احتجاج امام صادق علیه السلام با غدیر

از نمونه‏ هاى بارز اتمام حجت و استدلال و يادآورى‏ هاى غدير، مواردى است كه توسط خود خداوند و معصومین ‏علیهم السلام و اصحابشان صورت گرفته است.

تمام راويانى كه در طول هزار و چهارصد سال حدیث غدیر را روايت كرده‏ اند نيز به گونه ‏اى جهاد خود را در مقابله با اهل سقیفه به نمايش گذاشته‏ اند.

به خصوص در دوران زندگى امام صادق‏ علیه السلام، در اثر جوّ مناسبى كه براى نشر معارف اهل‏ بيت ‏عليهم السلام پيش آمد، بيش از همه دوران‏ ها حدیث غدیر مطرح شده است.

نمونه‏ هايى از اتمام حجت امام صادق ‏عليه السلام با غدير از اين قرار است:

تغافل مردم از غدیر

امام صادق ‏عليه السلام فرمود: مردم درباره روز غديرخم خود را به غفلت زدند همان گونه كه در روز مشربه امّ ابراهيم خود را به غفلت زدند! روز مشربه مردم اطراف حضرت بودند كه اميرالمؤمنين‏ عليه السلام آمدند، ولى براى حضرت جا باز نكردند!!

«يَا مَعْشَرَ النَّاسِ هَذَا أَهْلُ بَيْتِي تَسْتَخِفُّونَ بِهِمْ وَ أَنَا حَيٌّ بَيْنَ ظَهْرَانَيْكُمْ‏ أَمَا وَ اللَّهِ لَئنْ غِبْتُ عَنْكُمْ فَإِنَّ اللَّهَ لَا يَغِيبُ عَنْكُم‏»؛ «پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: اى مردم، آيا در حالى كه من زنده ‏ام و در بين شما هستم به اهل‏ بيت من بى ‏اعتنايى مى‏ كنيد؟ به خدا سوگند! بدانيد اگر من از ميان شما غايب شوم خداوند از شما غايب نمى‏ شود... .»

انکار نعمت در سقیفه

امام صادق‏ عليه السلام داستان غدير خم را بيان كردند كه پيامبر صلى الله عليه و آله در روز غدير فرمود: «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ أللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالَاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ»...و اصحاب آن حضرت ولايت را به او تبريک گفتند ... .

سپس امام جعفر صادق‏ عليه السلام درباره آيه يَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللَّهِ ثُمَّ يُنْكِرُونَهَا ، يعنى: «آنان نعمت خدا را می شناسند، سپس [از روی کبر و لجاجت] آن را انکار می کنند و بیشترشان کافرند.»

فرمود: در روز غدير آن را مى‏ شناسند و در روز سقيفه انكار مى‏ كنند.

هزاران شاهد در غدیر

امام صادق‏ عليه السلام به ابوحفص عمر بن يزيد فرمودند:

اى اباحفص، تعجب است از آنچه على بن ابى‏ طالب‏ عليه السلام كشيده است! (در روز غدير) ده هزار شاهد داشت اما نتوانست حقّش را بگیرد و هرکس می­ تواند با ارائه دو نفر شاهد به حقّش برسد.

رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله به قصد حجّ از مدینه خارج شد و پنج هزار نفر همراه وی شدند و چون از مکه بازگشت، پنج هزار نفر دیگر از مردم مکه به عنوان مشایعت وی را همراهی نمودند و چون به جحفه رسید، جبرئیل با آیه ولایت علی علیه السّلام نازل شد و این در حالی بود که آیه ولایت وی قبلاً در منی نازل گشته بود، لیکن رسول خدا صَلی الله علیهِ و آله از ابلاغ آن به خاطر مکانی که مردم در آن حضور داشتند خودداری نموده بود، پس جبرئیل گفت: يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ اکنون آنچه را که کراهت داشتی در منی انجام دهی، به انجام برسان.

خوشا بحال ثابت قدمان بر غدیر

امام صادق ‏عليه السلام درباره ثبات قدم بر سر غدير فرمودند:

«أَنَ‏ يَوْمَ‏ النَّيْرُوزِ هُوَ الْيَوْمُ‏ الَّذِي‏ أَخَذَ فِيهِ‏ النَّبِيُّ لِأَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ الْعَهْدَ بِغَدِيرِ خُمٍّ فَأَقَرُّوا فِيهِ بِالْوَلَايَةِ فَطُوبَى لِمَنْ ثَبَتَ عَلَيْهَا وَ الْوَيْلُ لِمَنْ نَكَثَهَا»؛ «روز نوروز پیامبر صلی الله علیه و آله براى امیرالمؤمنین‏ علیه السلام در غدير خم پيمان گرفت و به ولایت او اقرار كردند. خوشا به حال آنان كه بر ولايت او ثابت قدم ماندند و واى بر كسانى كه آن را شكستند.»

استناد غدیر به قرآن

امام صادق‏ عليه السلام فرمود:

هر كس دينش را از كتاب خداوند بياموزد كوه‏ ها از جا كنده مى شوند قبل از اينكه او تكانى بخورد. راوى پرسيد:

در قرآن كدام آيه است؟ حضرت نمونه‏ هايى را ذكر كردند تا آنكه مسئله غدير را چنين فرمودند: از جمله قول خداوند عزوجل است كه مى ‏فرمايد: يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ... و از همين جاست قول پيامبر صلى الله عليه و آله كه به على ‏عليه السلام فرمود: «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلاهُ»

غدیر ،پایان رسالت

امام صادق‏ عليه السلام در بيان مراحل رسالت پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: خداوند عزوجل به پيامبرش فرمود:

فَإِذَا فَرَغْتَ فَانْصَبْ ﴿٧﴾وَإِلَىٰ رَبِّكَ فَارْغَبْ ﴿٨﴾ پس هنگامی که [از کار بسیار مهم تبلیغ] فراغت می یابی، به عبادت و دعا بکوش و مشتاقانه به سوی پروردگارت رو آور.

تا آنگاه كه از حجةالوداع باز مى ‏گشت آيه يا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ... نازل شد. حضرت مردم را ندا داد تا جمع شوند و فرمود: «مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلَاهُ، أللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالَاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ.»

بیعت شکنندگان غدیر

امام صادق‏ عليه السلام درباره آيه إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا ثُمَّ آمَنُوا ثُمَّ كَفَرُوا ثُمَّ ازْدَادُوا كُفْراً لَنْ تُقْبَلَ تَوْبَتُهُم‏ فرمود:

اين آيه درباره ابوبکر و عمر و عثمان است. اينان ابتدا به دين پيامبر صلى الله عليه و آله گرويدند، ولى آنگاه كه ولايت بر آنان عرضه شد و پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود:

«مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلاهُ» کافر شدند. سپس به ولايت اميرالمؤمنين ‏عليه السلام اقرار كردند ولى آنگاه كه پيامبر صلى الله عليه و آله از دنيا رفت کافر شدند و بر بيعت خود ثابت نماندند.

سپس كفر خود را بالاتر بردند و از آنان كه با على ‏عليه السلام بيعت كرده بودند براى خود بيعت گرفتند!! اينان كسانى‏ اند كه از ايمان براى آنان هيچ نمانده است.

جای پای پیامبر صلی الله علیه و آله وسلّم در غدیر

امام صادق‏ عليه السلام در سفرى كه از مدينه به مكه مى ‏رفتند، در بين راه به مسجد غدیر رسيدند.

در آنجا نگاهى به سمت چپ مسجد نموده فرمودند:

آنجا جاى پاى پيامبر صلى الله عليه و آله است آنگاه كه فرمود:«مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلاهُ..».

غدیر برای مرد و زن

امام صادق ‏عليه السلام فرمود:

به امام صادق علیه السلام عرض شد: آیا مؤمنان غیر از دو عید [فطر و قربان] و جمعه عیدی دارند؟

حضرت فرمود:

«نَعَمْ لَهُمْ مَا هُوَ أَعْظَمُ مِنْ هَذَا يَوْمٌ أُقِيمَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ فَعَقَدَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ الْوَلَايَةَ فِي أَعْنَاقِ الرِّجَالِ وَ النِّسَاءِ بِغَدِيرِ خُم‏»؛«آری، عیدی بزرگ تر آن ها دارند، همان روزی که امیرالمؤمنین علیه السلام به جانشینی منصوب شد و رسول خدا صلی الله علیه و آله پیمان ولایت او را در غدیر خم بر گردن مردان و زنان محکم ساخت. »

عرض کردم: آن چه روزی است؟

فرمود: روزها در گردش هستند و در ادامه فرمودند: روز هجدهم ذی الحجه.

سپس فرمود: عمل [شایسته] در این روز برابر با عمل در هشتاد ماه است و بهتر است در آن روز نام خداوند عزوجلّ را زیاد بر زبان آورند و بر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله صلوات بفرستند و مرد در آن روز بر خانواده اش گشاده دست باشد.

روز عظیم تجدید پیمان

امام صادق‏ عليه السلام روز غدير را با عظمت خاصى ياد كردند و چنين فرمودند:

«هَذَا يَوْمٌ عَظِيمٌ عَظَّمَ اللَّهُ حُرْمَتَهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَ أَكْمَلَ لَهُمْ فِيهِ الدِّينَ وَ تَمَّمَ عَلَيْهِمُ النِّعْمَةَ وَ جَدَّدَ لَهُمْ مَا أَخَذَ عَلَيْهِمْ مِنَ الْعَهْدِ وَ الْمِيثَاق‏»؛ «روز غدير روز عظيمى است كه خداوند حرمت آن را بر مؤمنين بزرگ قرار داده و دين را در آن كامل فرموده و نعمت را بر آنان تمام كرده، و آن عهد و پيمانى را كه از ايشان گرفته بود بر ايشان تجديد نموده است.»

انتشار فوری خبر غدیر

امام صادق ‏عليه السلام درباره شيوع و پخش فورى خبر غدير در آن زمان مى ‏فرمايد: وقتى پيامبر صلى الله عليه و آله در روز غدير خم على ‏عليه السلام را منصوب كرد و فرمود:«مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلاهُ»، اين خبر در شهرها منتشر گرديد.

وقتى از پيامبر صلى الله عليه و آله پرسيدند: اين خبر از سوى شماست يا از سوى پروردگار است؟

فرمود: قسم به خدايى كه خدايى جز او نيست، اين مسئله از سوى خداست.

معنای غدیر

از امام صادق‏ عليه السلام پرسيدند: مقصود پيامبر صلى الله عليه و آله از اينكه در روز غدير فرمود: «مَنْ كُنْتُ مَوْلاهُ فَعَلِيٌّ مَوْلاهُ» چه بود؟

فرمود: به خدا قسم همين سؤال را از پيامبر صلى الله عليه و آله نمودند و آن حضرت فرمود:

«اللَّهُ مَوْلَايَ أَوْلَى بِي مِنْ نَفْسِي لَا أَمْرَ لِي مَعَهُ وَ أَنَا مَوْلَى الْمُؤْمِنِينَ أَوْلَى بِهِمْ مِنْ أَنْفُسِهِمْ لَا أَمْرَ لَهُمْ مَعِي وَ مَنْ كُنْتُ مَوْلَاهُ أَوْلَى بِهِ مِنْ نَفْسِهِ لَا أَمْرَ لَهُ مَعِي فَعَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ مَوْلَاهُ أَوْلَى بِهِ مِنْ نَفْسِهِ لَا أَمْرَ لَهُ مَعَه‏»؛ خدا صاحب اختيار من است و به من از خودم صاحب اختيارتر است و در برابر دستورات او مرا امرى نيست؛ و من صاحب اختيار مؤمنينم و نسبت به آنان صاحب اختيارترم و در برابر من آنان را امرى نيست؛ و هر كس من صاحب اختيار اويم و نسبت به از او خودش صاحب اختيارترم على بن ابى ‏طالب صاحب اختيار اوست و نسبت به او از خودش صاحب اختيارتر است و در برابر او برايش امرى نيست.

فهرست منابع

• إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات‏؛ محمد بن حسن‏ حر عاملى، م۱۱۰۴ ق‏، بيروت: ‏ اعلمى‏، اول‏، ۱۴۲۵ ق‏.
• بحارالانوار؛  محمدباقر مجلسی، م ۱۱۱۰ ق، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، دوم، ۱۴۰۳ق.
• البرهان في تفسير القرآن‏؛ سيد هاشم بن سليمان بحرانى، ‏م ۱۱۰۷ ق‏، قم:  مؤسسة البعثة، اول، ۱۳۷۴ ش.
• بشارة المصطفى لشيعة المرتضى؛ أبي جعفر محمد بن أبي القاسم‏ طبرى آملى، م۵۵۳ ق‏، نجف‏: المكتبة الحيدرية، دوم‏، ۱۳۸۳ ق‏.
• تفسير الصافي؛ ‏فيض كاشانى، م ۱۰۹۱ ق‏، مصحح: حسين‏ اعلمى، تهران‏: مكتبه الصدر، دوم،  ۱۴۱۵ ق‏.
• تفسير نور الثقلين‏؛ عبد على بن جمعة العروسى الحويزى، م ۱۱۱۲ ق‏، تحقیق: هاشم ‏رسولى محلاتى، قم: اسماعيليان‏، چهارم‏، ۱۴۱۵ ق.‏
• جامع الأخبار؛ محمد بن محمد شعيری، م قرن ۶، نجف: مطبعة حيدرية، اول.‏
• شواهد التنزيل؛ عبيد الله بن عبدالله‏ حسكاني، م ۴۹۰ ق‏، مصحح: محمدباقر محمودى، تهران‏: التابعة لوزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامي، مجمع إحياء الثقافة الإسلامية، ۱۴۱۱ق.
• عوالي اللئالي؛ محمد بن زين الدين‏ ابن أبي جمهور،م ۹۰۱ ق‏، مصحح: مجتبى ‏عراقى، قم‏: دار سيد الشهداء للنشر، اول‏، ۱۴۰۵ ق‏.
• عيون المعجزات‏؛ حسين بن عبد الوهاب‏، م قرن ۵، قم‏: مكتبة الداورى، اول.‏
• مصباح المتهجّد و سلاح المتعبّد؛ محمد بن الحسن‏ طوسى، م ۴۶۰ ق‏، بيروت‏: مؤسسة فقه الشيعة، اول، ۱۴۱۱ ق‏.
• وسائل الشيعة؛ محمد بن حسن‏ حر عاملى، م۱۱۰۴ ق‏، مصحح: مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، قم: ‏مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏، اول، ۱۴۰۹ ق‏.