آيه ۱۵۳ انعام و غدیر: تفاوت میان نسخه‌ها

آیه ۱۵۳ سوره انعام
مشخصات آیه
سوره	سوره انعام (۶)
آیه	۱۵۳
جزء	۸
محتوای آیه
مکان نزول	مکه
موضوع	لزوم پیروی از صراط مستقیم

نسخهٔ کنونی تا ‏۳۱ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۷:۱۴

وَأَنَّ هَٰذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ ۖ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ ۚ ذَٰلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ

«و مسلماً این [برنامه های محکم و استوار و قوانین و مقرّرات حکیمانه] راه راست من است؛ بنابراین از آن پیروی کنید و از راه های دیگر پیروی مکنید که شما را از راه او پراکنده می کند؛ خدا این [گونه] به شما سفارش کرده تا پرهیزکار شوید.»

با در نظر گرفتن اينكه غدير مراسم مفصلى در سه روز بوده، گذشته از آياتى كه مستقيماً در آن ايام نازل شده و در قسمت آيات نازل شده در غدير ذكر شد، آياتى هم براى بيان بيشتر شئون امامت و خلافتِ الهى در برابر رياست‏ هاى شيطانىِ سقیفه به صورت استشهاد و اشاره و اقتباس در غدير ديده مى‏ شود، كه به صورت تفسيرگونه ‏اى در كلام پيامبر صلى الله عليه و آله تركيب شده و آيه مستقلاً ذكر نشده است.

اين موارد ۶ آيه است كه يكى از اين آيات آيه ۱۵۳ سوره انعام و آيه ۱۸۱ سوره اعراف است:

وَأَنَّ هَٰذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ ۖ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ ۚ ذَٰلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ :

«و مسلماً این [برنامه های محکم و استوار و قوانین و مقرّرات حکیمانه] راه راست من است؛ بنابراین از آن پیروی کنید و از راه های دیگر پیروی مکنید که شما را از راه او پراکنده می کند؛ خدا این [گونه] به شما سفارش کرده تا پرهیزکار شوید.»

وَ مِمَّنْ خَلَقْنا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ ^[۱]:

«و از میان کسانی که آفریده ایم [یعنی جنّیان وآدمیان] گروهی [هستند که هم نوعان خود را] به حق هدایت می کنند و به درستی و راستی داوری می نمایند.»

اين آيه از چهار بُعد قابل بررسى است^[۲]:

متن خطبه غدير

پيامبر صلى الله عليه و آله در فراز پايانىِ بخش ششم خطبه غدير علم امر و نهى الهى را مختص اميرالمؤمنين ‏عليه السلام دانست و به دنبال آن همه را به اطاعت از آن حضرت امر كرد. حضرت در آخر با اشاره به آيه ۱۵۳ سوره انعام:

وَ اَنَّ هذا صِراطى مُسْتَقيماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبيلِهِ } همگان را هشدار داد كه از مسير اميرالمؤمنين ‏عليه السلام دور نشوند.

همچنين پيامبر صلى الله عليه و آله در ابتداى بخش هفتم خطبه غدير، با اشاره به آيه ۱۵۳ سوره انعام فرمود:

وَ اَنَّ هذا صِراطى مُسْتَقيماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لاتَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبيلِهِ ، كه صراط مستقيم را در برابر همه راه‏ هاى ديگر قرار مى‏ داد و بايد راه راست دقيقاً معرفى مى‏ شد.

به همين منظور حضرت با يادآورى اينكه علم امر و نهى نزد على‏ عليه السلام است به مردم دستور داد درباره اوامر و نواهى على‏ عليه السلام سر تسليم فرود آورند و فرمود:

«مواظب باشيد كه راه‏ هاى ديگر شما را از راه او منحرف نكند».

آنگاه به صراحت اعلام كرد كه «صراط مستقيم» من و على و امامان بعد از او هستيم، و به آيه ۱۸۶ سوره اعراف اشاره كرد كه وَ مِمَّنْ خَلَقْنا اُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ :

«مَعاشِرَ النّاسِ، اِنَّ اللَّهَ قَدْ اَمَرَنى وَ نَهانى، وَ قَدْ اَمَرْتُ عَلِيّاً وَ نَهَيْتُهُ بِاَمْرِهِ. فَعِلْمُ الاَمْرِ وَ النَّهْىِ لَدَيْهِ، فَاسْمَعُوا لاَمْرِهِ تَسْلِمُوا وَ اَطيعُوهُ تَهْتَدُوا وَ انْتَهُوا لِنَهْيِهِ تَرْشُدُوا، وَ صيرُوا اِلى مُرادِهِ وَ لا تَتَفَرَّقْ بِكُمُ السُّبُلُ عَنْ سَبيلِهِ».

«مَعاشِرَ النّاسِ، اَنَا صِراطُ اللَّهِ الْمُسْتَقيمُ الَّذى اَمَرَكُمْ بِاتِّباعِهِ، ثُمَّ عَلِىٌّ مِنْ بَعْدى، ثُمَّ وُلْدى مِنْ صُلْبِهِ اَئِمَّةُ الْهُدى، يَهْدُونَ اِلَى الْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ»:

اى مردم، خداوند مرا امر و نهى نموده است، و من هم به امر الهى على را امر و نهى نموده ‏ام، و علم امر و نهى نزد اوست. پس امر او را گوش دهيد تا سلامت بمانيد، و او را اطاعت كنيد تا هدايت شويد و نهى او را قبول كنيد تا در راه درست باشيد، و به سوى مقصد و مراد او برويد، و راه ‏هاى بيگانه شما را از راه او منحرف نكند.

اى مردم، من راه مستقيم خداوند هستم كه شما را به پيروى آن امر نموده، و سپس على بعد از من، و سپس فرزندانم از نسل او كه امامان هدايت‏ اند، به حق هدايت مى‏ كنند و به يارى حق به عدالت رفتار مى‏ كنند.

موقعيت تاريخى

در بخش هفتم از خطبه غدير - كه خطبه از نيمه گذشته بود - حضرت در يک نگاه تبيين كامل درباره ابعاد مسئله ولايت و برخى ناگفته‏ هاى ديگر را آغاز كرد.

در اواسط خطبه، پيامبر صلى الله عليه و آله به تبيين دقيق‏ تر امامت پرداخته و صاحبان اين مقام عظمى را تعيين مى‏ فرمايد.

در چنين موقعيتى با آوردن دو آيه از قرآن به معرفى امامان و علت لزومِ اطاعت آنان مى‏ پردازد، كه آيه دوم در آخر كلام است و نيمه دومِ آيه اول به صورت تضمين در قسمت اول كلام حضرت آمده، و نيمه اولِ آيه اول در قسمت دوم كلام حضرت به طور كامل تفسير شده و مصداق «صراط مستقيم» دقيقاً تعيين گرديده است.

اين بخش سخن با اشاره به آيه ۱۵۳ سوره انعام آغاز شد:

وَ اَنَّ هذا صِراطى مُسْتَقيماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لاتَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبيلِهِ ، كه صراط مستقيم را در برابر همه راه‏ هاى ديگر قرار مى‏ داد و بايد راه راست دقيقاً معرفى مى‏ شد.

به همين منظور حضرت با يادآورى اينكه علم امر و نهى نزد على‏ عليه السلام است به مردم دستور داد درباره اوامر و نواهى على ‏عليه السلام سر تسليم فرود آورند و فرمود:

«مواظب باشيد كه راه ‏هاى ديگر شما را از راه او منحرف نكند».

آنگاه به صراحت اعلام كرد كه «صراط مستقيم» من و على و امامان بعد از او هستيم، و به آيه ۱۸۶ سوره اعراف اشاره كرد كه وَ مِمَّنْ خَلَقْنا اُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ .

موقعيت قرآنى

از نظر موقعيت قرآنى آيه سوره انعام از آيه ۱۵۱ آغاز مى شود كه خداوند دعوت مى‏ كند تا حرام و حلال را براى مردم بيان كند: قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّكُمْ... .

آنگاه شرک و قتل اولاد و ارتكاب فواحش و قتل نفس و اكل مال يتيم را نمونه‏ هاى بارزى از محرمات معرفى مى ‏كند، و در مقابل آن احسان به والدين، دقيق بودن در ترازو، عدالت در گفتار و وفاى به عهد را به عنوان نمونه‏ هايى از اوامر واجب الهى ذكر مى‏ نمايد.

سپس به اين آيه مى ‏رسد كه به عنوان دستورى از دستورات بنيادى خداوند است: وَ أَنَّ هذا صِراطِى مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ .

آيه سوره اعراف يک بار ديگر در آيه ۱۵۹ همين سوره با تعبير وَ مِنْ قَوْمِ مُوسى أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ آمده است.

اين دو مورد در سياق معرفى اهل هدايت در برابر كوردلانى است كه لَهُمْ قُلُوبٌ لا يَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْيُنٌ لا يُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا يَسْمَعُونَ بِها هستند، و آنگاه به طور كلى عده ‏اى را هدايت يافته به حق معرفى مى ‏فرمايد.

تحليل اعتقادى

تحليل تفسيرگونه حضرت درباره اين دو آيه را بايد از سه جهت زير ذره ‏بين قرار داد:

جهت اول: معرفى جهت گيرى و محتواى صراط مستقيم

در تعيين هدف و پايه ‏هاى فكرى صراط مستقيم و راه‏ هاى دستيابى به آنها، در چند جمله به هم پيوسته از مصدر كل امر و نهى جهان - يعنى خداوند - آغاز مى‏ كند كه خداوند در درجه اول به من امر و نهى فرموده است.

در مرحله دوم اينكه من به على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام امر و نهى نموده ‏ام، به ضميمه اينكه اين برنامه من هم به دستور خدا بوده است.

سپس نتيجه مى‏ گيرد كه علم همه امر و نهى ‏هاى الهى نزد على‏ عليه السلام است.

اينجاست كه صراط مستقيم پر رنگ و شفاف ظاهر مى‏ شود كه امر و نهى على‏ عليه السلام عيناً امر و نهى خداست و با اطاعت از او خدا را اطاعت كرده ‏ايم.

آنگاه همه مطلب را در يک جمله خلاصه مى‏ كند كه به سوى اهداف على‏ عليه السلام حركت كنيد و دربست و كامل عيار او را بپذيرد.در پايان اين فراز، نوبتِ به ميان آوردن آيه مى‏ رسد كه مى ‏تواند ثمره عكس ‏العملى مطالب قبل باشد. وقتى مى ‏فرمايد:

«راه‏ هاى مختلف شما را از راه او منحرف نكند»، اولاً كلمه سَبِيلِهِ در قرآن را به «سَبيلُ عَلِىٍّ» تفسير فرموده و ثانياً السُبُل را به راه ‏هاى ضلالت در برابر راه على ‏عليه السلام تفسیر كرده است.

نتيجه‏ گيرى نهايى چنين مى ‏شود كه وقتى على ‏عليه السلام تمام راهنماهاى راه حق و هدايت را از طرف خداوند دارد و آماده است تا شما را رهنمون گردد، هر گونه پيروى از راه ديگر - اعم از كفر يا ضلالت - به معناى متفرق كردن جمعيت عظيمى است كه همه در راه مستقيمى به سوى والاترين هدف در حركت‏ اند.

اين يك دلسوزى جدى است كه چرا با وجود راه اصيل على‏ عليه السلام مردم به اين سو و آن سو كشانده شوند و متفرق گردند؟!

چرا بايد مردم به بيراهه ‏ها و كجراهه توجه كنند ولى به راه راست توجه نكنند! چرا چنين اتحاد عظيمى را كه رهبر آن و راه آن و بنياد آن شناخته شده است رها كنند و از اختلاف و تفرقه لذت ببرند؟

چرا دو دَستى با اولى بيعت كنند^[۳] و اميرالمؤمنين ‏عليه السلام را طناب بر گردن براى بيعت با او ببرند؟ چرا دومى را با جهلش - كه هر روز جلوه ‏اى از آن بروز مى ‏كرد^[۴] - خليفه خود قرار دهند و معدن علم الهى على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام را خانه‏ نشين كنند؟

چرا با دريايى از جهل باز هم سراغ سومى را بگيرند و با او بيعت كنند، تا كعب الاحبار يهودى را بر كرسى علم مسلمانان بنشاند و على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام همچنان در عُزلت باشد؟

چرا در خلافت ظاهرى على بن ابى‏ طالب ‏عليه السلام نيز حسرتِ جويندگانِ علم از سينه سرشار او را، بر دلش بگذارند؟

جهت دوم: معرفى هدايتگران به صراط مستقيم

در چهار مورد از خطبه غدیر امامانِ پس از على ‏عليه السلام معرفى شده ‏اند كه اين مورد محتواى سنگين ترى دارد.

از يک سو در معرفى صراط مستقيم نام آنان آمده است، و از سوى ديگر كنار نام پيامبر صلى الله عليه و آله ذكر شده ‏اند، و اين هر دو در قالب اقتباس از آيه به رشته سخن در آمده است.

خداوند با اسم اشاره «هذا» راه مستقيم را نشان مى‏ دهد كه مردم اشتباه نكنند و پيرو راه ‏هاى ديگر نشوند.

بايد بدانيم هذا در اين آيه به كجا اشاره است، كه پيامبر صلى الله عليه و آله در غدير برايمان موضع اشاره را نشان داده است.

در نظر بگيريد كه پيامبر صلى الله عليه وآله و دوازده امام ‏عليهم السلام در برابر ذات ذوالجلال كنار هم ايستاده ‏اند و خداى تعالى به اين سيزده نور پاک اشاره مى‏ كند و مى‏ فرمايد:

هذا صِراطِى مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ . اين همان چيزى است كه پيامبر صلى الله عليه و آله در خطبه مى ‏فرمايد:

«انَا صِراطُ اللَّه الْمُسْتَقيمِ الَّذى امَرَكُمْ بِاتِّباعِهِ ثُمَّ عَلِىٌّ مِنْ بَعْدى ثُمَّ وُلْدى مِنْ صُلْبِهِ».

جهت سوم: حق يكى بيشتر نيست كه همان صراط مستقيم است

در برنامه الهى حق متعدد نيست و نمى‏توان همه گروه ‏ها را به هر صورت شده تحت يک پرچم در آورد و به هر قيمت شده بر چسب «حق» را بر آن پرچم زد.

خداوند يک راه بيشتر به سوى بهشت ندارد چنان كه فرمود:«الْيَمينُ وَ الشِّمالُ مَضَلَّةٌ وَ الطَّريقُ الْوُسْطى هِىَ الْجادَّةِ»^[۵]، و نام آن «صراط مستقيم» است و «حق» هم جز آن نيست.

هر راه ديگرى به تناسب انحرافى كه از جاده مستقيم دارد از حق فاصله دارد.

خداوند در آيه سوره اعراف مى‏ فرمايد: «از ميان همه كسانى كه خلق كرده ‏ايم امتى به حق هدايت مى ‏كنند» و پيامبر صلى الله عليه و آله در غدير اين امت را تفسير مى ‏كند كه خود و دوازده امام ‏عليهم السلام هستند.

اين انحصارِ حق در اين انحصارِ مصداق، معرف تنها صراط مستقيم و راه حق خداوند است، چنانكه پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:

«عَلِىٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِىٍّ، يَدُورُ مَعَهُ حَيْثُما دارَ»^[۶]: يعنى على با حق است و حق با على است، با او مى ‏گردد هر سو كه بگردد.

جمله «وَ بِهِ يَعْدِلُونَ» كه پيامبر صلى الله عليه و آله به اقتباس از آيه در كلام خويش فرموده همان سنگ ترازوست كه با آن عدالت برقرار مى‏ شود. امت‏ هايى كه اصلاً گران سنگ حق را ندارند اصالتاً از برقرارى عدالت عاجزند، و ما مفتخريم كه در سايه امامان متصل به حق و حقيقت هميشه دقيق‏ ترين ضابطه عدالت را در دست داريم.

اگر موانعى بر سر راه نباشد مكتب اهل‏ بيت‏ عليهم السلام عدل را در بالاترين معناى خود در همه شئون زندگى مردم پياده خواهد كرد، و آن روزى است كه قائم آل محمد عجل اللَّه فرجه ظهور نمايد و يَمْلَأُ اللَّه بِهِ الارْضَ قِسْطاً وَ عَدْلاً كَما مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً ^[۷]:

«خدا به وسيله او زمين را پر از عدل و داد نمايد همان گونه كه از ظلم و جور پر شده باشد» .

يكى از مفاهيم عميق در زیارت غدیریه، رابطه آيات قرآن با ولايت و امامت و اميرالمؤمنين‏ عليه السلام است. يكى از آياتى كه در زيارت غديريه به آن استشهاد شده آيه ۱۵۳ سوره انعام است:

امام هادی علیه السلام مى ‏فرمايد: و شهادت مى‏ دهم كه تويى معناى كلام خداى عزيز رحيم:

وَ أَنَّ هَٰذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ ۖ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ . به خدا قسم گمراه شد و گمراه كرد هر كس كه جز تو را پيروى كرد، و از حق منحرف شد هر كس با تو دشمنى ورزيد.

صراط مستقيم الهى اميرالمؤمنين ‏عليه السلام است، و راه روشن به سوى قرب الهى اطاعت و ولايت او است. او نور است و جز او هر چه هست ظلمت.

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: منظور از صراط مستقیم، امام است، پس او را اطاعت کنید.^[۸]

امام باقر علیه السلام فرمود:

منظور از وَ أَنَّ هذا صِراطِی مُسْتَقِیماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ علیّ‌بن‌ابی‌طالب علیه السلام و ائمّه علیهم السلام از فرزندان فاطمه زهرا سلام الله علیها است که راه خدا هستند؛ هرکه از آن‌ها روی برگرداند داخل در سایر راه‌ها شده که در آیه به آن اشاره شده است.^[۹]

اين بيان عقل و نقل قطعى است و اغراق و مبالغه و تعصّب در آن راه ندارد، و تفصيل را در كتب فراوان امامت بايد يافت.

يک سؤال باقى مى ‏ماند و آن اينكه:

با اين بيان، روايات ديگر را كه صراط مستقيم را به معنى توحيد، قرآن، دين، نبوت و غيره گرفته ‏اند چگونه بپذيريم؟ جواب اين سؤال در بيان امام صادق‏ عليه السلام است كه فرمود:

قرآن را ظاهرى است و باطنى. تمام آنچه در قرآن حرام اعلام شده ظاهر، و باطن آن ائمه جور است. و تمام آنچه خداى تعالى در كتابش حلال دانسته ظاهر، و مراد از آنها در باطن ائمه حق است.^[۱۰]

روح دين و جهت دهنده به تمام معالم و معارف دينى، به ويژه توحيد و نبوت و معاد، امر امامت و ولايت و پيروى ائمه حق است.

بررسى صحاح ستّه و آنچه كه در آنها آمده و مقايسه آنها با كتب گرانقدر شيعه گوياى همين نكته است. كتاب «سيرى در صحيحين»^[۱۱] و بخش‏ هايى از كتاب «شبهاى پيشاور»^[۱۲] و كتاب «نقش ائمه در احياء دين»^[۱۳]، تا حدى به اين مهم پرداخته ‏اند. البته در اين مقام ناگفته‏ هاى فراوانى باقى است.

خلاصه اينكه صراط مستقيم يكى است؛ همان كه در هر نماز واجب و مستحب سلوک آن را از خداى تعالى طلب مى ‏كنيم. غير از اين صراط مستقيم، هر چه هست «سَبيل» هاى ديگر و راه هاى ضلالت اند.

پانویس

↑ اعراف / ۱۸۱.
↑ انعام/۱۵۳؛ غدير در قرآن: ج ۲ ص۱۸۱ -۱۸۶؛ واقعه قرآنى غدير: ص ۹۸؛ سخنرانى استثنائى غدير: ص ۱۷۹، ۲۱۲،۲۰۱،۱۸۶؛ نگاهى بر زيارت غديريّه: ص۱۱۱-۱۵۰.
↑ كتاب سليم: ص ۱۴۴.
↑ الغدير: ج ۶ ص۸۳ - ۳۳۳.
↑ بحار الانوار: ج ۲۹ ص ۵۸۵ .
↑ بحار الانوار: ج ۳۱ ص ۳۷۶.
↑ بحار الانوار: ج ۵۱ ص ۶۵ - ۱۶۶.
↑ تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۶۳۸؛ تفسیرالقمی، ج۱، ص۲۱۹؛ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۱۳.
↑ تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۶۳۸؛ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۱۵؛ فرات الکوفی، ص۱۳۷.
↑ نور الثقلين: ج ۲ ص ۲۵ ح ۸۹؛ بحار الانوار: ج ۲۴ ص ۳۰۱، همين مضمون را با تفصيل بيشتر از امام كاظم‏ عليه السلام روايت كرده است.
↑ تأليف: هاشم هريسى - محمد صادق نجمى.
↑ تأليف مرحوم سيد محمد سلطان ‏الواعظين شيرازى.
↑ تأليف محقق سيد مرتضى عسكرى، از جمله جلد دوازدهم.

[1] اعراف / ۱۸۱.

[2] انعام/۱۵۳؛ غدير در قرآن: ج ۲ ص۱۸۱ -۱۸۶؛ واقعه قرآنى غدير: ص ۹۸؛ سخنرانى استثنائى غدير: ص ۱۷۹، ۲۱۲،۲۰۱،۱۸۶؛ نگاهى بر زيارت غديريّه: ص۱۱۱-۱۵۰.

[3] كتاب سليم: ص ۱۴۴.

[4] الغدير: ج ۶ ص۸۳ - ۳۳۳.

[5] بحار الانوار: ج ۲۹ ص ۵۸۵ .

[6] بحار الانوار: ج ۳۱ ص ۳۷۶.

[7] بحار الانوار: ج ۵۱ ص ۶۵ - ۱۶۶.

[8] تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۶۳۸؛ تفسیرالقمی، ج۱، ص۲۱۹؛ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۱۳.

[9] تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۶۳۸؛ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۱۵؛ فرات الکوفی، ص۱۳۷.

[10] نور الثقلين: ج ۲ ص ۲۵ ح ۸۹؛ بحار الانوار: ج ۲۴ ص ۳۰۱، همين مضمون را با تفصيل بيشتر از امام كاظم‏ عليه السلام روايت كرده است.

[11] تأليف: هاشم هريسى - محمد صادق نجمى.

[12] تأليف مرحوم سيد محمد سلطان ‏الواعظين شيرازى.

[13] تأليف محقق سيد مرتضى عسكرى، از جمله جلد دوازدهم.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-== «وَ أَنَّ هذا صِراطِى مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ...»<ref>انعام /  ۱۵۳. غدير در قرآن: ج ۲ ص۱۸۱ - ۱۸۶. واقعه قرآنى غدير: ص ۹۸. سخنرانى استثنائى غدير: ص ۱۷۹، ۲۱۲،۲۰۱،۱۸۶. نگاهى بر زيارت غديريّه (صفاخواه، طالعى) : ص۱۱۱ - ۱۵۰. </ref> ==
+{{متن آیه
-با در نظر گرفتن اينكه غدير مراسم مفصلى در سه روز بوده، گذشته از آياتى كه مستقيماً در آن ايام نازل شده و در قسمت آيات نازل شده در غدير ذكر شد، آياتى هم براى بيان بيشتر شئون امامت و خلافتِ الهى در برابر رياست‏ هاى شيطانىِ سقيفه به صورت استشهاد و اشاره و اقتباس در غدير ديده مى‏ شود، كه به صورت تفسيرگونه ‏اى در كلام پيامبر صلى الله عليه وآله تركيب شده و آيه مستقلاً ذكر نشده است. اين موارد 6 آيه است كه يكى از اين آيات آيه ۱۵۳ سوره انعام و آيه ۱۸۱ سوره اعراف است:
+		 | متن آیه = وَأَنَّ هَٰذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ ۖ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ ۚ ذَٰلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ
-«وَ أَنَّ هذا صِراطِى مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ ذلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» :
+		 | ترجمه = «و مسلماً این [برنامه های محکم و استوار و قوانین و مقرّرات حکیمانه] راه راست من است؛ بنابراین از آن پیروی کنید و از راه های دیگر پیروی مکنید که شما را از راه او پراکنده می کند؛ خدا این [گونه] به شما سفارش کرده تا پرهیزکار شوید.»
+}}
+{{جعبه اطلاعات آیه
+	 | شماره آیه = ۱۵۳
+	 | سوره = انعام
+	 | تصویر =
+	 | اندازه تصویر =
+	 | توضیح_تصویر =
+	 | شماره سوره = 	۶
+	 | جزء = 	 ۸
+	 | نزول =
+	 | شأن نزول =
+	 | مکان نزول = مکه
+	 | موضوع = لزوم پیروی از صراط مستقیم
+}}
-«اين راه مستقيم من است، از آن پيروى كنيد و از راه ‏هاى ديگر پيروى نكنيد كه از راه خدا شما را متفرق كند. شما را به اين مطلب وصيت مى‏كند تا شايد تقوى پيشه كنيد» .
+با در نظر گرفتن اينكه غدير مراسم مفصلى در سه روز بوده، گذشته از آياتى كه مستقيماً در آن ايام نازل شده و در قسمت آيات نازل شده در غدير ذكر شد، آياتى هم براى بيان بيشتر شئون [[امامت]] و خلافتِ الهى در برابر رياست‏ هاى شيطانىِ [[سقیفه]] به صورت استشهاد و اشاره و [[اقتباس]] در غدير ديده مى‏ شود، كه به صورت تفسيرگونه ‏اى در كلام پيامبر صلى الله عليه و آله تركيب شده و آيه مستقلاً ذكر نشده است.
+اين موارد ۶ آيه است كه يكى از اين آيات آيه ۱۵۳ سوره انعام و آيه ۱۸۱ سوره اعراف است:
-»وَ مِمَّنْ خَلَقْنا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ«××× 1 اعراف /  181. ×××:
+{{قرآن|وَأَنَّ هَٰذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ ۖ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ ۚ ذَٰلِكُمْ وَصَّاكُمْ بِهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ}} :
+«و مسلماً این [برنامه های محکم و استوار و قوانین و مقرّرات حکیمانه] راه راست من است؛ بنابراین از آن پیروی کنید و از راه های دیگر پیروی مکنید که شما را از راه او پراکنده می کند؛ خدا این [گونه] به شما سفارش کرده تا پرهیزکار شوید.»
-»از كسانى كه خلق كرديم امتى هستند كه به حق هدايت مى‏كنند و طبق آن به عدالت رفتار مى‏كنند« .
+{{قرآن|وَ مِمَّنْ خَلَقْنا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ}}<ref>اعراف /  ۱۸۱.</ref>:
+«و از میان کسانی که آفریده ایم [یعنی جنّیان وآدمیان] گروهی [هستند که هم نوعان خود را] به حق هدایت می کنند و به درستی و راستی داوری می نمایند.»
-اين آيه از چهار بُعد قابل بررسى است:
+اين آيه از چهار بُعد قابل بررسى است<ref>انعام/۱۵۳؛ غدير در قرآن: ج ۲ ص۱۸۱ -۱۸۶؛ واقعه قرآنى غدير: ص ۹۸؛ سخنرانى استثنائى غدير: ص ۱۷۹، ۲۱۲،۲۰۱،۱۸۶؛ نگاهى بر زيارت غديريّه: ص۱۱۱-۱۵۰. </ref>:
+== متن خطبه غدير ==
+پيامبر صلى الله عليه و آله در فراز پايانىِ بخش ششم خطبه غدير علم امر و نهى الهى را مختص اميرالمؤمنين ‏عليه السلام دانست و به دنبال آن همه را به اطاعت از آن حضرت امر كرد. حضرت در آخر با اشاره به آيه ۱۵۳ سوره انعام:
--  متن خطبه غدير
+{{قرآن|وَ اَنَّ هذا صِراطى مُسْتَقيماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبيلِهِ}}} همگان را هشدار داد كه از مسير اميرالمؤمنين ‏عليه السلام دور نشوند.
-پيامبرصلى الله عليه وآله در فراز پايانىِ بخش ششم خطبه غدير علم امر و نهى الهى را مختص اميرالمؤمنين‏عليه السلام دانست و به دنبال آن همه را به اطاعت از آن حضرت امر كرد. حضرت در آخر با اشاره به آيه 153 سوره انعام: »وَ اَنَّ هذا صِراطى مُسْتَقيماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبيلِهِ« همگان را هشدار داد كه از مسير اميرالمؤمنين‏عليه السلام دور نشوند.
+همچنين پيامبر صلى الله عليه و آله در ابتداى بخش هفتم خطبه غدير، با اشاره به آيه ۱۵۳ سوره انعام فرمود:
+{{قرآن|وَ اَنَّ هذا صِراطى مُسْتَقيماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لاتَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبيلِهِ}}، كه صراط مستقيم را در برابر همه راه‏ هاى ديگر قرار مى‏ داد و بايد راه راست دقيقاً معرفى مى‏ شد.
-همچنين پيامبرصلى الله عليه وآله در ابتداى بخش هفتم خطبه غدير، با اشاره به آيه 153 سوره انعام فرمود: »وَ اَنَّ هذا صِراطى مُسْتَقيماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لاتَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبيلِهِ« ، كه صراط مستقيم را در برابر همه راه‏هاى ديگر قرار مى‏داد و بايد راه راست دقيقاً معرفى مى‏شد.
+به همين منظور حضرت با يادآورى اينكه علم امر و نهى نزد على‏ عليه السلام است به مردم دستور داد درباره اوامر و نواهى على‏ عليه السلام سر تسليم فرود آورند و فرمود:
+«مواظب باشيد كه راه‏ هاى ديگر شما را از راه او منحرف نكند».
-به همين منظور حضرت با يادآورى اينكه علم امر و نهى نزد على‏عليه السلام است به مردم دستور داد درباره اوامر و نواهى على‏عليه السلام سر تسليم فرود آورند و فرمود: »مواظب باشيد كه راه‏هاى ديگر شما را از راه او منحرف نكند« . آنگاه به صراحت اعلام كرد كه »صراط مستقيم« من و على و امامان بعد از او هستيم، و به آيه 186 سوره اعراف اشاره كرد كه »وَ مِمَّنْ خَلَقْنا اُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ« :
+آنگاه به صراحت اعلام كرد كه «صراط مستقيم» من و على و امامان بعد از او هستيم، و به آيه ۱۸۶ سوره اعراف اشاره كرد كه {{قرآن|وَ مِمَّنْ خَلَقْنا اُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ}}:
+{{متن عربی|مَعاشِرَ النّاسِ، اِنَّ اللَّهَ قَدْ اَمَرَنى وَ نَهانى، وَ قَدْ اَمَرْتُ عَلِيّاً وَ نَهَيْتُهُ بِاَمْرِهِ. فَعِلْمُ الاَمْرِ وَ النَّهْىِ لَدَيْهِ، فَاسْمَعُوا لاَمْرِهِ تَسْلِمُوا وَ اَطيعُوهُ تَهْتَدُوا وَ انْتَهُوا لِنَهْيِهِ تَرْشُدُوا، وَ صيرُوا اِلى مُرادِهِ وَ لا تَتَفَرَّقْ بِكُمُ السُّبُلُ عَنْ سَبيلِهِ}}.
-مَعاشِرَ النّاسِ، اِنَّ اللَّهَ قَدْ اَمَرَنى وَ نَهانى، وَ قَدْ اَمَرْتُ عَلِيّاً وَ نَهَيْتُهُ بِاَمْرِهِ. فَعِلْمُ الاَمْرِ وَ النَّهْىِ لَدَيْهِ، فَاسْمَعُوا لاَمْرِهِ تَسْلِمُوا وَ اَطيعُوهُ تَهْتَدُوا وَ انْتَهُوا لِنَهْيِهِ تَرْشُدُوا، وَ صيرُوا اِلى مُرادِهِ وَ لا تَتَفَرَّقْ بِكُمُ السُّبُلُ عَنْ سَبيلِهِ.
+{{متن عربی|مَعاشِرَ النّاسِ، اَنَا صِراطُ اللَّهِ الْمُسْتَقيمُ الَّذى اَمَرَكُمْ بِاتِّباعِهِ، ثُمَّ عَلِىٌّ مِنْ بَعْدى، ثُمَّ وُلْدى مِنْ صُلْبِهِ اَئِمَّةُ الْهُدى، يَهْدُونَ اِلَى الْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ}}:
+اى مردم، خداوند مرا امر و نهى نموده است، و من هم به امر الهى على را امر و نهى نموده ‏ام، و علم امر و نهى نزد اوست. پس امر او را گوش دهيد تا سلامت بمانيد، و او را اطاعت كنيد تا هدايت شويد و نهى او را قبول كنيد تا در راه درست باشيد، و به سوى مقصد و مراد او برويد، و راه ‏هاى بيگانه شما را از راه او منحرف نكند.
-مَعاشِرَ النّاسِ، اَنَا صِراطُ اللَّهِ الْمُسْتَقيمُ الَّذى اَمَرَكُمْ بِاتِّباعِهِ، ثُمَّ عَلِىٌّ مِنْ بَعْدى، ثُمَّ وُلْدى مِنْ صُلْبِهِ اَئِمَّةُ الْهُدى، يَهْدُونَ اِلَى الْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ:
+اى مردم، من راه مستقيم خداوند هستم كه شما را به پيروى آن امر نموده، و سپس على بعد از من، و سپس فرزندانم از نسل او كه امامان هدايت‏ اند، به حق هدايت مى‏ كنند و به يارى حق به عدالت رفتار مى‏ كنند.
+== موقعيت تاريخى ==
+در بخش هفتم از خطبه غدير -  كه خطبه از نيمه گذشته بود -  حضرت در يک نگاه تبيين كامل درباره ابعاد مسئله ولايت و برخى ناگفته‏ هاى ديگر را آغاز كرد.
-اى مردم، خداوند مرا امر و نهى نموده است، و من هم به امر الهى على را امر و نهى نموده‏ام، و علم امر و نهى نزد اوست. پس امر او را گوش دهيد تا سلامت بمانيد، و او را اطاعت كنيد تا هدايت شويد و نهى او را قبول كنيد تا در راه درست باشيد، و به سوى مقصد و مراد او برويد، و راه‏هاى بيگانه شما را از راه او منحرف نكند.
+در اواسط خطبه، پيامبر صلى الله عليه و آله به تبيين دقيق‏ تر امامت پرداخته و صاحبان اين مقام عظمى را تعيين مى‏ فرمايد.
+در چنين موقعيتى با آوردن دو آيه از قرآن به معرفى امامان و علت لزومِ اطاعت آنان مى‏ پردازد، كه آيه دوم در آخر كلام است و نيمه دومِ آيه اول به صورت تضمين در قسمت اول كلام حضرت آمده، و نيمه اولِ آيه اول در قسمت دوم كلام حضرت به طور كامل تفسير شده و مصداق «صراط مستقيم» دقيقاً تعيين گرديده است.
-اى مردم، من راه مستقيم خداوند هستم كه شما را به پيروى آن امر نموده، و سپس على بعد از من، و سپس فرزندانم از نسل او كه امامان هدايت‏اند، به حق هدايت مى‏كنند و به يارى حق به عدالت رفتار مى‏كنند.
+اين بخش سخن با اشاره به آيه ۱۵۳ سوره انعام آغاز شد:
+{{قرآن|وَ اَنَّ هذا صِراطى مُسْتَقيماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لاتَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبيلِهِ}}، كه صراط مستقيم را در برابر همه راه‏ هاى ديگر قرار مى‏ داد و بايد راه راست دقيقاً معرفى مى‏ شد.
--  موقعيت تاريخى
+به همين منظور حضرت با يادآورى اينكه علم امر و نهى نزد على‏ عليه السلام است به مردم دستور داد درباره اوامر و نواهى على ‏عليه السلام سر تسليم فرود آورند و فرمود:
-در بخش هفتم از خطبه غدير -  كه خطبه از نيمه گذشته بود -  حضرت در يك نگاه تبيين كامل درباره ابعاد مسئله ولايت و برخى ناگفته‏هاى ديگر را آغاز كرد.
+«مواظب باشيد كه راه ‏هاى ديگر شما را از راه او منحرف نكند».
-در اواسط خطبه، پيامبرصلى الله عليه وآله به تبيين دقيق‏تر امامت پرداخته و صاحبان اين مقام عظمى را تعيين مى‏فرمايد. در چنين موقعيتى با آوردن دو آيه از قرآن به معرفى امامان و علت لزومِ اطاعت آنان مى‏پردازد، كه آيه دوم در آخر كلام است و نيمه دومِ آيه اول به صورت تضمين در قسمت اول كلام حضرت آمده، و نيمه اولِ آيه اول در قسمت دوم كلام حضرت به طور كامل تفسير شده و مصداق »صراط مستقيم« دقيقاً تعيين گرديده است.
+آنگاه به صراحت اعلام كرد كه  «صراط مستقيم» من و على و امامان بعد از او هستيم، و به آيه ۱۸۶ سوره اعراف اشاره كرد كه {{قرآن|وَ مِمَّنْ خَلَقْنا اُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ}}.
+=== موقعيت قرآنى ===
+از نظر موقعيت قرآنى آيه سوره انعام از آيه ۱۵۱  آغاز مى شود كه خداوند دعوت مى‏ كند تا حرام و حلال را براى مردم بيان كند: {{قرآن|قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّكُمْ...}}.
-اين بخش سخن با اشاره به آيه 153 سوره انعام آغاز شد: »وَ اَنَّ هذا صِراطى مُسْتَقيماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لاتَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبيلِهِ« ، كه صراط مستقيم را در برابر همه راه‏هاى ديگر قرار مى‏داد و بايد راه راست دقيقاً معرفى مى‏شد.
+آنگاه شرک و قتل اولاد و ارتكاب فواحش و قتل نفس و اكل مال يتيم را نمونه‏ هاى بارزى از محرمات معرفى مى ‏كند، و در مقابل آن احسان به والدين، دقيق بودن در ترازو، عدالت در گفتار و وفاى به عهد را به عنوان نمونه‏ هايى از اوامر واجب الهى ذكر مى‏ نمايد.
+سپس به اين آيه مى ‏رسد كه به عنوان دستورى از دستورات بنيادى خداوند است: {{قرآن|وَ أَنَّ هذا صِراطِى مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ}}.
-به همين منظور حضرت با يادآورى اينكه علم امر و نهى نزد على‏عليه السلام است به مردم دستور داد درباره اوامر و نواهى على‏عليه السلام سر تسليم فرود آورند و فرمود: »مواظب باشيد كه راه‏هاى ديگر شما را از راه او منحرف نكند« . آنگاه به صراحت اعلام كرد كه »صراط مستقيم« من و على و امامان بعد از او هستيم، و به آيه 186 سوره اعراف اشاره كرد كه »وَ مِمَّنْ خَلَقْنا اُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ« .
+آيه سوره اعراف يک بار ديگر در آيه ۱۵۹ همين سوره با تعبير {{قرآن|وَ مِنْ قَوْمِ مُوسى أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ}} آمده است.
+اين دو مورد در سياق معرفى اهل هدايت در برابر كوردلانى است كه {{قرآن|لَهُمْ قُلُوبٌ لا يَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْيُنٌ لا يُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا يَسْمَعُونَ بِها}} هستند، و آنگاه به طور كلى عده ‏اى را هدايت يافته به حق معرفى مى ‏فرمايد.
--  موقعيت قرآنى
+== تحليل اعتقادى ==
+تحليل تفسيرگونه حضرت درباره اين دو آيه را بايد از سه جهت زير ذره ‏بين قرار داد:
-از نظر موقعيت قرآنى آيه سوره انعام از آيه 151 آغاز مى‏شود كه خداوند دعوت مى‏كند تا حرام و حلال را براى مردم بيان كند: »قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّكُمْ ...« . آنگاه شرك و قتل اولاد و ارتكاب فواحش و قتل نفس و اكل مال يتيم را نمونه‏هاى بارزى از محرمات معرفى مى‏كند، و در مقابل آن احسان به والدين، دقيق بودن در ترازو، عدالت در گفتار و وفاى به عهد را به عنوان نمونه‏هايى از اوامر واجب الهى ذكر مى‏نمايد.
+==== جهت اول: معرفى جهت گيرى و محتواى صراط مستقيم ====
+در تعيين هدف و پايه ‏هاى فكرى صراط مستقيم و راه‏ هاى دستيابى به آنها، در چند جمله به هم پيوسته از مصدر كل امر و نهى جهان -  يعنى خداوند -  آغاز مى‏ كند كه خداوند در درجه اول به من امر و نهى فرموده است.
+در مرحله دوم اينكه من به على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام امر و نهى نموده ‏ام، به ضميمه اينكه اين برنامه من هم به دستور خدا بوده است.
-سپس به اين آيه مى‏رسد كه به عنوان دستورى از دستورات بنيادى خداوند است: »وَ أَنَّ هذا صِراطِى مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ« .
+سپس نتيجه مى‏ گيرد كه علم همه امر و نهى ‏هاى الهى نزد على‏ عليه السلام است.
-آيه سوره اعراف يك بار ديگر در آيه 159 همين سوره با تعبير »وَ مِنْ قَوْمِ مُوسى أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ« آمده است. اين دو مورد در سياق معرفى اهل هدايت در برابر كوردلانى است كه »لَهُمْ قُلُوبٌ لا يَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْيُنٌ لا يُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا يَسْمَعُونَ بِها« هستند، و آنگاه به طور كلى عده‏اى را هدايت يافته به حق معرفى مى‏فرمايد.
+اينجاست كه صراط مستقيم پر رنگ و شفاف ظاهر مى‏ شود كه امر و نهى على‏ عليه السلام عيناً امر و نهى خداست و با اطاعت از او خدا را اطاعت كرده ‏ايم.
+آنگاه همه مطلب را در يک جمله خلاصه مى‏ كند كه به سوى اهداف على‏ عليه السلام حركت كنيد و دربست و كامل عيار او را بپذيرد.در پايان اين فراز، نوبتِ به ميان آوردن آيه مى‏ رسد كه مى ‏تواند ثمره عكس ‏العملى مطالب قبل باشد. وقتى مى ‏فرمايد:
--  تحليل اعتقادى
+«راه‏ هاى مختلف شما را از راه او منحرف نكند»، اولاً كلمه {{قرآن|سَبِيلِهِ}} در قرآن را به {{متن عربی|سَبيلُ عَلِىٍّ}} تفسير فرموده و ثانياً {{قرآن|السُبُل}} را به راه ‏هاى ضلالت در برابر راه على ‏عليه السلام [[تفسیر]] كرده است.
-تحليل تفسيرگونه حضرت درباره اين دو آيه را بايد از سه جهت زير ذره‏بين قرار داد:
+نتيجه‏ گيرى نهايى چنين مى ‏شود كه وقتى على ‏عليه السلام تمام راهنماهاى راه حق و هدايت را از طرف خداوند دارد و آماده است تا شما را رهنمون گردد، هر گونه پيروى از راه ديگر -  اعم از كفر يا ضلالت -  به معناى متفرق كردن جمعيت عظيمى است كه همه در راه مستقيمى به سوى والاترين هدف در حركت‏ اند.
+اين يك دلسوزى جدى است كه چرا با وجود راه اصيل على‏ عليه السلام مردم به اين سو و آن سو كشانده شوند و متفرق گردند؟!
-جهت اول: معرفى جهت گيرى و محتواى صراط مستقيم
+چرا بايد مردم به بيراهه ‏ها و كجراهه توجه كنند ولى به راه راست توجه نكنند! چرا چنين اتحاد عظيمى را كه رهبر آن و راه آن و بنياد آن شناخته شده است رها كنند و از اختلاف و تفرقه لذت ببرند؟
-در تعيين هدف و پايه‏هاى فكرى صراط مستقيم و راه‏هاى دستيابى به آنها، در چند جمله به هم پيوسته از مصدر كل امر و نهى جهان -  يعنى خداوند -  آغاز مى‏كند كه خداوند در درجه اول به من امر و نهى فرموده است. در مرحله دوم اينكه من به على بن ابى‏طالب‏عليه السلام امر و نهى نموده‏ام، به ضميمه اينكه اين برنامه من هم به دستور خدا بوده است.
+چرا دو دَستى با اولى بيعت كنند<ref>كتاب سليم: ص ۱۴۴.</ref> و اميرالمؤمنين ‏عليه السلام را طناب بر گردن براى بيعت با او ببرند؟ چرا دومى را با جهلش -  كه هر روز جلوه ‏اى از آن بروز مى ‏كرد<ref>الغدير: ج ۶ ص۸۳ - ۳۳۳.</ref> - خليفه خود قرار دهند و معدن علم الهى على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام را خانه‏ نشين كنند؟
+چرا با دريايى از جهل باز هم سراغ سومى را بگيرند و با او بيعت كنند، تا كعب الاحبار يهودى را بر كرسى علم مسلمانان بنشاند و على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام همچنان در عُزلت باشد؟
-سپس نتيجه مى‏گيرد كه علم همه امر و نهى‏هاى الهى نزد على‏عليه السلام است. اينجاست كه صراط مستقيم پر رنگ و شفاف ظاهر مى‏شود كه امر و نهى على‏عليه السلام عيناً امر و نهى خداست و با اطاعت از او خدا را اطاعت كرده‏ايم. آنگاه همه مطلب را در يك جمله خلاصه مى‏كند كه به سوى اهداف على‏عليه السلام حركت كنيد و دربست و كامل عيار او را بپذيرد.
+چرا در خلافت ظاهرى على بن ابى‏ طالب ‏عليه السلام نيز حسرتِ جويندگانِ علم از سينه سرشار او را، بر دلش بگذارند؟
+==== جهت دوم: معرفى هدايتگران به صراط مستقيم ====
+در چهار مورد از [[خطبه غدیر]] امامانِ پس از على ‏عليه السلام معرفى شده ‏اند كه اين مورد محتواى سنگين ترى دارد.
-در پايان اين فراز، نوبتِ به ميان آوردن آيه مى‏رسد كه مى‏تواند ثمره عكس‏العملى مطالب قبل باشد. وقتى مى‏فرمايد: »راه‏هاى مختلف شما را از راه او منحرف نكند« ، اولاً كلمه »سَبِيلِهِ« در قرآن را به »سَبيلُ عَلِىٍّ« تفسير فرموده و ثانياً »سُبُل« را به راه‏هاى ضلالت در برابر راه على‏عليه السلام تفسير كرده است.
+از يک سو در معرفى صراط مستقيم نام آنان آمده است، و از سوى ديگر كنار نام پيامبر صلى الله عليه و آله ذكر شده ‏اند، و اين هر دو در قالب اقتباس از آيه به رشته سخن در آمده است.
-نتيجه‏گيرى نهايى چنين مى‏شود كه وقتى على‏عليه السلام تمام راهنماهاى راه حق و هدايت را از طرف خداوند دارد و آماده است تا شما را رهنمون گردد، هر گونه پيروى از راه ديگر -  اعم از كفر يا ضلالت -  به معناى متفرق كردن جمعيت عظيمى است كه همه در راه مستقيمى به سوى والاترين هدف در حركت‏اند.
+خداوند با اسم اشاره «هذا» راه مستقيم را نشان مى‏ دهد كه مردم اشتباه نكنند و پيرو راه ‏هاى ديگر نشوند.
+بايد بدانيم {{قرآن|هذا}} در اين آيه به كجا اشاره است، كه پيامبر صلى الله عليه و آله در غدير برايمان موضع اشاره را نشان داده است.
-اين يك دلسوزى جدى است كه چرا با وجود راه اصيل على‏عليه السلام مردم به اين سو و آن سو كشانده شوند و متفرق گردند؟! چرا بايد مردم به بيراهه‏ها و كجراهه توجه كنند ولى به راه راست توجه نكنند! چرا چنين اتحاد عظيمى را كه رهبر آن و راه آن و بنياد آن شناخته شده است رها كنند و از اختلاف و تفرقه لذت ببرند؟
+در نظر بگيريد كه پيامبر صلى الله عليه وآله و دوازده امام ‏عليهم السلام در برابر ذات ذوالجلال كنار هم ايستاده ‏اند و خداى تعالى به اين سيزده نور پاک اشاره مى‏ كند و مى‏ فرمايد:
+{{قرآن|هذا صِراطِى مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ}} . اين همان چيزى است كه پيامبر صلى الله عليه و آله در خطبه مى ‏فرمايد:
-چرا دو دَستى با اولى بيعت كنند××× 1 كتاب سليم: ص 144. ××× و اميرالمؤمنين‏عليه السلام را طناب بر گردن براى بيعت با او ببرند؟ چرا دومى را با جهلش -  كه هر روز جلوه‏اى از آن بروز مى‏كرد××× 2 الغدير: ج 6 ص 333  - 83. ××× - خليفه خود قرار دهند و معدن علم الهى على بن ابى‏طالب‏عليه السلام را خانه‏نشين كنند؟
+{{متن عربی|انَا صِراطُ اللَّه الْمُسْتَقيمِ الَّذى امَرَكُمْ بِاتِّباعِهِ ثُمَّ عَلِىٌّ مِنْ بَعْدى ثُمَّ وُلْدى مِنْ صُلْبِهِ}}.
+==== جهت سوم: حق يكى بيشتر نيست كه همان صراط مستقيم است ====
+در برنامه الهى حق متعدد نيست و نمى‏توان همه گروه ‏ها را به هر صورت شده تحت يک پرچم در آورد و به هر قيمت شده بر چسب «حق» را بر آن پرچم زد.
-چرا با دريايى از جهل باز هم سراغ سومى را بگيرند و با او بيعت كنند، تا كعب الاحبار يهودى را بر كرسى علم مسلمانان بنشاند و على بن ابى‏طالب‏عليه السلام همچنان در عُزلت باشد؟
+خداوند يک راه بيشتر به سوى بهشت ندارد چنان كه فرمود:{{متن عربی|الْيَمينُ وَ الشِّمالُ مَضَلَّةٌ وَ الطَّريقُ الْوُسْطى هِىَ الْجادَّةِ}}<ref>بحار الانوار: ج ۲۹ ص ۵۸۵ .</ref>، و نام آن «صراط مستقيم» است و «حق» هم جز آن نيست.
+هر راه ديگرى به تناسب انحرافى كه از جاده مستقيم دارد از حق فاصله دارد.
-چرا در خلافت ظاهرى على بن ابى‏طالب‏عليه السلام نيز حسرتِ جويندگانِ علم از سينه سرشار او را، بر دلش بگذارند؟
+خداوند در آيه سوره اعراف مى‏ فرمايد: «از ميان همه كسانى كه خلق كرده ‏ايم امتى به حق هدايت مى ‏كنند» و پيامبر صلى الله عليه و آله در غدير اين امت را تفسير مى ‏كند كه خود و دوازده امام ‏عليهم السلام هستند.
-جهت دوم: معرفى هدايتگران به صراط مستقيم
-در چهار مورد از خطبه غدير امامانِ پس از على‏عليه السلام معرفى شده‏اند كه اين مورد محتواى سنگين ترى دارد. از يك سو در معرفى صراط مستقيم نام آنان آمده است، و از سوى ديگر كنار نام پيامبرصلى الله عليه وآله ذكر شده‏اند، و اين هر دو در قالب اقتباس از آيه به رشته سخن در آمده است.
-خداوند با اسم اشاره »هذا« راه مستقيم را نشان مى‏دهد كه مردم اشتباه نكنند و پيرو راه‏هاى ديگر نشوند. بايد بدانيم »هذا« در اين آيه به كجا اشاره است، كه پيامبرصلى الله عليه وآله در غدير برايمان موضع اشاره را نشان داده است.
-در نظر بگيريد كه پيامبرصلى الله عليه وآله و دوازده امام‏عليهم السلام در برابر ذات ذوالجلال كنار هم ايستاده‏اند و خداى تعالى به اين سيزده نور پاك اشاره مى‏كند و مى‏فرمايد: »هذا صِراطِى مُسْتَقِيماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ« . اين همان چيزى است كه پيامبرصلى الله عليه وآله در خطبه مى‏فرمايد: انَا صِراطُ اللَّه الْمُسْتَقيمِ الَّذى امَرَكُمْ بِاتِّباعِهِ ثُمَّ عَلِىٌّ مِنْ بَعْدى ثُمَّ وُلْدى مِنْ صُلْبِهِ.
-جهت سوم: حق يكى بيشتر نيست كه همان صراط مستقيم است
-در برنامه الهى حق متعدد نيست و نمى‏توان همه گروه‏ها را به هر صورت شده تحت يك پرچم در آورد و به هر قيمت شده بر چسب »حق« را بر آن پرچم زد.
+اين انحصارِ حق در اين انحصارِ مصداق، معرف تنها صراط مستقيم و راه حق خداوند است، چنانكه پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:
-خداوند يك راه بيشتر به سوى بهشت ندارد چنان كه فرمود: الْيَمينُ وَ الشِّمالُ مَضَلَّةٌ وَ الطَّريقُ الْوُسْطى هِىَ الْجادَّةِ××× 1 بحار الانوار: ج 29 ص 585 . ×××، و نام آن »صراط مستقيم« است و »حق« هم جز آن نيست.
+{{متن عربی|عَلِىٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِىٍّ، يَدُورُ مَعَهُ حَيْثُما دارَ}}<ref>بحار الانوار: ج ۳۱ ص ۳۷۶.</ref>: يعنى على با حق است و حق با على است، با او مى ‏گردد هر سو كه بگردد.
+جمله «وَ بِهِ يَعْدِلُونَ» كه پيامبر صلى الله عليه و آله به اقتباس از آيه در كلام خويش فرموده همان سنگ ترازوست كه با آن عدالت برقرار مى‏ شود. امت‏ هايى كه اصلاً گران سنگ حق را ندارند اصالتاً از برقرارى عدالت عاجزند، و ما مفتخريم كه در سايه امامان متصل به حق و حقيقت هميشه دقيق‏ ترين ضابطه عدالت را در دست داريم.
-هر راه ديگرى به تناسب انحرافى كه از جاده مستقيم دارد از حق فاصله دارد.
+اگر موانعى بر سر راه نباشد مكتب اهل‏ بيت‏ عليهم السلام عدل را در بالاترين معناى خود در همه شئون زندگى مردم پياده خواهد كرد، و آن روزى است كه قائم آل محمد عجل اللَّه فرجه ظهور نمايد و {{قرآن|يَمْلَأُ اللَّه بِهِ الارْضَ قِسْطاً وَ عَدْلاً كَما مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً}}<ref>بحار الانوار: ج ۵۱ ص ۶۵ - ۱۶۶.</ref>:
+«خدا به وسيله او زمين را پر از عدل و داد نمايد همان گونه كه از ظلم و جور پر شده باشد» .
-خداوند در آيه سوره اعراف مى‏فرمايد: »از ميان همه كسانى كه خلق كرده‏ايم امتى به حق هدايت مى‏كنند« و پيامبرصلى الله عليه وآله در غدير اين امت را تفسير مى‏كند كه خود و دوازده امام‏عليهم السلام هستند. اين انحصارِ حق در اين انحصارِ مصداق، معرف تنها صراط مستقيم و راه حق خداوند است، چنانكه پيامبرصلى الله عليه وآله فرمود: عَلِىٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِىٍّ، يَدُورُ مَعَهُ حَيْثُما دارَ××× 2 بحار الانوار: ج 31 ص 376. ×××: يعنى على با حق است و حق با على است، با او مى‏گردد هر سو كه بگردد.
+يكى از مفاهيم عميق در زیارت غدیریه، رابطه آيات [[ارتباط غدیر با قرآن|قرآن]] با ولايت و امامت و اميرالمؤمنين‏ عليه السلام است. يكى از آياتى كه در زيارت غديريه به آن استشهاد شده آيه ۱۵۳ سوره انعام است:
-جمله »وَ بِهِ يَعْدِلُونَ« كه پيامبرصلى الله عليه وآله به اقتباس از آيه در كلام خويش فرموده همان سنگ ترازوست كه با آن عدالت برقرار مى‏شود. امت‏هايى كه اصلاً گرانسنگ حق را ندارند اصالتاً از برقرارى عدالت عاجزند، و ما مفتخريم كه در سايه امامان متصل به حق و حقيقت هميشه دقيق‏ترين ضابطه عدالت را در دست داريم.
+امام هادی علیه السلام مى ‏فرمايد: و شهادت مى‏ دهم كه تويى معناى كلام خداى عزيز رحيم:
+{{قرآن|وَ أَنَّ هَٰذَا صِرَاطِي مُسْتَقِيمًا فَاتَّبِعُوهُ ۖ وَلَا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبِيلِهِ}}. به خدا قسم گمراه شد و گمراه كرد هر كس كه جز تو را پيروى كرد، و از حق منحرف شد هر كس با تو دشمنى ورزيد.
-اگر موانعى بر سر راه نباشد مكتب اهل‏بيت‏عليهم السلام عدل را در بالاترين معناى خود در همه شئون زندگى مردم پياده خواهد كرد، و آن روزى است كه قائم آل محمد عجل اللَّه فرجه ظهور نمايد و »يَمْلَأُ اللَّه بِهِ الارْضَ قِسْطاً وَ عَدْلاً كَما مُلِئَتْ ظُلْماً وَ جَوْراً«××× 1 بحار الانوار: ج 51 ص 166  - 65. ×××: »خدا به وسيله او زمين را پر از عدل و داد نمايد همان گونه كه از ظلم و جور پر شده باشد« .
+صراط مستقيم الهى اميرالمؤمنين ‏عليه السلام است، و راه روشن به سوى قرب الهى اطاعت و ولايت او است. او نور است و جز او هر چه هست ظلمت.
+پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: منظور از صراط مستقیم، امام  است، پس او را اطاعت کنید.<ref>تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۶۳۸؛ تفسیرالقمی، ج۱، ص۲۱۹؛ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۱۳.</ref>
-  يكى از مفاهيم عميق در زيارت غديريه، رابطه آيات قرآن با ولايت و امامت و اميرالمؤمنين‏عليه السلام است. يكى از آياتى كه در زيارت غديريه به آن استشهاد شده آيه 153 سوره انعام است:
+امام باقر علیه السلام فرمود:
+منظور از  {{متن قرآن|وَ أَنَّ هذا صِراطِی مُسْتَقِیماً فَاتَّبِعُوهُ وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ}}  علیّ‌بن‌ابی‌طالب علیه السلام و ائمّه علیهم السلام از فرزندان فاطمه زهرا سلام الله علیها است که راه خدا هستند؛ هرکه از آن‌ها روی برگرداند داخل در سایر راه‌ها شده که در آیه به آن اشاره شده است.<ref>تفسیر اهل بیت علیهم السلام ج۴، ص۶۳۸؛ بحارالأنوار، ج۲۴، ص۱۵؛ فرات الکوفی، ص۱۳۷.</ref>
-امام هادى‏عليه السلام مى‏فرمايد: و شهادت مى‏دهم كه تويى معناى كلام خداى عزيز رحيم: »و ان هذا صراطى مستقيماً فاتبعوه و لا تتّبعوا السبل فتفرّق بكم عن سبيله« . به خدا قسم گمراه شد و گمراه كرد هر كس كه جز تو را پيروى كرد، و از حق منحرف شد هر كس با تو دشمنى ورزيد.
+اين بيان عقل و نقل قطعى است و اغراق و مبالغه و تعصّب در آن راه ندارد، و تفصيل را در كتب فراوان امامت بايد يافت.
+يک سؤال باقى مى ‏ماند و آن اينكه:
-صراط مستقيم الهى اميرالمؤمنين‏عليه السلام است، و راه روشن به سوى قرب الهى اطاعت و ولايت او است. او نور است و جز او هر چه هست ظلمت. اين بيان عقل و نقل قطعى است و اغراق و مبالغه و تعصّب در آن راه ندارد، و تفصيل را در كتب فراوان امامت بايد يافت.
+با اين بيان، روايات ديگر را كه صراط مستقيم را به معنى توحيد، قرآن، دين، نبوت و غيره گرفته ‏اند چگونه بپذيريم؟ جواب اين سؤال در بيان امام صادق‏ عليه السلام است كه فرمود:
-يك سؤال باقى مى‏ماند و آن اينكه: با اين بيان، روايات ديگر را كه صراط مستقيم را به معنى توحيد، قرآن، دين، نبوت و غيره گرفته‏اند چگونه بپذيريم؟ جواب اين سؤال در بيان امام صادق‏عليه السلام است كه فرمود: قرآن را ظاهرى است و باطنى. تمام آنچه در قرآن حرام اعلام شده ظاهر، و باطن آن ائمه جور است. و تمام آنچه خداى تعالى در كتابش حلال دانسته ظاهر، و مراد از آنها در باطن ائمه حق است.××× 1 نور الثقلين: ج 2 ص 25 ح 89 . بحار الانوار: ج 24 ص 301، همين مضمون را با تفصيل بيشتر از امام كاظم‏عليه السلام روايت كرده است. ×××
+قرآن را ظاهرى است و باطنى. تمام آنچه در قرآن حرام اعلام شده ظاهر، و باطن آن ائمه جور است. و تمام آنچه خداى تعالى در كتابش حلال دانسته ظاهر، و مراد از آنها در باطن ائمه حق است.<ref>نور الثقلين: ج ۲ ص ۲۵ ح ۸۹؛ بحار الانوار: ج ۲۴ ص ۳۰۱، همين مضمون را با تفصيل بيشتر از امام كاظم‏ عليه السلام روايت كرده است.</ref>
 روح دين و جهت دهنده به تمام معالم و معارف دينى، به ويژه توحيد و نبوت و معاد، امر امامت و ولايت و پيروى ائمه حق است.
+بررسى صحاح ستّه و آنچه كه در آنها آمده و مقايسه آنها با كتب گرانقدر شيعه گوياى همين نكته است. كتاب «سيرى در صحيحين»<ref>تأليف: هاشم هريسى -  محمد صادق نجمى.</ref> و بخش‏ هايى از كتاب «شبهاى پيشاور»<ref>تأليف مرحوم سيد محمد سلطان ‏الواعظين شيرازى.</ref> و كتاب «نقش ائمه در احياء دين»<ref>تأليف محقق سيد مرتضى عسكرى، از جمله جلد دوازدهم.</ref>، تا حدى به اين مهم پرداخته ‏اند. البته در اين مقام ناگفته‏ هاى فراوانى باقى است.
-بررسى صحاح ستّه و آنچه كه در آنها آمده و مقايسه آنها با كتب گرانقدر شيعه گوياى همين نكته است. كتاب »سيرى در صحيحين«××× 2 تأليف: هاشم هريسى -  محمد صادق نجمى. ××× و بخش‏هايى از كتاب »شبهاى پيشاور«××× 3 تأليف مرحوم سيد محمد سلطان‏الواعظين شيرازى. ××× و كتاب »نقش ائمه در احياء دين«××× 4 تأليف محقق سيد مرتضى عسكرى، از جمله جلد دوازدهم. ×××، تا حدى به اين مهم پرداخته‏اند. البته در اين مقام ناگفته‏هاى فراوانى باقى است.
+خلاصه اينكه صراط مستقيم يكى است؛ همان كه در هر نماز واجب و مستحب سلوک آن را از خداى تعالى طلب مى ‏كنيم. غير از اين صراط مستقيم، هر چه هست «سَبيل» هاى ديگر و راه هاى ضلالت اند.
-خلاصه اينكه صراط مستقيم يكى است؛ همان كه در هر نماز واجب و مستحب سلوك آن را از خداى تعالى طلب مى‏كنيم. غير از اين صراط مستقيم، هر چه هست »سَبيل« هاى ديگر و راه هاى ضلالت اند.
+== پانویس ==
+{{پانویس}}
+[[رده:قرآن و غدیر]]