مرتضی حسین هندی
تحقيق در مورد غدير[۱]
از اوائل قرن يازدهم هجرى تا امروز با ايجاد ميدان باز علمى، محققين و انديشمندان اسلام تأليفات بسيار مهمى درباره غدير تألیف كرده اند و به خوبى از زحمات هزار ساله نتيجه گيرى نمودند. در اين دوران تمام جوانب غدير مورد جمع و بررسى و تحقيق قرار گرفت و در هر جنبه اى به طور جداگانه كتابى نوشته شد.
از جمله ارتباط غدير با قرآن، بحث هاى مفصل در اسناد غدير، بررسى هاى عميق در متن حديث غدير، جمع آورى و تدوين اشعار مربوط به غدير و جوانب ديگر آن مورد توجه خاص واقع شد و در هر مورد كتبى تدوين گرديد، كه يكى از اين خادمان غدير و مؤلفين مشهور غدير در چهارده قرن سيد مرتضى حسين (م ۱۴۰۰ ق) و كتاب او «التكميل» است كه از جمله كتاب هاى ارزشمند و علمى در غدير به زبان فارسى است.
كتابشناسى اين كتاب از اين قرار است:
التكميل[۲]، سيد مرتضى حسين هندى (خطيب، فتحپورى، اله آبادى). اردو، چاپى. نظامى پريس، لكنهوء (هند). رحلى، ۳۷۶ ص. اين كتاب از كتاب هاى بسيار ارزنده اى است كه درباره غدير تأليف شده و بسيار فنى و علمى و تحقيقى است. انگيزه تأليف اين كتاب كلام شبلى نعمان است كه ادعا نموده آيه «اليوم اكملت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتى ...» در روز دهم ذى الحجة و به مناسبت حج است نه غدير. مؤلف ابتدا با طرح جدولها و مطالبى تقويمى اين كلام او را رد نموده و سپس شروع به بحث در جوانب مختلف غدير نموده كه از اين قرار است:
تمهيد و توضيح قصه حجةالوداع كه در قصيدهاى به فارسى آمده، و سپس كلمات شبلى نعمان همراه با آدرس هاى دقيق و جواب از آنها يكى پس از ديگرى و به صورت (قال، اقول) آورده شده است.
در اواسط كتاب به شمارش شعراى غدير همراه با ايراد اشعارشان و آدرس دقيق - كه اكثراً اردو و كمى عربى هستند - پرداخته و سپس در جوانب مختلف غدير و سفر حجةالوداع و جمله «من كنت مولاه ...» بحث نموده است. ابتدا اشعار مربوط را مى آورد، و سپس فهرستى از نام نود و پنج نفر از مؤلفين اعم از مورخين و مفسرين - كه اكثراً از عامه هستند و سفر حجةالوداع را نقل نموده اند - را به ترتيب سال وفاتشان از سال ۱۲۴ تا ۱۳۰۶ قمرى و دو نفر - كه ظاهراً معاصر مؤلف بوده اند - آورده است.
پس از آن شروع به نقل اقوال و مطالب يک يک آنان به طور مفصل و با آدرس هاى دقيق نموده و بحث و گفتگوهاى مفصلى با هر كدام دارد كه همراه با مؤيدات و مطالب جنبى از مدارک و منابع عامه است. ولى تا پانزدهمين كه محمد بن جرير طبرى (عامى) است بيشتر بيان ننموده است. شايد اين پانزده نفر هم به علت اهميتشان است. به خصوص نسبت به طبرى در كتاب هاى تاریخ و تفسيرش بسيار تحقيق و نقل نموده است.
سپس تتمه اى براى كتابش بيان نموده، و در پايان عبارت طبرسى در خطبه غدیر را از احتجاج همراه با ترجمه اردوى آن آورده، و به مناسبت به تفسیر سوره حمد پرداخته كه در ضمن اشاره اى به معناى كلمه «انعمت» و مناسبتش با آيه غدير نموده است.
چند نكته در مورد اين كتاب:
- در «الذريعة» در دو مورد از اين كتاب با نام هاى «تفسير التكميل» و «التكميل» ياد نموده، و گفته اين كتاب تفسیر آيه «اليوم اكملت لكم دينكم» است. لازم به تذكر است كه علامه حاج آقا بزرگ طهرانى در هر دو موردى كه نام اين كتاب را آورده شماره مسلسل نيز گذارده است! در حالى كه اين مخالف روش اوست، چرا كه ايشان براى هيچ كتابى دو شماره مسلسل نگذارده و اسامى تكرارى را بدون شماره مى آورد و اشاره به مورد و اسم اصلى مى نمايد. ولى در اينجا در هيچ يک از دو مورد اشارهاى به ديگرى ننموده است! در كتاب «الغدير» نيز اين كتاب را با نام «تفسير التكميل» در تفسير آيه «اليوم اكملت لكم دينكم» كه در غدير نازل شده معرفى نموده است.
- چنانچه مؤلف در ابتداى كتاب مصادر خود را بيان مى نمايد، استشهادات اين كتاب تقريباً در تمام موارد از عامه است و صد و هفتاد و هشت منبع عامى را در آنجا يادآور شده است.
- تقريباً تمام صفحات كتاب داراى پاورقى هاى مفصل و عميقى است، كه طى آنها مطالب بسيار مفيد و ارزندهاى را همراه با آدرسهاى دقيق بيان نموده است.
- فهرست مطالب كتاب به طور مفصل و در ابتداى كتاب قبل از فهرست مصادر آمده، كه تقريباً فهرست موضوعى كتاب است.
- علامه نجم الحسن و علامه سيد على نقى و علامه سيد كلبحسين هر كدام تقريظى بر اين كتاب نوشته اند.
- تأليف اين كتاب در ۲۷ شعبان سال ۱۳۵۱ قمرى برابر با سال ۱۹۳۲ ميلادى انجام شده است.
منبع
دانشنامه غدير،جلد ۶،صفحه ۱۸۵