آیه ۱ حج و غدیر
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | حج |
| شماره آیه | ۱ |
| جزء | ۱۷ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | ترساندن مردم از عذاب قیامت در صورت عدم پذیرش غدیر |
| ترتیل آیه ترجمه صوتی | |
آیه ۱ سوره حج آیهای در خطبه غدیر که با ترسیم وحشت قیامت مردم بهوسیله آن از عدم پذیرش ولایت در غدیر ترسانده شدند.
موقعیت تاریخی استفاده از آیه ۱ سوره حج در خطبه غدیر چنین توصیف شده است: در اواخر خطبه، قبل از آنكه مسئله بيعت مطرح شود، پيامبر صلى الله عليه و آله يک بار ديگر امامت دوازده امام عليهم السلام را مطرح کرد و به دنبال آن بار ديگر تقوا را گوشزد نمود. پس از آن قیامت را بهعنوان مؤثرترين راه در حفظ پيام غدير معرفی کرد. حضرت اين مطلب را با تضمين نيمه دوم آيه مربوط به زلزله روز قيامت در كلام خويش بيان کرد و این استفاده را با عبارت «آنچنان که خداوند عزوجل گفت» مورد تصریح قرار داد.
بستر استفاده از آیه
بستر استفاده از آیه ۸۲ سوره نساء چنین ترسیم شده است: در غدير، ارتباط اعتقاد و عمل چنين تبیین شد كه احكام الهى از ولایت اهل بیت علیهم السلام ناگسستنی است: اهل بیت تبیینکنندگان احکام هستند و عمل به احکام هم تسلیم در برابر فرمانهای الهی است که با اطاعت از فرستادگان او کامل میشود. در اين راستا، در پایان خطبه غدير شاهد تأکیدهای پيامبر صلى الله عليه و آله بر اهمیت نماز، زكات، حج، امر به معروف و نهى از منكر و اجتناب از محرمات و عمل بر اساس تقواست. در پى آن، سخن از مرگ، معاد و ثواب و عقاب بهميان میآید.
اين موارد اگر چه ارتباط مستقيم با غدير ندارد و موارد آن نيز بسيار كم است، در حاشيه غدير يادآور ارتباطى است كه احکام الهی بايد با اهل بيت عليهم السلام داشته باشند. در بين اين تأكيدات، پيامبر صلى الله عليه و آله حلال و حرام را به طور كلى مطرح مىكند، و اينكه درباره جزئيات آنها بايد به امامان عليهم السلام مراجعه شود.[۱]
اين آيات تضمينشده در كلام پيامبر صلى الله عليه و آله ۷ آيه است؛ از جمله آنها آيه 1 سوره حج است: 
يا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَىْءٌ عَظِيمٌ؛ اى مردم، از پروردگار خود پروا كنيد، چرا كه زلزله رستاخيز امرى هولناک است 
.
آیه در متن خطبه
وجود آیه ۱ سوره حج در خطبه غدیر چنین گزارش شده است: «مَعاشِرَ النّاسِ، التَّقْوى التَّقْوى وَ احْذَرُوا السّاعَةَ كَما قالَ اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَىْءٌ عَظِيمٌ؛ اى مردم، تقوا را ! تقوا را! از روز قيامت بر حذر باشيد همانگونه كه خداى عزوجل میفرمايد: زلزله روز قيامت مسئله عظيمى است».[۲]
موقعیت تاریخی استفاده از آیه
موقعیت تاریخی استفاده از آیه ۱ سوره حج در خطبه غدیر چنین توصیف شده است: در اواخر خطبه، قبل از آنكه مسئله بيعت مطرح شود، پيامبر صلى الله عليه و آله يک بار ديگر امامت دوازده امام عليهم السلام را مطرح کرد و به دنبال آن بار ديگر تقوا را گوشزد نمود. پس از آن قیامت را بهعنوان مؤثرترين راه در حفظ پيام غدير معرفی کرد. حضرت اين مطلب را با تضمين نيمه دوم آيه مربوط به زلزله روز قيامت در كلام خويش بيان کرد و این استفاده را با عبارت «آنچنان که خداوند عزوجل گفت» مورد تصریح قرار داد.[۳]
موقعیت قرآنی آیه
از سوی برخی محققان موقعیت قرآنی آیه ۱ سوره حج چنین مشخص شده است: «السَّاعَةِ» یکی از نامهای قیامت است. علت انتخاب اين نام براى روز قيامت يا بهخاطر آن است كه با سرعت حساب مردم در آن ساعت انجام مىگيرد، يا اشاره به ناگهانى وقوع آن است كه در ساعتى سریعاً مردم از برزخ به عالم قيامت منتقل مىشوند. مقارن فرا رسیدن قیامت و بهقولی پیش از آن، زمین بهشدت میلرزد. این زمینلرزه که سخت و وحشتناک و غیر قابل تحمل است از نشانههای قیامت میباشد.[۴]
آيه بعدى در تشريح عظمت زلزله روز قيامت چنين مىفرمايد: «روزى كه آن را ببينيد، هر شيردهندهاى آن را كه شير مىدهد [از ترس] فرو مىگذارد و هر آبستنى بار خود را فرو مىنهد، و مردم را مست مىبينى و حال آنكه مست نيستند، ولى عذاب خدا شديد است».[۵]
تحلیل اعتقادی آیه
وجود آیه ۱ سوره حج در خطبه غدیر از سوی برخی محققان چنین تحلیل اعتقادی شده است: در حالى كه سخن از صاحب اختيارى امامان عليهم السلام بود، خاطرنشان ساختن وحشت عظيم از منظره هولناک قيامت، هشداری برای امت اسلام بود كه با يادآورى آن بر در خانه صاحب اختيارش على بن ابى طالب عليه السلام آتش بهپا نكنند. همچنین، با بهخاطر آوردن آن روزِ تنهايى، كه حتى مادران شيرخوار فرزند خود را رها مىكنند، زهرا عليهما السلام و فرزند او را بين در و ديوار به شهادت نرسانند.
اگر مسلمانان اعتقاد به قيامت داشته باشند و بدانند كه در آن روز خداوند دستورات غدير را مطالبه خواهد كرد، آيا باز هم على عليه السلام را رها خواهند كرد؛ آيا جدايى از غدير را فاصلهگرفتن از بهشت نخواهند دانست؛ آيا قبول سقيفه را مساوی ورود به جهنم نخواهند دانست؛ آيا هنوز تا قيامت نرسيده نمىتوان از جهنمِ سقيفه نجات يافت و به بهشتِ غدير وارد شد. گويا فاصله غدير تا سقيفه تصويرى از فاصله بهشت و جهنم است. غدير پلى بر بهشت است كه سقيفه بر سر راه آن قرار گرفته تا معلوم شود كه بايد ايمان انسان به ولايت على عليه السلام آن قدر محكم باشد كه هنگام عبور از اين پل در جهنم سقيفه سقوط نکند.[۶]
پانویس
منابع
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، تهران: نشر تک، ۱۳۸۴ش.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- مجمع البیان فی تفسیر القرآن ؛ فضل بن حسن طبرسی، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی و سید فضلالله یزدی طباطبایی، بیروت: دار المعرفة، ۱۴۰۸ق.