آيه ۴۷ نساء و غدیر

آيه ۴۷ نساء و غدیر

مشخصات آیه
نام سوره	نساء
شماره آیه	۴۷
جزء	۵
محتوای آیه
مکان نزول	مدینه
ترتیل آیه ترجمه صوتی

آیه ۴۷ سوره نساء آیه‌ای که در خطبه غدیر تفسیرشده و اصحاب صحیفه با اصحاب سَبْت تشبیه شده‌اند.

موقعیت تاریخی تفسیر آیه ۴۷ سوره نساء در خطبه غدیر چنین ترسیم شده است: پیامبر صلی الله علیه و آله در قسمتی از خطبه درباره حضور جدى منافقان در جامعه اسلامی هشدار داد. آغاز سخن در اين مرحله با ذكر این آیه بود كه خداوند گروهى را به حيله‌‏گران اصحاب سبت (نافرمانان قوم بنی‌اسرائیل) تشبيه كرده كه با نيرنگ و استناد به دين فرمان‌های الهى را زير پا گذاشتند.

برخی محققان، استفاده از آيه ۴۷ سوره نساء در خطبه غدیر را، از نظر اعتقادی، چنین تحلیل کرده‌اند: در اين قسمت خطبه، پيامبر صلى الله عليه وآله قسم ياد مى‌كند كه منظور از اين آيه و آن گروهى كه مانند اصحاب سبت لعنت شده‌اند گروهى از اصحاب او یعنی اصحاب صحيفه ملعونه ‏هستند.

درباره شباهت بين اهل سقيفه و اصحاب سبت چنین گفته شده است: هر دو گروه در پوشش دين بدعت‌ها را جايگزين فرمان‌های الهى کردند. آنان در همه موارد با اينكه مقابل حکم خدا ايستاده بودند، خود را مدافع دین نشان می‌دادند.

آیه‌ای تفسیرشده در غدیر

آیه ۴۷ سوره نساء از جمله آیاتی دانسته شده که در غدیر تفسیر شده است. به گفته برخی محققان، در غدير ۱۸ آيه قرآن به‌صراحت تفسیر شده است؛ به اين معنى كه پيامبر صلى الله عليه و آله متن آيه را جداگانه در خطبه غدیر بيان کرده و قبل يا بعد از آن به تفسيرش پرداخته است. اين موارد در مقابل آياتى است كه به‌صورت تضمين در كلام و اقتباس در خطابه حضرت آمده است.

يكى از اين آيات، آيه ۴۷ سوره نساء است: يا أَيُّهَا الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتابَ، آمِنُوا بِما نَزَّلْنا مُصَدِّقاً لِما مَعَكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهاً فَنَرُدَّها عَلى أَدْبارِها أَوْ نَلْعَنَهُمْ كَما لَعَنَّا أَصْحابَ السَّبْتِ؛ اى كسانى كه شما را كتاب داده شده، به كتابى كه نازل كرده‌ايم و كتاب شما را نيز تصديق مى‌كند ايمان بياوريد؛ پيش از آنكه نقش چهره‌هايى را محو كنيم و روي‌ها را به قفا برگردانيم. يا همچنان كه اصحاب سبت را لعنت كرديم شما را هم لعنت كنيم. و فرمان خدا شدنى است .

آیه در متن خطبه

آیه ۴۷ سوره نساء در متن خطبه غدیر چنین گزارش شده است: «مَعاشِرَ النّاسِ، «آمِنُوا بِاللَّه وَ رَسُولِهِ و النور الذى انزل معه مِنْ قَبْلِ أَنْ نَطْمِسَ وُجُوهاً فَنَرُدَّها عَلى أَدْبارِها أَوْ نَلْعَنَهُمْ كَما لَعَنَّا أَصْحابَ السَّبْتِ» . بِاللَّه ما عَنى بِهذِهِ الْآيَةِ الاّ قَوْماً مِنْ اصْحابى اعْرِفُهُمْ بِاسْمائِهِمْ وَ انْسابِهِمْ، وَ قَدْ امِرْتُ بِالصَّفْحِ عَنْهُمْ؛ اى مردم، ايمان آوريد به خدا و رسولش و نورى كه همراه او نازل شده است قبل از آنكه هلاک نماييم صورت‏‌هايى را و آنها را به پشت برگردانيم يا آنان را مانند اصحاب سبت لعنت كنيم. به خدا قسم، از اين آيه قصد نشده مگر قومى از اصحابم كه آنان را به اسم و نسبشان می‌شناسم، ولى مأمورم از آنان پرده‌پوشى كنم».

موقعيت تاريخى تفسیر آیه

موقعیت تاریخی تفسیر آیه ۴۷ سوره نساء در خطبه غدیر چنین ترسیم شده است: خطبه غدير در مرحله اصلى، یعنی پس از معرفى على‏ عليه السلام و دوستان و دشمنانش، بود که پیامبر صلی الله علیه و آله درباره حضور جدى منافقان در جامعه اسلامی هشدار داد. آغاز سخن در اين مرحله با ذكر آيه ۴۷ سوره نساء بود كه خداوند گروهى را به حيله‌‏گران اصحاب سَبت (نافرمانان قوم بنی‌اسرائیل) تشبيه كرده كه با نيرنگ و استناد به دين فرمان‌های الهى را زير پا گذاشتند.

موقعيت قرآنى آیه

درباره موقعیت قرآنی آیه ۴۷ سوره نساء، بنابر اشاره به داستان اصحاب سبت، چنین گفته شده است: اصحاب سبت قومى بودند كه شغلشان ماهی‌گيرى بود و در كنار دريا سكونت داشتند. خداوند به آنان دستور داد روزهاى شنبه ماهى‌گیری را تعطیل کنند و در این باره از آنان، بنابر آیه ۱۵۴ سوره نساء، پيمان محكمى گرفته شد. روزهاى شنبه كه آنان تعطيل كرده بودند ماهيان روى آب ظاهر مى‏‌شدند و طمع ماهی‌گيران را بر مى‌‏انگيختند، ولى در غير روز شنبه ماهى‌ها نمى‌‏آمدند و اين امتحان الهى بود.

آن مردم براى آنكه ماهيان را در روز شنبه از دست ندهند و در عين حال -به خيال خود- با فرمان الهى مخالفت نكرده باشند، در كنار دريا حوضچه‌‏هايى ساختند تا امواج ماهى‌‏ها را به آن حوضچه‌ها بریزد و در آنجا گیر بیفتند. اين كار بدون حضور ماهی‌گيران در روز شنبه رخ می‌داد و ماهی‌گیران روز يكشنبه مى‏‌آمدند و آنها را مى‌‏گرفتند. آنان ادعا مى‏‌كردند که ما با حكم خدا مخالفت نكردیم و روز شنبه ماهى نگرفته‌‏ايم. بنابر آیات قرآن، موعظه هيچ‌كس در اين قوم اثر نمى‏‌كرد. عده‌‏اى مى‏‌گفتند: چرا موعظه مى‏‌كنيد قومى را كه مستحق عذابند. در پاسخ مى‌گفتند: براى آنكه نزد خدا معذور باشيم و به اميد آنكه از كار خود باز گردند. عاقبتِ اصحاب سبت لعنت و دورى از رحمت خدا بود، تا جايى كه خداوند آنان را مسخ کرد و از انسانيت بيرون برد.

تحليل اعتقادى آیه

برخی محققان، استفاده از آيه ۴۷ سوره نساء در خطبه غدیر را، از نظر اعتقادی، چنین تحلیل کرده‌اند: در اين قسمت خطبه، پيامبر صلى الله عليه وآله قسم ياد مى‌كند كه منظور از اين آيه و آن گروهى كه مانند اصحاب سبت لعنت شده‌اند گروهى از اصحاب او هستند؛ در فقرات بعدى تصريح مى‏‌فرمايد كه آنان اصحاب صحيفه ملعونه ‏هستند.

درباره شباهت بين اهل سقيفه و اصحاب سبت چنین گفته شده است: هر دو گروه در پوشش دين بدعت‌ها را جايگزين فرمان‌های الهى کردند. آنان در همه موارد با اينكه مقابل حکم خدا ايستاده بودند، خود را مدافع دین نشان می‌دادند. اگر آنان بر سرِ گرفتنِ ماهى و رسيدن به مال دنيا متوسل به نیرنگ می‌شدند، اهل سقيفه براى محو نام على بن ابى‏‌طالب‏ عليه السلام و خاندانش و بازگرداندن مردم به جاهليت حیله می‌کردند. اگر لعنت و دورى آنان از رحمت الهى با مسخ‌شدن پايان يافت، اهل سقيفه مستحق سزايى هستند که در برزخ و قيامت اثر آن ظاهر خواهد شد.

امام سجاد علیه السلام در اين باره مى‌فرمايد: خداوند اصحاب سبت را به‌خاطر صيد ماهى مسخ نمود. چگونه مى‌بينى نزد خداى عزوجل حال كسانى را كه فرزندان انبياء را به قتل رساندند و حرمت آنان را شكستند؟ اگر چه خداوند تعالى آنان را در دنيا مسخ نكرد، ولى آنچه از عذاب آخرت برايشان آماده كرده چندين برابر عذاب مسخ است.

عذاب غاصبان خلافت در برزخ

نمونه‌‏اى از وضعیت اصحاب سقیفه در عالم برزخِ در كلام اميرالمؤمنين‏ عليه السلام آمده آنجا كه به حارث هَمْدانى فرمود: آنچه من مى‏‌بينم تو هم مى‌بينى؟ عرض كرد: چگونه مى‌‏توانم آنچه شما مى‏‌بينى من هم ببينم، در حالى كه خداوند به شما نورانيت داده و مقامى عطا فرموده كه به احدى نداده است. فرمود: اين ابوبکر است كه بر پرتگاهى از آتش قرار دارد و التماس مى‏‌كند كه اى ابالحسن، مرا ببخش، ولى خدا او را نبخشايد. بار دوم اميرالمؤمنين‏ عليه السلام فرمود: اين ديگرى عمر بن خطاب است كه بر شكافى از آتش قرار دارد و مى‏‌گويد: اى اباالحسن مرا ببخش، ولى خدا او را نبخشايد.

عذاب غاصبان خلافت در قيامت

نمونه‏‌اى از عذاب آخرت غاصبان خلافت در حديث پيامبر صلى الله عليه و آله آمده كه فرمود: در جهنم تابوتى از آتش است كه در آن دوازده نفرند: شش نفر از اولين و شش نفر از آخرين. اين تابوت در چاهى در قعر جهنم است و بر در آن تابوت قفلى است و بر در آن چاه صخره‌‏اى است. هر گاه خداوند بخواهد جهنم را شعله‏‌ور كند آن صخره را از در آن چاه برمى‌‏دارد و جهنم از شعله‏‌ها و حرارت آن چاه شعله‌ور مى‌‏شود. شش نفر از اولين عبارتند از قابيل پسر آدم كه برادرش را كشت، و فرعون بزرگ فرعون‌ها، و كسى كه با حضرت ابراهيم‏ عليه السلام بر سر توحيد مجادله نمود، و دو نفر از بنى‏‌اسرائيل كه كتاب آسمانى آنان را تحريف كرده سنت‏‌هايشان را تغيير دادند كه يكى يهوديان را و ديگرى مسيحيان را منحرف ساخت، و ابليس ششمى آنان است. و اما شش نفر از آخرين يكى دجال است و بقيه پنج نفر اصحاب صحيفه‌‏اند كه در حجةالوداع و مقارن غدير پيمان نامه‌‏اى بر ضد پيامبر و اميرالمؤمنين‏ عليه السلام امضا كردند و در سقیفه گردآمدند. آنان عبارتند از: ابابکر و عمر و ابوعبیده جراح و معاذ بن جبل و سالم مولی ابی‏‌حذیفه».

منابع

• اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، تهران: نشر تک، ۱۳۸۴ش.
• بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
• غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
• کتاب سلیم بن قیس الهلالی؛ سلیم بن قیس هلالی، تحقیق: علاء‌الدین موسوی، تهران: مؤسسة البعثة (قسم الدراسات الإسلامية)، ۱۴۰۷ق.