آيه ۱۸ حشر و غدیر
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | حشر |
| شماره آیه | ۱۸ |
| جزء | ۲۸ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | عدم پذیرش غدیر مساوی با دشمنی خداوند در قیامت |
| ترتیل آیه 0:19 ترجمه صوتی 0:20 | |
آیه ۱۸ سوره حشر در خطبه غدیر برای نشان‌دادن این آمد که مسلمانان درباره غدیر میان دو امر پذیرش غدیر و انتخاب دشمنی الهی در قیامت مختار هستند.
آیه ۱۸ سوره حشر از جمله آیات استفاده شده در خطبه غدیر برای معرفی دشمنان اهل بیت علیهم السلام و آینده آنان به کار رفته است. استفاده از این آیه در خطبه غدیر از نظر اعتقادی چنین تفسیر شده است: مسلمانان درباره دو مطلب مهم در غدیر باید دست به انتخاب بزنند؛ انتخابی که نتیجه آن را در قيامت می‌بینند: مطلب اول، عبارت است از برتری على عليه السلام بعد از پيامبر صلى الله عليه و آله از همه مردم تا قیامت؛ مطلب دوم، پذيرفتن ولايت على عليه السلام و دشمنى‌نكردن با آن حضرت. در هر دو مورد كسى كه نپذيرد مورد لعن و غضب الهى است؛ يعنى هر كس نپذيرد كه على عليه السلام برتر از همه مردم است و اگر ولايت او را نپذيرد و با او دشمنى كند ملعون و مغضوب است.
آیه‌ای مربوط به دشمنان غدیر
آیه ۱۸ سوره حشر از جمله آیات استفاده شده در خطبه غدیر است. بستر استفاده از این آیه از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: على بن ابىطالب عليه السلام آن امامى است كه پيامبر صلى الله عليه و آله او را سبب امتحان امت قرار داد: «لَوْ لا انْتَ يا عَلِىُّ لَمْ يُعْرَفِ الْمُؤْمِنُونَ بَعْدى؛ اى على، اگر تو نبودى، مؤمنان بعد از من شناخته نمىشدند».[۱]
پيامبر صلى الله عليه و آله قسمتی از مراسم غدير را به توصیف دشمنان ائمه عليهم السلام اختصاص داد و آینده آنان قرار داد. اقتباس از چند آيه و تضمين آياتى ديگر براى اين منظور، روى هم ۱۵ آيه را زیر عنوان اين بخش قرار داده است. در اين آيات از يک سو اوصاف و رفتار دشمنان اهل بیت علیهم السلام در دنيا مطرح شده، از سوى ديگر جزاى اعتقاد و عملشان در دنيا و آخرت بيان شده كه سقوط ارزش اعمالشان از جمله آنهاست.
از جمله این آیات آیه ۱۸ سوره حشر است: 
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّه وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اتَّقُوا اللَّه إِنَّ اللَّه خَبِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ؛ اى كسانى كه ايمان آوردهايد تقوا پيشه كنيد و هر نفسى ببيند كه براى فردا چه پيش فرستاده است. تقواى خدا را پيشه كنيد كه خداوند به آنچه انجام مىدهيد آگاه است 
.
آیه در متن خطبه غدير
آیه ۱۸ سوره حشر در متن خطبه غدیر چنین آمده است: «الا انَّ جَبْرَئيلَ خَبَّرَنى عَنِ اللَّه تَعالى بِذلِكَ وَ يَقُولُ: «مَنْ عادى عَلِيّاً وَ لَمْ يَتَوَلَّهُ فَعَلَيْهِ لَعْنَتى وَ غَضَبى»، «وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ، وَ اتَّقُوا اللَّه»،انْ تُخالِفُوهُ «فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِها، إِنَّ اللَّه خَبِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ»؛ بدانيد كه جبرئيل از جانب خداوند اين خبر را براى من آورده و مىگويد: هر كس با على دشمنى كند و ولايت او را نپذيرد، لعنت و غضب من بر او باد. هر كس ببيند براى فردا چه پيش فرستاده است. از خدا بترسيد» كه با على مخالفت كنيد و در نتيجه قدمى بعد از ثابت‌بودن آن بلغزد. خداوند از آنچه انجام مىدهيد آگاه است».[۲]
موقعيت تاريخى استفاده از آیه
موقعیت تاریخی استفاده از آیه ۱۸ سوره حشر چنین ترسیم شده است: در لحظات پایانی خطابه غدير پيامبر صلى الله عليه براى آمادگى كامل مردم برای اعلام مقام ولایت على عليه السلام پاره‌ای از فضايل آن حضرت را بيان كرد. در این قسمت، حضرت سخن از غضب الهى به‌ميان آورد: او ابتدا كسانى را كه كلامش درباره على عليه السلام را رد كنند لعنت‌شده و مورد غضب الهى اعلام کرد؛ سپس به نقل از جبرئيل از خداوند تعالى لعنت و غضب را نثار كسى کرد كه ولايت را نپذيرد و با على عليه السلام دشمنى كند.
پیامبر، پس از نقل غضبِ پروردگار درباره دشمنان على عليه السلام، درباره روز قيامت بيدارباشى به مردم داد و اين منظور را با اقتباس از دو آيه قرآن و ادغام مضمون آنها بيان کرد. ابتدا قسمتى از وسط آيه ۱۸ سوره حشر را آورد: وَ لْتَنْظُرْ نَفْسٌ ما قَدَّمَتْ لِغَدٍ وَ اتَّقُوا اللَّه ؛ سپس براى ایجاد ارتباط میان آيه با موضوعِ سخن كلمه «انْ تُخالِفُوهُ» را اضافه کرد؛ سپس جملهاى از وسط آيه ۹۴ سوره نحل را آورد: فَتَزِلَّ قَدَمٌ بَعْدَ ثُبُوتِها و آنگاه جمله إِنَّ اللَّه خَبِيرٌ بِما تَعْمَلُونَ را آورد كه دنباله آيه سوره حشر است.[۳]
موقعيت قرآنى آیه
درباره موقعیت قرآنی آیه ۱۸ سوه حشر برخی محققان چنین گفته‌اند: آيه سوره حشر درباره به ياد داشتن روز قيامت است. در آيه قبل (آیه ۱۷) از شيطان یاد شده كه پس از گول‌زدن انسان از او بيزارى مىجويد و در روز قيامت شيطان و انسانِ گول‌خورده هر دو به جهنم مىروند. در اينجا، خداوند سفارش مىكند كه ببينيد براى فرداى قيامت چه مىفرستيد و مانند كسانى نباشيد كه خدا را فراموش كرده‌اند، و خدا هم آنان را فراموش كرده است.
تحلیل اعتقادی آیه: انتخاب میان ولايت يا عداوت الهی در قيامت
از نظر برخی محققان، اقتباس از آيه ۱۸ سوره حشر در چنين موقعيتى از خطبه غدیر، به‌ضميمه جملات قبل آن- یک امر مهم را نشان می‌دهد: انتخاب میان ولايت يا عداوت الهی براى قيامت. در آيه آمده است که «هر كس ببيند براى فرداى قيامت چه پيش فرستاده است». اين جمله بعد از دو قسمت مهم درباره على عليه السلام آمده و به این معناست كه درباره دو مطلب مهم مسلمانان چه انتخابى براى قيامت دارند: مطلب اول، عبارت است از افضليت على عليه السلام بعد از پيامبر صلى الله عليه و آله از همه مردم تا قیامت؛ مطلب دوم، پذيرفتن ولايت على عليه السلام و دشمنى‌نكردن با آن حضرت است. در هر دو مورد كسى كه نپذيرد مورد لعن و غضب الهى است؛ يعنى هر كس نپذيرد كه على عليه السلام افضل از همه مردم است و اگر ولايت او را نپذيرد و با او دشمنى كند ملعون و مغضوب است.
پیامبر صلی الله علیه و آله با ذكر اين دو مطلب مردم را بر سر دو راهى قرار مىدهد و فرداى قيامت را يادآورى مىكند كه آيا ولايت برترین مردم بعد رسول اللَّه صلى الله عليه و آله را مىپذيرند كه لازمهاش دوستى و محبت اوست، يا ولايت او را نمىپذيرند كه لازمهاش دشمنى و عداوت با اوست.[۴]
پانویس
منابع
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: نشر مولود کعبه، ۱۴۲۰ق
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- المناقب؛ علی بن محمد بن شافعی (ابن‌مغازلی)، تحقیق: محمدباقر بهبودی، بیروت: دار الأضواء، ۱۴۰۴ق.