آيه ۴۳ بقره و غدیر
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | بقره |
| شماره آیه | ۴۳ |
| جزء | ۱ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | امر به نماز و زکات و یادگیری آن از جانشینان پیامبر |
| ترتیل آیه ترجمه صوتی | |
آیه ۴۳ سوره بقره آیه‌ای در خطبه غدیر که برای امر به نماز و زکات آمده و اینکه مردم برای یادآوری احکام آن پس از پیامبر به خلفای او از دوازده امام مراجعه کنند.
آمدن آیه ۴۳ سوره بقره در متن خطبه غدیر از نظر اعتقادی چنین تحلیل شده است: با اينكه به نظر مى‌آيد مسئله نماز و زكات ارتباطى با غدير ندارد، ولى پيامبر صلى الله عليه و آله بلافاصله بعد از اين سفارشْ نقطه ربط آنها را با ولايت و امامت بيان مى‌كند. نكته ربط اين است كه اگر بر اثر كوتاهى يا فراموشى مسائلى درباره نماز و زكات مبهم ماند و نياز به تبيين داشت، چه بايد كرد كه عمل مسلمان «آنچنان که خداوند امر کرده» باشد.
پیامبر صلی الله علیه و آله نشان می‌دهد که براى رفع ابهامات و تبيين جزئيات و پاسخ به سؤالات على عليه السلام و امامان از فرزندانش به‌عنوان امينهاى پروردگار نصب شده‌اند تا در حل مشكلات آن‌گونه كه خدا امر كرده پاسخ دهند.
آیه‌ای در خطبه غدیر
آیه ۴۳ سوره بقره آیه‌ای است که در خطبه غدیر مورد اشاره قرار گرفته است. بستر استفاده از این آیه چنین ترسیم شده است: در غدير ارتباط اعتقاد و عمل چنان تبیین شده که احكام الهى در كنار ولايت اهل بیت علیهم السلام نه‌تنها مورد تأكيد است، كه جداناشدنی هستند. اين اهل بيت عليهم السلام هستند كه جزئيات احکام الهی را براى مردم بيان خواهند كرد و مردم با عمل به احكام الهى تسليم‌بودن خود در برابر فرامان‌های خدا تجربه می‌کنند. اين تسليم با اطاعت از فرستادگان پروردگار انجام می‌گیرد.
در اين راستا، در اواخر خطبه غدیر شاهد تأكيدهای پيامبر صلى الله عليه و آله بر نماز، زکات، حج، امر به معروف و نهی از منکر، تقوا و اجتناب از محرمات است. در پى آن، سخن از مرگ، معاد، حساب روز قيامت و ثواب و عقاب به‌ميان آمده است؛ كما اينكه در اوائل خطبه امر به تدبر در قرآن به‌چشم مىخورد. در بين اين تأكيدها، پيامبر صلى الله عليه و آله حلال و حرام را به‌طور كلى مطرح کرد و اينكه درباره جزئيات آنها بايد به امامان عليهم السلام مراجعه شود.[۱]
اين آيات تضمين‌شده در كلام پيامبر صلى الله عليه و آله ۷ آيه است، كه از جمله آنها آيه ۴۳ سوره بقره است: 
وَأَقِيمُوا الصَّلَاةَ وَآتُوا الزَّكَاةَ وَارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ؛ و نماز را بر پا داريد، و زكات را بدهيد، و با ركوع‌كنندگان ركوع كنيد 
. پيامبر صلى الله عليه و آله در قسمتی از بخش دهم خطبه غدیر پس از اشاره به حج، نماز و زكات را دو بار مطرح كرد؛ يک بار با اشاره به آيه ۴۳ سوره بقره و بار ديگر با اشاره به آيه ۴۱ سوره حج.
آیه در متن خطبه
آیه ۴۳ سوره بقره در متن خطبه چنین آمده است: «مَعاشِرَ النّاسِ»، أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ كَما امَرَكُمُ اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ ، فَإِنْ طالَ عَلَيْكُمُ الامَدُ فَقَصَّرْتُمْ اوْ نَسيتُمْ فَعَلِىٌّ وَلِيُّكُمْ وَ مُبَيِّنٌ لَكُمْ ؛ «الَّذى نَصَبَهُ اللَّه عزَّ وَ جَلَّ لَكُمْ بَعْدى امينَ خَلْقِهِ. انَّهُ مِنّى وَ انَا مِنْهُ، وَ هُوَ وَ مَنْ يَخْلُفُ مِنْ ذُرِّيَّتى يُخْبِرُونَكُمْ بِما تَسْالُونَ عَنْهُ وَ يُبَيِّنُونَ لَكُمْ ما لا تَعْلَمُونَ ...». «الا وَ انّى اجَدِّدُ الْقَوْلَ»: الا فَاقيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ أْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ؛ اى مردم، نماز را بپا داريد و زكات را بپردازيد، همان‌گونه كه خداى عزوجل به شما دستور داده است. اگر زمان طويلى بر شما گذشت و كوتاهى نموديد يا فراموش كرديد، على صاحب اختيار شماست و براى شما بيان مى‌كند، همو كه خداوند عزوجل او را بعد از من به‌عنوان امين بر خلقش منصوب نموده است. او از من است و من از اويم. او و آنان كه از نسل من به خلافت مىرسند از آنچه سؤال كنيد به شما خبر مىدهند و آنچه را نمىدانيد برايتان بيان مىكنند. بدانيد كه من سخن خود را تكرار مىكنم: آگاه باشيد كه نماز را بپا داريد و زكات را بپردازيد و به نيكى امر كنيد و از منكر نهى نماييد .[۲]
موقعيت تاريخى استفاده از آیه
موقعیت تاریخی استفاده از آیه ۴۳ سوره بقره چنین ترسیم شده است: پيش از آنكه سخن پيامبر صلى الله عليه و آله در خطبه غدير به آخرين بخش خود برسد، بخش دهم خطابه اختصاص به حلال و حرام و واجبات و محرمات يافت و مقصود حضرت معرفى كسانى بود كه مردم بايد در آينده نزديک و دور در احكام به آنان مراجعه كنند. اين قسمت در آخر خطبه و قبل از بیعت است، كه پيامبر صلى الله عليه و آله سفارش به نماز و زكات مى‌نمايد و اين دستور را با عبارتى كه در چهار جاى قرآن به صورت فعل امر آمده در كلام خود مىآورد كه جمله أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ است که در هر سه مورد جزئى از آيه به حساب مى‌آيد. جمله «كَما امَرَكُمُ اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ» قرآنى‌بودن اين اوامر را روشنتر مى‌کند.
پيامبر صلى الله عليه و آله بعد از چند قسمت به‌صراحت مىفرمايد: «سخن خود را تكرار مىكنم». اين تنها موردى است كه در خطبه غدير عنوان تكرار به خود مىگيرد. سپس حضرت دستور نماز و زكات را با امر به معروف و نهى از منكر مىآورد. به همين جهت احتمال اشاره حضرت به آياتى كه اين چهار دستور در كنار يكديگر است به ميان مى‌آيد كه در آیه ۴۱ سوره حج و آیه ۷۱ سوره توبه آمده است.[۳]
موقعيت قرآنى آیه
موقعیت قرآنی آیه ۴۳ سوره بقره چنین ترسیم شده است: دستور به نماز و زكات به‌صورت فعل امر در سوره بقره سه بار و در سوره حج يک بار آمده است. آيه ۴۳ سوره بقره مسئله ركوع را هم ضميمه مى‌كند و آيه ۸۳ سوره بقره درباره پيمان بنى‌اسرائيل است كه از جمله اوامر خدا به آنان نماز و زكات است. همچنین، آيه ۱۱۰ سوره بقره اشاره به‌جزاى اين دو عمل دارد و آيه ۷۸ سوره حج -كه آخر اين سوره است- دين حضرت ابراهيم عليه السلام را يادآور مىشود.[۴]
تحليل اعتقادى آیه
آمدن آیه ۴۳ سوره بقره در متن خطبه غدیر از نظر اعتقادی چنین تحلیل شده است: با اينكه به نظر مى‌آيد مسئله نماز و زكات ارتباطى با غدير ندارد، ولى پيامبر صلى الله عليه و آله بلافاصله بعد از اين سفارشْ نقطه ربط آنها را با ولايت و امامت بيان مى‌كند. اين همان تفسيری است كه از اين قسمت غدير بر آيه صلات و زكات استفاده مىشود. نكته ربط اين است كه اگر بر اثر كوتاهى يا فراموشى مسائلى درباره نماز و زكات مبهم ماند و نياز به تبيين داشت، چه بايد كرد كه عمل مسلمان «آنچنان که خداوند امر کرده» باشد؟
اين سؤالى است كه پيامبر صلى الله عليه و آله با پاسخ آن مردم را متوجه كرده كه در عبادات خود هم نياز به حجت خدا دارند؛ مىفرمايد: براى رفع ابهامات و تبيين جزئيات و پاسخ به سؤالات على عليه السلام و امامان از فرزندانش به‌عنوان امينهاى پروردگار نصب شده‌اند تا در حل مشكلات آن‌گونه كه خدا امر كرده پاسخ دهند. بنابراين، عمل به دو امر اقيموا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ اگر بايد طبق امر خدا باشد، تا ابد نياز به معصومان عليهم السلام دارد، كه جوانب گسترده آنها را بيان كنند و در هر مسئله تازهاى كه پيش مى‌آيد به كلماتشان مراجعه شود.[۵]
پانویس
منابع
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، تهران: نشر تک، ۱۳۸۴ش.
- سخنرانی استثنائی غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یک‌ماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.