سوره عصر در خطبه غدیر
وَ فی عَلِیٍّ- وَ اللَّهِ- نَزَلَتْ سُورَةُ الْعَصْرِ: 
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ وَ الْعَصْرِ، إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ
اِلّا عَلِیٌّ الَّذی آمَنَ وَ رَضِیَ بِالْحَقِّ وَ الصَّبْرِ.
به خدا سوگند! سورهٔ العصر دربارهٔ علی علیه السلام نازل شده است: بهنام خداوند بخشندهٔ مهربان. قسم به عصر، انسان در زیان است، مگر علی علیه السلام که ایمان آورده و به حق راضی گشته و صبر را پیشه خود نموده است.
سوره عصر در خطبه غدیر توسط پیامبر صلی الله علیه و آله درباره امیرالمؤمنین علیه السلام دانسته شده و او مصداق کامل کسانی که ایمان آوردهاند برشمرده شده است.
برخی شارحان خطبه غدیر، فضایی که پیامبر صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر به سوره عصر اشاره کرد را چنین توصیف کردهاند: اندکی پس از اعلان ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام، پیامبر صلی الله علیه و آله نزول آیات و سور قرآنی در شأن او را بهمیان آورد و فرمود: «سوره عصر در شأن او نازل شده است» و سپس به تفسیر آن پرداخت.
تکیهگاه سوره عصر بر زیان انسان است: هر انسانی از جهت یا جهاتی یا از همه جهات در زیان است. در یک عبارت، آن کسی که هیچگونه زیانی در حیاتش راه ندارد امیرالمؤمنین علیه السلام معرفی شده که طبعاً امامان بعداز او هم اینگونه هستند.
بهگفته برخی شارحان خطبه غدیر اینکه سوره عصر درباره آن حضرت نازل گردیده بسیار واضح است؛ زیرا به نص صادق پیامبر صلی الله علیه و آله این آیه در مقام و منزلت امیرالمؤمنین علیه السلام نازل شده است. علاوه بر متون شیعی به این موضوع در منابع اهل سنت نیز اشاره شده است.
بیان سوره عصر در خطبه غدیر
برخی شارحان خطبه غدیر، فضایی که پیامبر صلی الله علیه و آله در خطبه غدیر به سوره عصر اشاره کرد را چنین توصیف کردهاند: اندکی پس از آنکه امیرالمؤمنین علیه السلام بر سر دست پیامبر صلی الله علیه وآله قرار گرفت و حضرت نزول آیه اکمال را با ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام اعلام کرد، سخن را به مدح امیرالمؤمنین علیه السلام کشانید و نزول آیات و سور قرآنی در شأن او را بهمیان آورد. او در حالی که میفرمود: «جز مؤمن مخلص به علی ایمان نمیآورد» بلافاصله فرمود: «سوره عصر در شأن او نازل شده است» و سپس به تفسیر آن پرداخت.
تکیهگاه سوره عصر بر زیان انسان است: هر انسانی از جهت یا جهاتی یا از همه جهات در زیان است. در یک عبارت، آن کسی که هیچگونه زیانی در حیاتش راه ندارد امیرالمؤمنین علیه السلام معرفی شده که طبعاً امامان بعداز او هم اینگونه هستند.
در تعبیر دوم، انسانها به دو گروه زیانکار در زندگی و سودبرنده در آن تقسیم شدهاند: دشمنان آل محمد علیهم السلام همانا زیانکارانند؛ دوستان آل محمد علیهم السلام و پذیرندگان ولایتشان کسانی هستند که از حیات خود سود بردهاند.
دو علامت مذکور در آیه -که یکی عمل صالح است- به یاری برادران دینی تفسیر شده که نشان ارزش اعتقادی آن عمل است. دیگری تحمل و صبر در غیبت امام غائبشان که مدار اعتقاد آنان است و با ندیدن او از عقیدهشان دست برنمیدارند، بلکه یکدیگر را دلداری میدهند و سفارش به صبر مینمایند.[۱]
نزول سوره عصر درباره امیرالمؤمنین علیه السلام
بهگفته برخی شارحان[۲] خطبه غدیر اینکه سوره عصر درباره آن حضرت نازل گردیده بسیار واضح است؛ زیرا به نص صادق پیامبر صلی الله علیه و آله این آیه در مقام و منزلت امیرالمؤمنین علیه السلام نازل شده است.[۳] علاوه بر متون شیعی به این موضوع در منابع اهل سنت نیز اشاره شده است.[۴]
علاوه بر نص، دلیل بعدالنص هم آورده شده است: اینکه خداوند در این آیه میفرماید آدمی در خسران است، مگر آنان که ایمان آوردهاند و عمل صالح انجام دادهاند. البته دلیل را بهنحوی دیگر هم میتوان عرضه داشت و آن اینکه تمام انسانها در خسران و زیانند، مگر مؤمنان به امیرالمؤمنین علیه السلام؛ زیرا بهترین و بافضیلتترین عملِ صالح پذیرفتن امامت و ولایت حضرتش است و ایمان به خدا و انجام کار نیک بدون ولایتش پذیرفته نیست.
پس ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام لُب و عصاره ایمان است و کسانی که تصور کردهاند بدون ولایت او و سائر ائمه معصومین علیهم السلام میتوانند مصداق این آیه و امثال آن قرار بگیرند در اشتباه هستند.
دلیل دیگری که میتوان بعد از اقامهٔ نص بر شأن نزول این آیه در مورد امیرالمؤمنین علیه السلام اقامه کرد آن است که خداوند آنانی که دیگران را به حق سفارش کردهاند را زیانکار نمیداند و مراد از حق، امیرالمؤمنین علیه السلام است؛ چرا که «عَلِیٌّ مَعَ الْحَقِّ وَ الْحَقُّ مَعَ عَلِی؛ علی با حق است و حق با علی است».[۵]
پانویس
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۳۹–۴۰.
- ↑ شرح و تفسیر خطبه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در غدیرخم، ص۳۴۴.
- ↑ تفسیر القمی، ج۲، ص۴۴۱؛ مناقب آل ابیطالب، ج۳، ص۶۱؛ کشف الغمه، ج۱، ص۳۲۰؛ بحارالانوار، ج۳۵، ص۳۴۳، ح۱۶؛ بحارالانوار، ج۳۶، ص۱۸۳، ح۱۸۱؛ بحارالانوار، ج۳۸، ص۲۸، ح۱.
- ↑ فضائل الثقلین من کتاب توضیح الدلائل، ص۱۹۹؛ شواهد التنزیل، ج۲، ص۴۸۰–۴۸۳، ح۱۱۵۸–۱۱۵۴.
- ↑ الکافی، ج۱، ص۲۹۴؛ شرح الأخبار، ج۲، ص۶۰.
منابع
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- تفسیر القمی؛ علی بن ابراهیم قمی، تحقیق: طیّب موسوی جزائری، قم: دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.
- شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار؛ نعمان بن محمد (قاضی نعمان مغربی)، تحقیق: محمد حسینی جلالی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۹ق.
- شرح و تفسیر خطبه پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در غدیر خم؛ محمدتقی نقوی، تهران: انتشارات منیر، ۱۳۷۴ش.
- شواهد التنزیل لقواعد التفضیل فی الآیات النازلة فی أهل البیت صلوات الله و سلامه علیهم؛ عبیدالله بن عبدالله حسکانی، تحقیق: محمدباقر حسکانی، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی (مؤسسة الطبع و النشر)، ۱۴۱۱ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- فضائل الثقلین من کتاب توضیح الدلائل علی ترجیح الفضائل؛ احمد بن محمد ایجی، تحقیق: حسین حسنی بیرجندی، تهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الإسلامیة، ۱۴۲۸ق.
- الکافی؛ محمد بن یعقوب کلینی، تحقیق: علیاکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- کشف الغمة فی معرفة الأئمة؛ علی بن عیسی اربلی، تحقیق: جعفر سبحانی و سید هاشم رسولی محلاتی، تبریز:انتشارات بنی هاشمی، ۱۳۸۱ق.
- مناقب آل ابیطالب؛ محمد بن علی بن شهرآشوب مازندرانی، تحقیق: محمدحسین آشتیانی و سید هاشم رسولی محلاتی، قم: مؤسسه انتشارات علامه، ۱۳۷۹ق.