منذر بودن پیامبر
منذربودن پیامبر صلی الله علیه و آله موضوعی است که در برخی از قسمتهای خطبه غدیر با محوریت پیشبینی عاقبت عدم توجه به امامت امیرالمؤمنین علیه السلام مورد اشاره قرار گرفته است.
از نظر برخی شارحان خطبه غدیر در این قسمت از خطبه پیامبر صلی الله علیه و آله بر اصل هشداردهنده بودن خود برای امتش تأکید میکند: پیامبر صلی الله علیه و آله در این قسمت فرمود: ای مردم! بترسید از اینکه با من در موضوع ولایت مخالفت کنید؛ زیرا من بهعنوان رسول و فرستاده حق با شما صحبت میکنم، نه بهعنوان یک بشر عادی. پس، اطاعت از من، اطاعت از خدا و نافرمانی از من، معصیت خدا است که مخالفت با پروردگار موجب خسران است.
در قسمتهای مختلفی از خطبهٔ غدیر خواننده شاهد پیشبینیها و هشدارهایی از طرف رسول خدا صلی الله علیه وآله است که به غیر از پیشبینی در مورد ظهور امام زمان علیه السلام همگی آنها بهوقوع پیوسته است؛ برخی از این هشدارهای و پیشبینیها چنین قابل فهرستشدن هستند: بازگشت از اسلام، خطر غرور مسلمانی و منتگذاشتن بر خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله، امامان ضلالت و پیشبینی پیدایش گروههای مخالف و مقابله امیرالمؤمنین علیه السلام با آنان.
اصل انذارگری پیامبر صلی الله علیه و آله
از نظر برخی شارحان خطبه غدیر در این قسمت از خطبه پیامبر صلی الله علیه و آله بر اصل هشداردهنده بودن خود برای امتش تأکید میکند: پیامبر صلی الله علیه و آله در این قسمت فرمود: ای مردم! بترسید از اینکه با من در موضوع ولایت مخالفت کنید؛ زیرا من بهعنوان رسول و فرستاده حق با شما صحبت میکنم، نه بهعنوان یک بشر عادی. پس، اطاعت از من، اطاعت از خدا و نافرمانی از من، معصیت خدا است که مخالفت با پروردگار موجب خسران است.
در این باره در قرآن چنین آمده است: 
لا تَجْعَلُوا دُعاءَ الرَّسُولِ بَیْنَکُمْ کَدُعاءِ بَعْضِکُمْ بَعْضاً قَدْ یَعْلَمُ اللَّهُ الَّذینَ یَتَسَلَّلُونَ مِنْکُمْ لِواذاً فَلْیَحْذَرِ الَّذینَ یُخالِفُونَ عَنْ أَمْرِهِ أَنْ تُصیبَهُمْ فِتْنَةٌ أَوْ یُصیبَهُمْ عَذابٌ أَلیم؛ آنچنان که یکدیگر را صدا میزنید پیامبر صلی الله علیه و آله را صدا مزنید. خدا میداند چه کسانی از شما در پناه دیگری خود را پنهان میسازد و آهستهآهسته بیرون میروند. آنان که از فرمان او سرپیچی میکنند باید بترسند که مبادا به آنها فتنهای یا عذابی دردآور برسد.
(نور:۶۳).[۱]
پیشبینیها و هشدار خطرات عظیم در خطابهٔ غدیر
در ذیل این جمله از خطبه غدیر که درباره انذارگری پیامبر صلی الله علیه و آله است، برخی شارحان خطبه به سایر انذارهای پیامبر صلی الله در متن خطابه غدیر پرداختهاند:
در قسمتهای مختلفی از خطبهٔ غدیر خواننده شاهد پیشبینیها و هشدارهایی از طرف رسول خدا صلی الله علیه وآله است که به غیر از پیشبینی در مورد ظهور امام زمان علیه السلام همگی آنها بهوقوع پیوسته است؛ این هشدارهای و پیشبینیها چنین قابل فهرستشدن هستند:[۲]
بازگشت از اسلام
پیامبر صلی الله علیه و آله در خطبهٔ غدیر میفرماید: «مَعَاشِرَ النَّاسِ، أُنْذِرُکُمْ أَنِّی رَسُولُ اللَّهِ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِیَ الرُّسُلُ أَ فَإِنْ مِتُّ أَوْ قُتِلْتُ انْقَلَبْتُمْ عَلی أَعْقابِکُمْ وَ مَنْ یَنْقَلِبْ عَلی عَقِبَیْهِ فَلَنْ یَضُرَّ اللَّهَ شَیْئاً وَ سَیَجْزِی اللَّهُ الشَّاکِرِینَ؛ ای مردم! شما را بیم میدهم که من رسول خدایم و پیش از من رسولانی آمده و در گذشتهاند، آیا اگر من نیز از این جهان بروم یا کشته شوم، شما به آیین پیشینیان خود بازمیگردید، و کسی که به قهقهرا بازگردد هرگز به خداوند زیانی نخواهد رسانید و خداوند سپاسگزاران را پاداش خواهد داد.
پیامبر صلی الله علیه و آله با اشاره آیه ۱۴۴ سوره آل عمران به مردم هشدار میدهد که مبادا بعد از من به جاهلیت برگردید و منقلب شوید که البته این اتفاق افتاد و بیان أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ نشان میدهد که آن حضرت را بهشهادت رساندند.[۳]
خطر غرور مسلمانی و منتگذاشتن بر خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله
نهی از منتنهادن بر پیامبر به خاطر اسلامآوردن از جمله نکاتی است که پیامبر صلی الله علیه و آله با تکیه بر آیات قرآن در خطبه غدیر از آن نهی کرده و عاقبت دردناک آن در آخرت را خاطرنشان نموده است.
از نظر برخی شارحان خطبه غدیر، قسمت اول این عبارات اشاره به آیه ۱۷ سوره حجرات دارد که درباره منتنهادن عدهای بر پیامبر صلی الله علیه و آله بهخاطر اسلامآوردن است. آنان معتقدند که خداوند بر نعمتهای خود بر بندگان منت ننهاده، ولی بر نعمت رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله بر آنان منت نهاده است.
از نظر برخی شارحان خطبه غدیر، غدیر ادامه بعثت است و ادامهٔ منتی است که خداوند بر بندگان خویش دارد؛ زیرا شهادت آن پیامبر، اولاً، بنای بر تعطیلی تلاوت، تزکیه و تعلیم کتاب و حکمت نبود؛ ثانیاً، بنای برای ارسال نبی نیز نبود. بر این اساس، تداوم این فیض بهواسطه امامت نیز منتی است بر بندگان که تا قیامت ادامه خواهد داشت.
برخی شارحان خطبه غدیر ظهور را نمود سوم منت الهی بر بندگانش دانستهاند؛ با این توضیح که ائمه غدیر علیهم السلام با توطئه و کینهٔ دشمنانشان نتوانستند اهداف خویش را کاملاً اجرا نمایند. بدین جهت، بشریت هر روز که میگذشت از اهداف الهی غدیر فاصله میگرفت تا اینکه بالاخره در زمان ظهور به امر الهی و بهدست آخرین وارث غدیر امام زمان علیه السلام اهداف غدیر محقق خواهد شد.[۴]
امامان ضلالت
امامان ضلالت در قرآن توصیفی است از پیامبر صلی الله علیه و آله درباره غاصبان خلافت امیرالمؤمنین علیه السلام که با تکیه بر آیه ۴۱ سوره قصص انجام گرفته است.
برخی شارحان خطبه غدیر، مسیر شکلگیری صحیفه ملعونه و فرعونیت را در ذیل این عبارت خطبه بررسی کردهاند؛ پیامبر صلی الله علیه و آله در خطبه، اصحاب صحیفه ملعونه را بهعنوان امامانی معرفی کردند که مردم را به آتش دعوت میکنند، هرچند اکثریت مردم در آن زمان منظور حضرت را درک نکردند.
صحیفه ملعونه اولین پیماننامه علیه خلافت و امامت امیرالمؤمنین علیه السلام بود که توسط برخی سران منافق و تازهمسلمانان با نیتهای سوء تنظیم شد و از آغاز اسلام تا سالهای پایانی عمر پیامبر صلّی الله علیه و آله، نفاق در میان مسلمانان سیر صعودی داشت.
پس از اعلام خلافت امیرالمؤمنین علیه السلام و نزدیکی رحلت پیامبر، گروهی، شامل ابوبکر و عمر، با امضای صحیفه ملعونه دوم، تشکیلات منسجم خود را برای غصب خلافت و مقابله با اهل بیت آماده کردند و سند صحیفه را در کنار صحیفه اول در کعبه دفن نمودند تا تعهد عملی آنان محفوظ بماند.
برخی شارحان خطبه غدیر با استناد به آیه ۴۱ سوره قصص، اصحاب سقیفه را به فرعون تشبیه کردهاند؛ زیرا بزرگترین فرمان الهی یعنی ولایت اهل بیت علیهم السلام را رد کردند، فدک را غصب نمودند و با تحریم متعه و تغییر احکام، خود را در جایگاه تشریع الهی قرار دادند. این رفتارها مصداق فرعونیت عملی و مقابله مستقیم با فرمان خداوند دانسته شده است.
در ادامه، سقیفهنشینان با تثبیت قدرت، بدعتهای گستردهای در دین ایجاد کردند و حتی امیرالمؤمنین علیه السلام از این فرعونیت شکایت نمود. روایات نیز نشان میدهد که انحراف آنان به حدی بود که در قیامت بهعنوان فرعون امت معرفی میشوند و از سوی پیامبر صلی الله علیه و آله و خداوند مورد بیزاری قرار میگیرند.[۵]
کشاندن امامت به پادشاهی
این قسمت از خطبه غدیر نیز هشدار به کشاندن امامت به پادشاهی ذکر شده که دو هشدار به عدم پیروی از ائمه کفر عملکرد آنها را بهعنوان پادشاهان ظالم بیان میکند: «وَ سَیَجْعَلُونَ الْإِمَامَةَ بَعْدِی مُلْکاً وَ اغْتِصَاباً؛ بهزودی امامت را بعد از من پادشاهی قرار خواهند داد و غاصبانه تصرف خواهند کرد.».[۶]
پیشبینی پیدایش گروههای مخالف و مقابله امیرالمؤمنین علیه السلام با آنان
این پیشبینی نیز در خطبهٔ غدیر انجام گرفته که علاوه بر غصب خلافت ظالمانه در طول ۲۵ سال در زمان خلافت ظاهری امیرالمؤمنین نیز منافقان با رو نمودن خباثت باطنی خویش بر علیه ایشان جنگهای جمل، صفین و نهروان را راه میاندازند تا حکومت ایشان را تضعیف نمایند.
پیامبر صلی الله علیه وآله میفرماید: «قَاتِلُ النَّاکِثِینَ وَ الْقَاسِطِینَ وَ الْمَارِقِینَ بِأَمْرِ اللَّهِ؛ او به فرمان خداوند با پیمانشکنان و رویگردانان از حق و خارجشدگان از دین پیکار نماید.».[۷]
آخرین سخنرانی در مناسک حج با مردم
در یک پیشبینی مهم پیامبر صلی الله علیه و آله رسماً به آخرین خطبهٔ خویش در روز غدیر اشاره میکند و مردم را متذکر اهمیت آن مینمایند همانگونه که میفرماید: «مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّهُ آخِرُ مَقَامٍ أَقُومُهُ فِی هَذَا الْمَشْهَدِ فَاسْمَعُوا وَ أَطِیعُوا وَ انْقَادُوا لِأَمْرِ رَبِّکُمْ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ هُوَ مَوْلَاکُمْ وَ إِلَهُکُمْ؛ ای مردم! این آخرین جایگاهی است که در این مراسم با شکوه به پا خواستهام، سخنان مرا بشنوید و اطاعت کنید و در برابر پروردگارتان سر تسلیم فرود آورید که خداوند بزرگ صاحباختیار شماست».[۸]
پیشبینی زمان ظهور مهدی علیه السلام و عملکرد آن حضرت
از مهمترین پیشبینیها در خطبه غدیر نوید به ظهور آخرین وصی پیامبر صلی الله علیه و آله امام زمان علیه السلام بهشمار رفته است. پیامبر صلی الله علیه و آله دو نکته مهم را متذکر میشوند که مسلمانان بدانند با غصب خلافت توسط ائمهٔ کفر شرایط بسیار سختی به وجود خواهد آمد؛ اما باید مؤمنان با ایمان محکم امیدوار به ظهور کسی باشند که با برچیدن ظلم و ستم حکومت عدالتگستر را ایجاد کند و اهداف غدیر را محقق سازد.
بر این اساس، بخشی از خطبه به این موضوع مهم اختصاص داده شده است: «آگاه باشید! همانا آخرین امام، مهدی قائم علیه السلام از ماست. آگاه باشید! او بر همهٔ ادیان پیروز خواهد شد. آگاه باشید! او انتقامگیرنده از ستمگران است. آگاه باشید! او فتحکنندهٔ دژها و ویرانکنندهٔ آنهاست. آگاه باشید! او بر همهٔ طوایف و قبایل اهل شرک غلبه یافته و آنها را هدایت کند. آگاه باشید! او گیرندهٔ خونبهای همهٔ اولیای خدا است. آگاه باشید! او یاریکنندهٔ دین خدا است. آگاه باشید! او جرعهنوش و پیمانهگیر از دریای بیکران الهی است. آگاه باشید! او هر صاحب فضیلتی را به مقدار فضیلتش و هر نادانی را به قدر نادانیاش نشان دهد و علامت نهد. آگاه باشید! او برگزیده و انتخابشدهٔ خداوند تبارک و تعالی است. آگاه باشید! او وارث همهٔ علوم و احاطهدارنده بر همهٔ فهمها و ادراکهاست. آگاه باشید! او حکایت از پروردگارش کند و از او خبر دهد و نشانههای او را برافراشته سازد. آگاه باشید! او راهیافته و استوار است. آگاه باشید! اوست که همهٔ امور مردم به او واگذار شده است. آگاه باشید! اوست که پیشینیان از قرنها پیش به ظهور او بشارت دادهاند. آگاه باشید! اوست حجت باقی خداوند و پس از او حجتی نخواهد بود. حقی مگر با او و نوری جز نزد او نیست. آگاه باشید! کسی بر او چیره نخواهد شد و بر او پیروز نگردد. آگاه باشید! او ولی خدا در زمین و داور او در میان خلق و امانتدار او در امور نهان و آشکار او است».
همچنین در جایی دیگر از خطبهٔ غدیر در مورد این پیشبینی میفرماید: «مَعَاشِرَ النَّاسِ إِنَّهُ مَا مِنْ قَرْیَةٍ إِلَّا وَ اللَّهُ مُهْلِکُهَا بِتَکْذِیبِهَا قَبْلَ یَوْمِ الْقِیَامَةِ وَ مُهْلِکُهَا الْإِمَامُ الْمَهْدِیُّ وَ اللَّهُ مَصدِّقٌ وَعْدُهُ؛ ای مردم! هیچ سرزمینی نیست مگر آنکه خداوند آن را بهخاطر تکذیب اهل آن قبل از روز قیامت نابود کند و آن را توسط حضرت مهدی علیه السلام به تصرف خود درآورد و خداوند وعدهاش را انجام خواهد داد».[۹]
پانویس
منابع
- شرح خطبه غدیر؛ محمدرضا شریفی، اصفهان: انتشارات نورالحیات، ۱۴۴۶ق.