عبقات الانوار فی امامة الائمة الاطهار علیهم السلام (کتاب)

عَبَقاتُ الاَنوار فی اِمامَة الاَئمةِ الاَطهار

اطلاعات کتاب
نویسنده	سید حامدحسین بن محمدقلی کنتوری
مذهب	شیعه
زبان	عربی، فارسی
اطلاعات نشر
محل نشر	قم
قطع	وزیری
مترجم فارسی	غلامرضا مولانا (بروجردی)

«عَبَقاتُ الاَنوار فی اِمامَة الاَئمةِ الاَطهار» نوشته میر حامدحسین هندی (متوفی ۱۳۰۶ق) است که در رد کتاب «تحفه اثناعشریه» عبدالعزیز دهلوی، عالم اهل سنت، نوشته شده است. «تحفه اثناعشریه» در رد عقاید شیعه و با هدف جلوگیری از گرایش مردم به این مذهب نگاشته شده بود. این کتاب به چگونگی دلالت آیات و روایاتی که بر امامت حضرت علی علیه السلام و دیگر امامان شیعه دلالت دارند، اختصاص دارد.

نویسنده

سید حامدحسین بن محمدقلی کنتوری (نیشابوری، لکنهویی)، م ۱۳۰۶ ق.

میر حامد حسین، با نام اصلی سید مهدی و کنیه ابوظفر، از علمای بزرگ شیعه در قرن سیزدهم هجری قمری است. گفته شده که پدرش، سید محمدقلی موسوی هندی، او را به احترام جدش حامد حسین، با این نام شهرت داد. او در ۵ محرم ۱۲۴۶ قمری (برابر با ۱۲۱۰ شمسی) در شهر میروت، از توابع دهلی هند، به دنیا آمد.

نسب میرحامد حسین از طرف پدر با ۲۷ واسطه به امام موسی بن جعفر علیهم السلام می‌رسد. خانواده او از سادات موسوی بودند و در هند به علم و دیانت شناخته می‌شدند.

تألیفات

مهم‌ترین اثر او، عبقات الأنوار، در پاسخ به تحفه اثنی عشریه، کتاب عبدالعزیز دهلوی، نگاشته شده است.

• «عبقات الأنوار فی امامة الائمة الاطهار علیهم السلام»،
• «استقصاء الافحام»،
• «افحام أهل المین فی رد ازالة الغین»،
• «الشریعة الغرّاء»،
• «الطارف»،
• «صفحة الالماس فی حکم الارتماس»،
• «العشرة الکاملة»،
• «أسفار الأنوار عن حقایق أفضل الأسفار»،
• «کشف المعضلات فی حل المشکلات»،
• «النجم الثاقب فی مسألة الارث»،
• «الدرر السنیة فی المکاتیب و المنشآت العربیة»،
• «الذرایع فی شرح الشرایع»،
• «شوارق النصوص»،
• «زین المسائل الی تحقیق المسائل»،
• «درة التحقیق»،
• «الظل الممدود و الطلح المنضود»،
• «الغصب البتار فی مبحث آیة الغار»،

کتب برگزیده غدیر

از اوائل قرن یازدهم هجری تا امروز با ایجاد میدان باز علمی، محققین و اندیشمندان اسلام تألیفات بسیار مهمی درباره غدیر تألیف کرده‌اند و به خوبی از زحمات هزار ساله نتیجه‌گیری نمودند. در این دوران تمام جوانب غدیر مورد جمع و بررسی و تحقیق قرار گرفت و در هر جنبه ای به‌طور جداگانه کتابی نوشته شد.

یکی از کتب برگزیده و تألیفات ارزشمند در موضوع غدیر این کتاب است:

مشخصات کتاب

فارسی، چاپی، تحقیق: غلامرضا مولانا (بروجردی).

چاپ اول: لکنهو (هند)، سال ۱۲۹۳ ق، ۱۸۷۶ م. رحلی، ج ۱۲۵۱ :۱ ص، ج ۱۰۰۸ :۲ ص.

چاپ دوم: فقط قسم اول، تهران، سال ۱۳۶۹ ق، ۱۳۲۸ ش. رحلی، ۶۰۰ ص.

چاپ سوم و تحقیق شده: ناشر: محقق، قم، سال ۱۴۰۴–۱۴۱۱ ق، ۱۳۶۲–۱۳۶۹ ش.

وزیری، ج۱: ۸۲ + ۳۴۶ ص، ج۲: ۴۲۷ ص، ج۳: ۴۲۱ ص، ج۴: ۴۳۴ ص، ج۵: ۴۲۹ ص، ج۶: ۴۰۰ ص، ج۷: ۴۴۴ ص، ج۸: ۴۴۰ ص، ج۹: ۴۴۷ ص، ج ۱۰: ۶۱۶ص.

این کتاب از کتب بی نظیر در زمینه غدیر است که در آن از آنچه می‌توان در مورد سند و متن حدیث و واقعه غدیر و استدلال به آن و جواب از شبهات صحبت نمود بحث و بررسی و تحقیق شده و در واقع جواب از گفته‌های صاحب کتاب «تحفه اثنی عشریه» در کتابش است و به این عنوان تألیف شده است. قسمت مربوط به حدیث غدیر از کتاب «عبقات الأنوار» در ده جلد تحقیق شده است.

جلد اول تا هفتم درباره سند حدیث و سه جلد بقیه درباره دلالت حدیث است.

محتوای کتاب

این کتاب از دو بخش اصلی تشکیل شده است: بخش اول درباره دلالت آیاتی است که شیعه برای اثبات امامت به آن‌ها استدلال می‌کند، و بخش دوم به روایاتی اختصاص دارد که برای اثبات امامت استفاده شده و شبهاتی که «تحفه اثناعشریه» درباره این روایات مطرح کرده، پاسخ داده شده است همچنین در بخش دوم به بررسی روایاتی مانند حدیث غدیر، حدیث منزلت، حدیث ولایت و حدیث تشبیه می‌پردازد.

در تقسیم‌بندی کل کتاب باید گفت این کتاب شامل دو قسمت است:

الف) بحث در سند حدیث غدیر از صحابه و تابعین و تابعینِ تابعین و تا عصر مؤلف، از شیعه و عامه، که به حسب زمانِ آنها همراه با توثیق درباره هر کدام و هر مصدر و ابحاث بسیار مفصل تنظیم شده است.

ب) متن حدیث غدیر و دلالت آن بر ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام و جواب از شبهات دشمنان در این باره و همچنین دیگر جوانب حدیث غدیر در ابحاثی بس عمیق و مفصل.

این کتاب به طرز عملی نگاشته شده است.

لذا برای رعایت اختصار کتابشناسی مختصر هر جلد به طوری که نسبتاً گویا باشد آورده می‌شود:

سند حدیث غدیر

ج ۱: ابتدا مقدمه ای در هشتاد صفحه توسط محقق نوشته شده که شامل توضیحی در علم کلام و متکلمین شیعه و سپس جوانب زندگانی صاحب عبقات و پدر و برادر اوست. سپس کتاب با کلام صاحب تحفه اثناعشریه شروع شده است که گفته: «احادیث ولایت منحصر در دوازده حدیث است». مؤلف این کلام را مطرح نموده و در رد آن موارد بسیاری از علمای عامه که حدیث غدیر را نقل کرده‌اند ذکر نموده، و به شرح حال و وثاقت آنان نزد عامه پرداخته است.

ج ۲: در جواب اینکه «حدیث غدیر در بعضی کتب مهم عامه مثل صحیحین وجود ندارد»! مؤلف از چند جهت به جواب این مطلب پرداخته که خلاصه اش چنین است:

1. نبودن در صحیحین و عدم نقل آنها دلیل بر عدم صحت نیست.
2. قاعده تقدم مثبِت بر نافی در اینجا حاکم است.
3. اگر حدیث غدیر در صحیحین هم بود قبول نمی‌کردند.
4. خود عامه در مواردی منقولات صحیحین را رد کرده‌اند.
5. خود عامه قائل به تناقض احادیث صحیحین در مواردی هستند.

ج ۳: «واقدی و ابن اسحاق و جاحظ حدیث غدیر را نقل نکرده‌اند». در این جلد مطالب مفصلی درباره این سه نفر و برخورد علمای عامه با منقولات آنان ذکر شده و نتیجه‌گیری شده که عدم نقل اینان اهمیتی در استحکام حدیث غدیر ندارد. در ضمن مطالبی در مدح سید رضی ذکر شده است.

ج ۴: ابتدا درباره عظمت سید مرتضی در لسان عامه و سپس به رد سخن صاحب تحفه اثناعشریه - که سید مرتضی را به تحقیر یاد کرده - پرداخته است. در مقابل عده ای از عامه را نام برده که خلفای عباسی را تعریف کرده و به عظمت یاد نموده‌اند که از جمله آنها جاحظ است و سپس به تحقیر جاحظ و ناصبیّت او پرداخته است.

ج ۵: ادامه سخن درباره جاحظ و عدم اعتبار او نزد علمای عامه با استناد به کتب آنان. سپس درباره نسبتِ قدح حدیث غدیر به ابن ابی داود پرداخته و آن را رد کرده است و در عین حال به گفته‌های عامه درباره او پرداخته که او را ضعیف دانسته‌اند. بعد از آن درباره نسبت قدح حدیث غدیر به ابوحاتم رازی پرداخته و تضعیفات او را از علمای عامه نقل کرده است.

سپس به قدح فخر رازی درباره غدیر پرداخته و در ضمن قدح ابوهریره، و به همین مناسبت قدح سفیان ثوری به میان آمده است.

ج ۶: درباره اشکالات قوشچی، ابی‌داود، حلبی، قاری حنفی، عبدالحق دهلوی، ابراهیم حربی و ابن‌حزم سخن گفته و جواب داده است. سپس مطالبی درباره کفر و ضلالت و الحاد و نفاقِ منکر حدیث غدیر آورده و بعد از آن به ذکر راویان حدیث غدیر از قرن دوم تا سیزدهم پرداخته و در این جلد نود نفر از علمای عامه را ذکر کرده که حدیث غدیر را نقل کرده‌اند و به شرح حال هر یک پرداخته است.

ج ۷: ادامه راویان حدیث غدیر که در این جلد هفتاد و سه نفر دیگر از علمای عامه را ذکر کرده و مجموعاً صد و شصت و سه نفر است.

با پایان این جلد، بحث در سند حدیث غدیر تمام می‌شود.

دلالت حدیث غدیر

ج ۸: از آغاز این جلد بحث در دلالت حدیث غدیر شروع می‌شود. پس از مطرح کردن سخن دهلوی در انکار معنی «أولی» برای مولی، به ذکر جمعی از علما که این معنی را قبول دارند پرداخته و شرح حال هر یک را ذیلاً آورده که در این زمینه نام چهل و پنج نفر را برده و در خاتمه به معانی کلمه «مولی» در کتب عامه پرداخته است، که ابتدا حدیث غدیر را به الفاظ مختلفی که در کتب عامه آمده ذکر نموده و سپس به جواب از فخر رازی در معنای «مولی» پرداخته و از کتب عامه شواهد بسیاری آورده است.

ج ۹: در ابتدای این جلد به رد شبهات فخر رازی از جهات ادبی پرداخته، و سپس به وجوه دلالت غدیر بر خلافت امیرالمؤمنین‌علیه السلام پرداخته است. بعد از آن درباره شأن نزول دو آیه «یا أیها الرسول بلِّغ ما اُنزل إلیک من ربک…» و «الیوم أکملت لکم دینکم…» در روایات و تفاسیر عامه پرداخته است. سپس چند مطلب در حاشیه غدیر از جمله روزه روز غدیر و شعر امیرالمؤمنین علیه السلام و حسّان و قیس بن سعد درباره غدیر، و آیه «سأل سائل…» را مطرح کرده است.

ج ۱۰: ادامه بحث پیرامون شأن نزول آیه «سأل سائل…» و سپس حدیث مناشده و استشهاد امیرالمؤمنین علیه السلام به حدیث غدیر به روایت عامه است. بعد از آن ادله دیگری درباره دلالت حدیث غدیر مطرح شده و گفته‌هایی از عامه در معنای مولی ذکر شده است و حدیث تهنیت و عمامه سحاب نیز مورد بحث قرار گرفته است.

در نهایت یک جمع‌بندی و جواب از شبهات دهلوی به نحو مبسوط مطرح شده است.

اشاره به چند نکته در مورد کتاب «عبقات» :

۱. کتاب «عبقات الأنوار» از تألیفات مهم و کم‌نظیر شیعه است، که در آن از حدیث ثقلین و حدیث منزلت و حدیث أنا مدینة العلم و حدیث تشبیه و حدیث سفینه و حدیث نور و نیز حدیث غدیر بحث شده، و کلاً بیش از بیست جلد قطور را دربر می‌گیرد که فقط در سند و دلالت این احادیث بحث شده است! تألیف تمام این قسمت‌ها تقریباً به همان سبکی است که در کتابشناسی بخش حدیث غدیر گفته شد.

۲. چاپ اول قسمت غدیر از کتاب - که در دو جلد بزرگ چاپ شده - در کتاب‌های «الفوائد الرضویة» و «الذریعة» و «أعیان الشیعة» - آدرس‌های یاد شده - نیز آمده است.

توضیحاتی که نسبت به چاپ‌های اول و دوم کتاب - که بدون تحقیق هستند - به دست آمد از این قرار است:

چاپ اول: جلد اول: شامل قسم اول: بحث سند حدیث غدیر است. جلد دوم: قسم دوم و سوم: متن حدیث است و از دلیل اول تا پنجم در قسم دوم (۶۰۹ ص)، و از دلیل ششم تا سی ام و دلیل سی ام تا آخر کتاب در قسم سوم (۳۹۹ ص) است. چاپ دوم: فقط قسم اول است که در ۶۰۰ ص چاپ شده است.

۳. این کتاب (بخش حدیث غدیر از عبقات) یکبار به فارسی خلاصه و یک مرتبه بدون کم و زیاد به عربی ترجمه شده و نیز یکبار پس از تلخیص به عربی ترجمه شده و نیز تلخیص و چکیده نویسی شده که از این قرار است:

• «فیض القدیر فیما یتعلق بحدیث الغدیر» از شیخ عباس قمی.
• «تعریب عبقات الأنوار» از سید هاشم عاملی.
• «نفحات الأزهار فی خلاصة عبقات الأنوار، ج ۶–۹» از سید علی میلانی.
• «خلاصه عبقات الانوار» از سید علی میلانی - مرتضی نادری.
• «چکیده عبقات الانوار» از سید علی میلانی - مرتضی نادری - محمدرضا شریفی.

کل کتاب «عبقات» نیز بارها توسط محققین به عربی بازگردانده شده که به عنوان نمونه می‌توان کتاب یادشده (نفحات الأزهار) و کتاب «الثمرات فی تعریب العبقات» از سید محسن نواب - که کتاب دیگری هم در غدیر به نام «غدیر سی کربلا تک» دارد - را نام برد.

ولی از ترجمه عربی دوم (الثمرات) مدرکی به دست نیامد که بخش حدیث غدیر هم در این کتاب به عربی ترجمه شده باشد.

منابع

دانشنامه غدیر، جلد ۱۵، صفحه ۱۱.