محمدباقر حسکانی، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی (مؤسسة الطبع و النشر)، ۱۴۱۱ق.
- الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف؛ علی بن موسی بن طاووس، قم: مطبعة الخيام، ۱۴۰۰ق.
- عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال؛ عبدالله بن نورالله بحرانى اصفهانى، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحى اصفهانى، قم: مؤسسة الإمام المهدى علیه السلام، ۱۳۸۲ش.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.