آیه ۱ حج و غدیر
آیه ۱ سوره حج آیهای در خطبه غدیر که با ترسیم وحشت قیامت مردم بهوسیله آن از عدم پذیرش ولایت در غدیر ترسانده شدند.
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | حج |
| شماره آیه | ۱ |
| جزء | ۱۷ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | ترساندن مردم از عذاب قیامت در صورت عدم پذیرش غدیر |
| ترتیل آیه ترجمه صوتی | |
موقعیت تاریخی استفاده از آیه ۱ سوره حج در خطبه غدیر چنین توصیف شده است: در اواخر خطبه، قبل از آنکه مسئله بیعت مطرح شود، پیامبر صلی الله علیه و آله یک بار دیگر امامت دوازده امام علیهم السلام را مطرح کرد و به دنبال آن بار دیگر تقوا را گوشزد نمود. پس از آن قیامت را بهعنوان مؤثرترین راه در حفظ پیام غدیر معرفی کرد. حضرت این مطلب را با تضمین نیمه دوم آیه مربوط به زلزله روز قیامت در کلام خویش بیان کرد و این استفاده را با عبارت «آنچنان که خداوند عزوجل گفت» مورد تصریح قرار داد.
آیهای مربوط به موضوعات غیر ولایت
بستر استفاده از آیه ۸۲ سوره نساء چنین ترسیم شده است: در غدیر، ارتباط اعتقاد و عمل چنین تبیین شد که احکام الهی از ولایت اهل بیت علیهم السلام ناگسستنی است: اهل بیت تبیینکنندگان احکام هستند و عمل به احکام هم تسلیم در برابر فرمانهای الهی است که با اطاعت از فرستادگان او کامل میشود. در این راستا، در پایان خطبه غدیر شاهد تأکیدهای پیامبر صلی الله علیه و آله بر اهمیت نماز، زکات، حج، امر به معروف و نهی از منکر و اجتناب از محرمات و عمل بر اساس تقواست. در پی آن، سخن از مرگ، معاد و ثواب و عقاب بهمیان میآید.
این موارد اگر چه ارتباط مستقیم با غدیر ندارد و موارد آن نیز بسیار کم است، در حاشیه غدیر یادآور ارتباطی است که احکام الهی باید با اهل بیت علیهم السلام داشته باشند. در بین این تأکیدات، پیامبر صلی الله علیه و آله حلال و حرام را بهطور کلی مطرح میکند، و اینکه درباره جزئیات آنها باید به امامان علیهم السلام مراجعه شود.[۱]
این آیات تضمینشده در کلام پیامبر صلی الله علیه و آله ۷ آیه است؛ از جمله آنها آیه ۱ سوره حج است: 
یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّکُمْ إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَیْءٌ عَظِیمٌ؛ ای مردم، از پروردگار خود پروا کنید، چرا که زلزله رستاخیز امری هولناک است
.
آیه در متن خطبه
وجود آیه ۱ سوره حج در خطبه غدیر چنین گزارش شده است: مَعاشِرَ النّاسِ، التَّقْوى التَّقْوى وَ احْذَرُوا السّاعَةَ كَما قالَ اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ: «إِنَّ زَلْزَلَةَ السَّاعَةِ شَىْءٌ عَظِيمٌ؛ اى مردم، تقوا را! تقوا را! از روز قيامت بر حذر باشيد همانگونه كه خداى عزوجل میفرمايد: زلزله روز قيامت مسئله عظيمى است.[۲]
موقعیت تاریخی استفاده از آیه
موقعیت تاریخی استفاده از آیه ۱ سوره حج در خطبه غدیر چنین توصیف شده است: در اواخر خطبه، قبل از آنکه مسئله بیعت مطرح شود، پیامبر صلی الله علیه و آله یک بار دیگر امامت دوازده امام علیهم السلام را مطرح کرد و به دنبال آن بار دیگر تقوا را گوشزد نمود. پس از آن قیامت را بهعنوان مؤثرترین راه در حفظ پیام غدیر معرفی کرد. حضرت این مطلب را با تضمین نیمه دوم آیه مربوط به زلزله روز قیامت در کلام خویش بیان کرد و این استفاده را با عبارت «آنچنان که خداوند عزوجل گفت» مورد تصریح قرار داد.[۳]
موقعیت قرآنی آیه
از سوی برخی محققان موقعیت قرآنی آیه ۱ سوره حج چنین مشخص شده است: «السَّاعَةِ» یکی از نامهای قیامت است. علت انتخاب این نام برای روز قیامت یا بهخاطر آن است که با سرعت حساب مردم در آن ساعت انجام میگیرد، یا اشاره به ناگهانی وقوع آن است که در ساعتی سریعاً مردم از برزخ به عالم قیامت منتقل میشوند. مقارن فرا رسیدن قیامت و بهقولی پیش از آن، زمین بهشدت میلرزد. این زمینلرزه که سخت و وحشتناک و غیرقابل تحمل است از نشانههای قیامت میباشد.[۴]
آیه بعدی در تشریح عظمت زلزله روز قیامت چنین میفرماید: «روزی که آن را ببینید، هر شیردهندهای آن را که شیر میدهد [از ترس] فرومیگذارد و هر آبستنی بار خود را فرو مینهد، و مردم را مست میبینی و حال آنکه مست نیستند، ولی عذاب خدا شدید است».[۵]
تحلیل اعتقادی آیه
وجود آیه ۱ سوره حج در خطبه غدیر از سوی برخی محققان چنین تحلیل اعتقادی شده است: در حالی که سخن از صاحب اختیاری امامان علیهم السلام بود، خاطرنشان ساختن وحشت عظیم از منظره هولناک قیامت، هشداری برای امت اسلام بود که با یادآوری آن بر در خانه صاحب اختیارش علی بن ابی طالب علیه السلام آتش بهپا نکنند. همچنین، با بهخاطر آوردن آن روزِ تنهایی، که حتی مادران شیرخوار فرزند خود را رها میکنند، زهرا علیهما السلام و فرزند او را بین در و دیوار به شهادت نرسانند.
اگر مسلمانان اعتقاد به قیامت داشته باشند و بدانند که در آن روز خداوند دستورات غدیر را مطالبه خواهد کرد، آیا باز هم علی علیه السلام را رها خواهند کرد؛ آیا جدایی از غدیر را فاصلهگرفتن از بهشت نخواهند دانست؛ آیا قبول سقیفه را مساوی ورود به جهنم نخواهند دانست؛ آیا هنوز تا قیامت نرسیده نمیتوان از جهنمِ سقیفه نجات یافت و به بهشتِ غدیر وارد شد. گویا فاصله غدیر تا سقیفه تصویری از فاصله بهشت و جهنم است. غدیر پلی بر بهشت است که سقیفه بر سر راه آن قرار گرفته تا معلوم شود که باید ایمان انسان به ولایت علی علیه السلام آن قدر محکم باشد که هنگام عبور از این پل در جهنم سقیفه سقوط نکند.[۶]
پانویس
منابع
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، تهران: نشر تک، ۱۳۸۴ش.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- مجمع البیان فی تفسیر القرآن ؛ فضل بن حسن طبرسی، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی و سید فضلالله یزدی طباطبایی، بیروت: دار المعرفة، ۱۴۰۸ق.