امّ سلمه و حدیث غدیر

ام‌سلمه (هند دختر ابی‌امیه)، همسر پیامبر صلی الله علیه وآله و از یاوران اهل البیت علیهم السلام، از خانواده‌ای اصیل و سرشناس در مکه زاده شد. با توجه به سن و سال وفاتش، تولد او را حدود ۲۰ سال پیش از هجرت دانسته‌اند. پدرش ابی‌امیه بن مغیره، معروف به «زادالرکب» به دلیل سخاوت و بخشندگی، و مادرش عاتکه بنت عامر بن ربیعه کنانی بود. او دخترعموی ابوجهل و خالد بن ولید نیز محسوب می‌شد

زندگینامه

ام‌سلمه از نخستین زنانی بود که اسلام آورد و در ابتدا همسر ابوسلمه عبدالله بن عبدالاسد، پسرعمه و برادر رضاعی پیامبر صلی الله علیه وآله بود. آن دو جزو اولین گروه مهاجران به حبشه بودند و در آنجا دختری به نام زینب برایشان متولد شد. پس از بازگشت به مکه و سپس هجرت به مدینه، ام‌سلمه به عنوان اولین زن مهاجر به مدینه شناخته می‌شود.

ابوسلمه در جنگ احد زخمی شد و پس از مدتی درگذشت. پس از پایان عده، پیامبر صلی الله علیه وآله به خواستگاری او رفت و با وجود پاسخ منفی قبلی به خواستگاری ابوبکر و عمر، با پیامبر صلی الله علیه وآله ازدواج کرد. مهریه او را نجاشی، پادشاه حبشه، پرداخت و پیامبر صلی الله علیه وآله علاوه بر مهریه، وسایل ساده‌ای نیز به عنوان کابین به او داد. ام‌سلمه زنی زیبا، خردمند و مورد احترام پیامبر بود و پس از حضرت خدیجه سلام الله علیها، برترین همسر پیامبر صلی الله علیه وآله دانسته شده است.

پیامبر صلی الله علیه وآله توجه ویژه‌ای به ام‌سلمه داشت و برخی امانت‌های مهم، از جمله خاک کربلا و نوشته‌ای درباره جانشینی پس از خود را به او سپرد. پس از رحلت پیامبرصلی الله علیه وآله، ام‌سلمه وفادار ماند و همواره از اهل بیت علیهم السلام دفاع می‌کرد و در نقل احادیث مربوط به ولایت حضرت علی علیه السلام فعال بود. او در عقد اخوت، با صفیه هم‌پیمان شد و مراسم عروسی حضرت فاطمه سلام الله علیها نیز در خانه او برگزار شد. او با پیامبر هفت سال زندگی کرد اما از ایشان فرزندی نداشت و پس از وفات پیامبر، سال‌ها زنده بود.

در ماجرای غصب فدک، شجاعانه از حضرت فاطمه سلام الله علیها دفاع کرد و مقرری‌اش از سوی خلیفه اول قطع شد. در دوران خلافت حضرت علی علیه السلام، ام‌سلمه همواره از ایشان حمایت کرد و حتی در مخالفت با سپاه جمل، با سخنرانی و ارسال نامه به حضرت علی علیه السلام، نقش فعالی داشت. او پس از واقعه کربلا، عزاداری کرد و اندکی پس از آن، در سن ۸۴ سالگی در مدینه درگذشت و در بقیع دفن شد. درباره سال وفاتش، سال‌های ۵۹ تا ۶۲ هجری ذکر شده است.

ام‌سلمه زنی خردمند، باوقار و دارای جمال و عقل برجسته بود و به عنوان یکی از کامل‌ترین و مشورت‌پذیرترین زنان پیامبر صلی الله علیه وآله شناخته می‌شود. او در دوران خلفا نیز همواره حامی اهل بیت علیهم السلام و مدافع حق بود و نزد امامان معصوم علیهم السلام جایگاه ویژه‌ای داشت. وصایای امام علی علیه السلام و امام حسین علیه السلام پس از شهادتشان به دست او سپرده شد تا به امام بعدی برساند.

اتمام حجت امّ‏ سلمه با غدير

يكى از اصحاب معصومين ‏عليهم السلام كه با غدير اتمام حجت نموده ام ‏سلمه است. ام‏ سلمه كه از حاضرين در غدير است حديث غدير اين گونه نقل كرده است: اخذ رسول ‏الله‏ صلى الله عليه و آله بيد على‏ عليه السلام بغدير خم، فرفعها حتى رأينا بياض ابطيه. فقال: من كنت مولاه فعلى ‏عليه السلام مولاه. ثم قال: ايها الناس، انى مخلف فيكم الثقلين: كتاب الله و عترتى، و لن يفترقا حتى يردا علىّ الحوض:

در غدير خم رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله دست على‏ عليه السلام را بالا برد، تا آنجا كه سفيدى زير بغلش را ديديم. آنگاه فرمود: هر كس من مولاى او هستم، پس على‏ عليه السلام مولاى او است. سپس فرمود: اى مردم، من دو چيز گرانبها در ميان شما به جاى مى‏ گذارم: كتاب خدا و عترتم. اين دو هرگز از هم جدا نخواهند شد، تا وقتى كنار حوض نزد من آيند.

ابن‏ عقده حديث غدير را همراه با حدیث ثقلین با سند خود از ام‏سلمه روايت كرده است. همچنين سمهودى شافعى در «جواهر العقدين» به نقل كتاب «ينابيع المودة»، و نيز شيخ احمد بن فضل بن محمد باکثیر مکى شافعی در «وسيلة المآل» حديث غدير را از طريق ابن‏ عقده از امّ ‏سلمه روایت كرده ‏اند.

جلسه پيامبر صلى الله عليه و آله در خانۀ امّ‏ سلمه

پس از بازگشت كاروان حجةالوداع از غدير به مدينه، پيامبر صلى الله عليه و آله دستور داد تا همه همسرانش در خانه ام‏ سلمه جمع شوند. مجلسى با حضور آنان تشكيل شد و على بن ابى‏ طالب ‏عليه السلام نيز در آن مجلس حضور داشت. پيامبر صلى الله عليه و آله سخن آغاز كرد و فرمود: «به آنچه مى‏ گويم خوب گوش فرا دهيد».

سپس اشاره به على‏ عليه السلام كرده فرمود: «اين برادر من و وصيم و وارثم و قيام كننده به امور شما و امور امت بعد از من است. آنچه به شما امر مى ‏كند اطاعت كنيد و از فرمان او سرپيچى نكنيد كه هلاک مى‏ شويد».

پس از آن خطاب به على‏ عليه السلام فرمود: «يا على، سفارش اينان را به تو مى‏ نمايم: مادامى كه از خدا و از تو اطاعت مى‏ كنند از آنان به عنوان همسر من مواظبت كن و هر يک از آن ها كه سرپيچى كردند آنان را طلاقى ده كه خدا و رسولش از آنان بيزار باشند»!

در آن حال همه همسران پيامبر صلى الله عليه و آله ساكت بودند. عايشه از بين آنان گفت: ما چنين نبوده ‏ايم كه به ما دستور داده باشى و ما خلاف آن را انجام داده باشيم!!! حضرت فرمود: «بلى، تو با امر من به شدت مخالفت كردى، و به خدا قسم با همين سخنِ من نيز مخالفت خواهى كرد و بعد از من در مقابل على عصيان مى‏ نمايى»!

اتمام حجت امیرالمومنین علیه السلام

روى عن الصادق عليه السّلام‏ ان أبا بكر لقى أمير المؤمنين عليه السّلام في سكة بني النجار فسلم عليه و صافحه و قال له: يا أبا الحسن أ في نفسك شى‏ء من استخلاف الناس اياى؟ و ما كان من يوم السقيفة و كراهتك البيعة و اللَّه ما كان ذلك من ارادتى، الا ان المسلمين اجتمعوا على أمر لم يكن لي ان اخالف عليهم فيه... الى أن قال: فقال له أمير المؤمنين: «يا أبا بكر، فهل تعلم أحدا أوثق من رسول اللَّه صلى اللَّه عليه و آله؟ و قد أخذ بيعتى عليك في أربعة مواطن و على جماعة معك و فيهم عمر و عثمان: في يوم الدار، و في بيعة الرضوان تحت الشجرة، و يوم جلوسه في بيت أم‏ سلمة، و في يوم الغدير بعد رجوعه من حجة الوداع، فقلتم بأجمعكم: سمعنا و أطعنا اللَّه و رسوله، فقال لكم: اللَّه و رسوله عليكم من الشاهدين فقلتم بأجمعكم: اللَّه و رسوله علينا من الشاهدين، فقال لكم: فليشهد بعضكم لبعض و ليبلغ شاهدكم غائبكم، و من سمع منكم فليسمع من لم يسمع، فقلتم:

نعم يا رسول اللَّه، و قلتم بأجمعكم تهنئون رسول اللَّه و تهنئوني بكرامة اللَّه لنا، فدنى عمر و ضرب على كتفى و قال بحضرتكم: بخ بخ يا بن ابي طالب، اصبحت مولانا و مولى المؤمنين، فقال ابو بكر: لقد ذكرتني يا أمير المؤمنين أمرا لو يكون رسول اللَّه شاهدا فاسمعه منه‏.

روایت شده از امام صادق علیه‌السلام که: ابوبکر، امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام را در یکی از کوچه‌های بنی‌نجار ملاقات کرد، بر او سلام کرد و با او مصافحه نمود و گفت: ای اباالحسن! آیا در دل خود چیزی از این که مردم مرا به خلافت برگزیدند داری؟ و آنچه در روز سقیفه رخ داد و ناخشنودی تو از بیعت؟ به خدا سوگند این کار از روی اراده من نبود، بلکه مسلمانان بر امری گرد آمدند که برای من جایز نبود با آنان مخالفت کنم ... تا آنجا که گفت:

امیرالمؤمنین علیه‌السلام به او فرمود: «ای ابوبکر! آیا کسی را مطمئن‌تر از رسول خدا صلی‌الله علیه و آله می‌شناسی؟ و حال آن که او در چهار موطن از تو و جماعتی که با تو بودند ـ و در میان آنان عمر و عثمان بودند ـ برای من بیعت گرفت: روز دار (یوم الدار)، بیعت رضوان زیر درخت، روزی که در خانه ام‌سلمه نشسته بود، و روز غدیر پس از بازگشت از حجة‌الوداع. و شما همگی گفتید: شنیدیم و اطاعت کردیم خدا و رسولش را. پس رسول خدا به شما فرمود: خدا و رسولش بر شما از شاهدان‌اند. شما همگی گفتید: خدا و رسولش بر ما از شاهدان‌اند. سپس فرمود: پس برخی از شما بر برخی دیگر شهادت دهید و هر کس شاهد است به غایب برساند، و هر کس شنید به کسی که نشنیده برساند. شما گفتید: بله ای رسول خدا. و همگی به رسول خدا و به من به خاطر کرامت الهی تبریک گفتید. پس عمر نزدیک آمد و بر شانه من زد و در حضور شما گفت: بخ بخ ای پسر ابوطالب، مولای ما و مولای مؤمنان شدی.»

ابوبکر گفت: «ای امیرالمؤمنین، تو مرا به یاد امری انداختی که اگر رسول خدا شاهد بود و از او می‌شنیدم ...»