آيه ۱۵ یونس و غدیر

آيه ۱۵ یونس و غدیر

مشخصات آیه
نام سوره	یونس
شماره آیه	۱۵
جزء	۱۱
محتوای آیه
مکان نزول	مکه
موضوع	تبدیل‌ناپذیری منتخب الهی غدیر با دیگران
ترتیل آیه

آیه ۱۵ سوره یونس آیه‌ای که در پاسخ به منافقانی نازل شد که پس از نصب امام علی علیه السلام در غدیر خواهان جایگزینی او با فرد دیگری شدند. در این آیه، مقام ولایتْ مقامی الهی تلقی شده که پیامبر صلی الله علیه و آله هم توان تغییر آن را ندارد.

بستر نزول آیه ۱۵ سوره یونس چنین ترسیم شده است: پس از اتمام خطبه غدیر و بیعت همگانى با اميرالمؤمنين‏ عليه السلام، منافقین براى شبهه‏‌اندازى در رخداد غدیر مسئله جایگزینی على‏ عليه السلام با کسی ديگری را مطرح کردند. آنگاه نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمدند و با گستاخى اين درخواست را مطرح كردند. در این درخواست ابوبكر و عمر به‌عنوان گزینه‌های جایگزینی پیشنهاد شدند. پيامبر در پاسخ گفت: من اين كار را با رأى خود انجام نداده‌ام كه درباره آن اختيارى داشته باشم. اين خداوند است كه به من دستور داده و آن را بر من واجب كرده است. در این هنگام خداوند در پاسخ به آنان آيه ۱۵ سوره يونس را نازل كرد در رد درخواست آنان نازل شد. روایاتی در تأیید شأن نزول این آیه در منابع آمده است.

آنچه از نزول آیه ۱۵ سوره یونس در شأن غدير استفاده شده پنج نكته است که از سوی برخی محققان چنین تفصیل داده شده است: اینکه غدیر از آیات روشن الهی است؛ اینکه منکر غدیر منکر روز قیامت است؛ اینکه على‏ عليه السلام قرآن ناطق است و اینکه غدیر امری الهی و آسمانی بوده است؛ اینکه اعتراض‌کنندگان و پیشنهاددهندگان جایگزینی کافر هستند.

آیه‌ای درباره منکران غدیر

آیه ۱۵ سوره یونس از جمله آياتى دانسته شده كه در غدير و پس از خطبه غدیر در مورد طرح منافقین (جايگزينى شخص ديگرى براى خلافت به‌جاى اميرالمؤمنين‏ عليه السلام) بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شده است:

وَ إِذا تُتْلى عَلَيْهِمْ آياتُنا بَيِّناتٍ قالَ الَّذِينَ لا يَرْجُونَ لِقاءَنَا ائْتِ بِقُرْآنٍ غَيْرِ هذا أَوْ بَدِّلْهُ قُلْ ما يَكُونُ لِى أَنْ أُبَدِّلَهُ مِنْ تِلْقاءِ نَفْسِى إِنْ أَتَّبِعُ إِلاَّ ما يُوحى إِلَيَّ إِنِّي أَخافُ إِنْ عَصَيْتُ رَبِّى عَذابَ يَوْمٍ عَظِيمٍ؛ و هنگامى كه آيات روشن ما بر آنان تلاوت مى‌‏شود، كسانى كه اميد ملاقات ما را ندارند مى‏‌گويند: قرآنى غير از اين براى ما بياور يا آن را تبديل كن. بگو: براى من چنين حقى نيست كه آن را از پيش خود تبديل نمايم. من جز آنچه بر من وحى مى‏‌شود تابع چيز ديگرى نيستم. من اگر سرپيچى از امر پروردگارم نمايم، از عذاب روزى بزرگ مى‏‌ترسم .

موقعيت تاريخى نزول

موقعیت تاریخی نزول آیه ۱۵ سوره یونس چنین ترسیم شده است: پس از اتمام خطبه غدیر و بیعت همگانى با اميرالمؤمنين‏ عليه السلام، چهارمين روشى كه منافقین براى شبهه‏‌اندازى در رخداد غدیر در پيش گرفتند مسئله جایگزینی على‏ عليه السلام با کسی ديگر بود. آنان ابتدا اين مطلب را در بين خود مطرح كردند و گفتند: اى كاش امام ديگرى غير از على براى ما قرار مى‏‌داد و به‌جاى او ديگرى را جايگزين مى‏‌كرد. قلب‏‌هاى ما هرگز طاقت ولايت على همراه با اطاعت او را ندارد. از پيامبر بخواهيم كه او را براى ما به ديگرى تبديل كند. اى كاش على را امام قرار نمى‏‌داد و ما را امام قرار مى‏‌داد، يا اكنون كه او را امام قرار داده تغيير مى‏‌داد و ما را به‌جاى او قرار مى‏‌داد.

آنگاه نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمدند و با گستاخى اين درخواست را مطرح كردند. سخنگوى آنان معاذ بن جبل، يكى از امضاكنندگان صحیفه ملعونه اول بود. در این درخواست ابوبكر و عمر به‌عنوان گزینه‌های جایگزینی پیشنهاد شدند؛ امری که نشان‌دهنده منشأ توطئه‌‏ها بود. آنان گفتند: يا رسول اللَّه، مردم تازه مسلمان شده‌اند و راضى نمى‏‌شوند كه نبوت در شما و امامت در پسر عمويتان باشد. اگر آن را به غير او منتقل نماييد بهتر خواهد بود. پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: من اين كار را با رأى خود انجام نداده‌ام كه درباره آن اختيارى داشته باشم. اين خداوند است كه به من دستور داده و آن را بر من واجب كرده است. در این هنگام خداوند در پاسخ به آنان آيه ۱۵ سوره يونس را نازل كرد. با نزول این آیه روشن شد که كرد پیامبر حق تغيير جانشین الهی خود را ندارد و در كوچک‌ترين سرپيچى در اعلان ولايت على ‏عليه السلام از عذاب الهى هراسان است.

احادیثی درباره شأن نزول آیه

روایاتی كه جزئيات و مراحل توطئه منافقين برای جایگزینی منتخب غدیر را ترسيم می‌كند چهار حديث دانسته شده است:

حديث اول

امام باقر علیه السلام درباره مرحله اول توطئه، كه در مجلس خصوصى خواهان امام ديگرى به‌جاى على‏ عليه السلام شدند، چنين بيان مى‏‌کند: اينكه خدا مى‏‌فرمايد: «قرآنى غير از اين بياور يا اين را تبديل كن»، اين سخن دشمنان پيامبر صلى الله عليه و آله است كه پشت سر حضرت سخن مى‌‏گفتند و گمان مى‏‌كردند خداوند سخن آنان را نمى‌‏شنود. آنان مى‏‌گفتند: «اى كاش امام ديگرى غير از على براى ما قرار مى‏‌داد و به‌جاى او ديگرى را جايگزين مى‌‏كرد»! خداوند عزوجل در رد سخن آنان فرمود: «بگو: من حق ندارم از پيش خود او را تبديل به ديگرى نمايم»؛ يعنى اميرالمؤمنين على بن ابى‏‌طالب‏ عليه السلام را. «جز آنچه بر من وحى مى‏‌شود تابع چيز ديگرى نيستم»؛ يعنى آنچه درباره على‏ عليه السلام بر من وحى شده است.

حديث دوم

در حدیث ديگرى همين منظره تمايل غاصبان خلافت آمده و در واقع اين توطئه از سوى آنان براى مطرح‌شدن خودشان برای خلافت بوده است: كلام خداوند تعالى: «كسانى كه اميد ملاقات ما را ندارند گفتند: قرآنى غير از اين بياور يا آن را تبديل به غير آن كن». اين سخن دشمنان خدا پشت سر پيامبر صلى الله عليه و آله است، در حالى كه گمان مى‏‌كردند آن حضرت سخنشان را نمى‏‌شنود كه گفتند: «اى كاش على را امام قرار نمى‏‌داد و ما را امام قرار مى‏‌داد؛ يا اكنون كه او را امام قرار داده تبديل مى‏‌كرد و ما را به‌جاى او قرار مى‏‌داد». خداوند عزوجل در رد آنان فرمود: بگو براى من چنين حقى نيست كه آن را از پيش خود تبديل نمايم.

حديث سوم

امام باقر علیه السلام در حديث ديگرى، مرحله جدى‌‏تر اين توطئه (تصريح به نام ابوبکر و عمر) را با تکیه بر آیه ۱۵ یونس چنین ترسیم کرد:

كلام خداوند تعالى: «هنگامى كه آيات روشن ما بر آنان تلاوت مى‏‌شود، كسانى كه اميد ملاقات ما را ندارند مى‏‌گويند: قرآنى غير از اين براى ما بياور يا آن را تبديل كن. بگو: براى من چنين حقى نيست كه آن را از پيش خود تبديل نمايم. من جز آنچه بر من وحى مى‏‌شود تابع چيز ديگرى نيستم». منظور از اين كلام خداوند آن است كه گفتند: «اگر به‌جاى على‏ عليه السلام ابوبكر و عمر را قرار دهد، تابع او مى‏‌شويم».

حديث چهارم

حذیفه یمانی، كه خود حاضر در غدير بود، مرحله نهايى اين توطئه را چنين ترسيم کرده است: منافقين به‌هم نگاه كردند و گفتند: «قلب‏‌هاى ما هرگز طاقت ولايت على همراه با اطاعت او را ندارد. از پيامبر بخواهيم كه او را براى ما تبديل كند». آنان نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آمدند و اين درخواست خود را به او خبر دادند. خداوند متعال آيه‏‌اى از قرآن كريم نازل كرد: «بگو من حق ندارم از پيش خود آن را تغيير دهم. من جز آنچه بر من وحى مى‌‏شود تابع چيز ديگرى نيستم. من اگر سرپيچى از امر پروردگارم نمايم، از عذاب روزى بزرگ مى‌ترسم».

حدیث پنجم

در چهار روايت قبل، به جواب‌بودن آيه ۱۵ یونس به سخن منافقان در غدير و نزول آن در آن موقعيت تصریح شده است. در يک حدیث از امام کاظم‏ علیه السلام شأن نزول اين آيه در غدير پس از سخن معاویة بن ابی‌سفیان ذكر شده است. اين حديث منافاتى با احاديث قبلى ندارد، زيرا اين گفت‌وگوها بين منافقان از جمله معاويه بوده و در همين حديث سخن مطرح‌شده به جمع آنان نسبت داده شده است. متن حديث چنين است: معاويه پسر هند برخاست و با تكبر به راه افتاد و با حال غضب از مجلس غدير خارج شد در حالى كه مى‏‌گفت: «به‌خدا قسم محمد را بر گفتارش تصديق نمى‏‌كنيم». خداوند اين آيه را نازل كرد: «كسانى كه اميد ملاقات ما را نداشتند گفتند: قرآنى غير از اين بياور يا آن را تبديل كن»، منظورشان اين بود كه امامانى غير از على براى ما قرار ده. همه اينها از روى حسد نسبت به على‏ عليه السلام بود كه پاک‌ترين بود. اين اظهار حسد بود و آنچه در سينه‏‌هايشان نهفته بود بزرگ‌تر از اين بود.

تحليل اعتقادى آیه در رخداد غدیر

آنچه از نزول آیه ۱۵ سوره یونس در شأن غدير استفاده شده پنج نكته است که از سوی برخی محققان چنین تفصیل داده شده است:

غدير از آيات روشن الهى

ولايتى كه در غدير مطرح شد از آيات بينات الهى است؛ چرا كه خداوند مى‏‌فرمايد: «هنگامى كه آيات روشن ما بر آنها تلاوت شود...». اين بدان معنى است كه اعلان ولايت در غدير هم از آيات و حجت‏‌هاى الهى بر مردم است، كه خداوند بدين وسيله تا ابد بر انسان‌ها اتمام حجت کرد و هم برنامه غدير به‌قدرى دقيق بود كه مطلب براى همه روشن شد و عذرى براى كسى باقى نگذارد؛ چنانكه حضرت زهرا عليها السلام مى‏‌فرمايد: «بعد از روز غدير خم، خداوند هيچ دليل و عذرى براى احدى باقى نگذاشته است».

منكر غدير منكر قيامت

كسانى كه تحمل ولايت على‏ عليه السلام را نداشتند و خواهان جايگزينى بودند، از سوى خداوند صريحاً منکران روز قيامت معرفى شده‌اند: «كسانى كه اميد ملاقات ما را ندارند». اين بدان معناست كه پيشنهاد تبديل در امر امامت به‌معناى ناآشنايى با مبانى اسلام و بى‌اعتقادى به صدور فرامان‌های آن از منبع وحى است. دارنده چنين اعتقادى در واقع با خدا كارى ندارد و از قيامت نمى‌‏ترسد، بلكه فقط به فكر تأمين خواسته‏‌هاى دنيوى خويش است، به هر صورت كه ممكن شود. اين چيزى است كه در همه خلفاى غاصب، از ابوبكر و عمر گرفته تا بنى‌‏اميه و بنى‏‌العباس، مشهود است.

على‏ عليه السلام قرآن ناطق

با تصريح روايات بر نزول آيه ۱۵ یونس در مورد اعلان ولايت در غدير، كلمه‌‏اى كه در آیه منطبق بر اميرالمؤمنين‏ عليه السلام مى‌‏شود كلمه «قرآن» است؛ چرا كه از قول دشمنان على‏ عليه السلام مى‌فرمايد: «قرآنى غير از اين بياور». امام صادق‏ عليه السلام نيز در تفسير آيه مى‌فرمايد: منظور اميرالمؤمنين ‏عليه السلام است. اين معناى قرآن ناطق بودن اميرالمؤمنين ‏عليه السلام و معادل‌بودن او با قرآن است كه در حدیث ثقلین بيان شده، آنجا كه پيامبر اكرم‏ صلى الله عليه و آله فرمود: من در ميان شما دو چيز گران‌بها باقى مى‏‌گذارم كه اگر به آن دو تمسک كنيد، هرگز گمراه نمى‏‌شويد: كتاب خدا و اهل بيتم. خداوند لطيف خبير به من سپرده كه اين دو از يكديگر جدا نمى‌شوند تا بر سر حوض كوثر بر من وارد شوند مانند اين دو (حضرت دو انگشت سبابه خود را كنار يكديگر قرار دادند)، نه مانند اين دو (حضرت انگشت سبابه و وسط را نشان دادند).

آسمانى بودن غدير

سه قسمت در آیه ۱۵ سوره یونس ارتباط غدير با وحى را از جوانب مختلف تأیید می‌کند و هر يک از آنها دليلی بر آسمانى‌بودن غدير است. اين سه قسمت چنین تحلیل شده‌اند:

اول: برنامه ربّانى پيامبر صلى الله عليه و آله

«من حق ندارم آن را از پيش خود تبديل نمايم». اين جمله ناظر به برنامه ربّانى پيامبر صلى الله عليه و آله برای رسالت خويش است: اینکه در همه موارد معارف و احكام اسلام - بدون استثناء- از خود سخن نمى‌گويد؛ او امين پروردگار است كه هرگز در وحی الهی تغييرى نمى‏‌دهد. بنابراين با قاطعيت به همه اهل جهان اعلام شده كه غدير يک امر الهى است كه هيچ كس قادر به تغيير و تبديل آن نيست و انجام هر تغييرى در آن، از سوى هر كس، مخالفت مستقيم با فرمان خداست. پس کار اهل سقیفه و اتباع آنان «تبديل مِنْ تِلْقاءِ نَفْس» (تغییر به دلخواه) است كه حتى شخص پيامبر صلى الله عليه و آله خود را از آن برئ مى‏‌داند.

دوم: وَحْيانى بودن غدير

«من تابع نيستم، مگر آنچه بر من وحى مى‌‏شود». اين جمله صراحت در وحيانى‌بودن غدير دارد. گذشته از عبارت «يُوحى إِلَىَّ» كه تصريح به حضور وحى در غدير است، كلمه «أَتَّبِعُ» اين معنى را محكم‌تر مى‏‌كند كه اصلاً براى پيامبر خدا راه ديگرى وجود ندارد؛ يعنى اگر پيرو وحى نباشد، پس ناچار پيرو انسان‏‌ها خواهد بود يا از هواى نفس خويش سخن خواهد گفت. گويا حضرت با قاطعيت مى‏‌فرمايد: من تابع وحى هستم و بس. من هيچ منبعى جز وحى براى رسالتم ندارم. من از غير آنچه خدا به‌وسيله وحى بر من نازل مى‌كند مطلب ديگرى براى ابلاغ به مردم ندارم. اين قسمت آيه تداعى‌كننده قسمت اول آیه تبلیغ است كه می‌گوید آنچه درباره غدير تبليغ مى‏‌كنى از جانب خداوند نازل شده است.

سوم: حُجَج منتخب خدا

«من اگر از امر پروردگارم سرپيچى كنم، از عذاب روز عظيمى مى‏‌ترسم». اين جمله ناظر به اين است كه حجج الهى بندگان منتخب خدا هستند كه هرگز تخطى از امر الهى در رسالتشان ندارند. خوفى كه آنان از خدا دارند از همه بندگان بالاتر است و این مانع سرپيچى آنان از امر الهى است. درباره غدير معناى اين جمله چنين مى‏‌شود كه وقتى ولايت على‏ عليه السلام از طرف خداست و من حق تغيير آن را ندارم، يک راه مى‌ماند و آن اينكه عصيان پروردگار نمايم و آن را تبديل کنم؛ در حالى كه من از عذاب الهى وحشت دارم و خداترسى اين اجازه را به من نمى‏‌دهد. اين قسمت آيه تداعى‌كننده قسمت دوم آیه تبلیغ است كه فرمود: «اگر ولايت را ابلاغ نكنى، رسالت خدا را نرسانده‌‏اى» و پيامبر صلى الله عليه و آله در شرح آن فرمود: آنچه خدا به من وحى كرده ادا مى‏‌نمايم از خوف اينكه مبادا اگر انجام ندهم، عذابى از او بر من فرود آيد كه هيچ كس نتواند آن را دفع كند.

مُفضَّل از امام صادق‏ علیه السلام يک جمع‏‌بندى در تفسير اين آيه نقل كرده كه همه اين جوانب سه‌گانه را در بر مى‏‌گيرد. او از آن حضرت درباره «ائْتِ بِقُرْآنٍ غَيْرِ هذا أَوْ بَدِّلْهُ» سؤال كرد و حضرت فرمود: آنان گفتند: «على را تبديل كن» و معنايش اين بود كه: «او را تبديل كن و يا خليفه‏‌اى غير از او براى ما قرار ده». خداوند سبحان در جواب گفته آنان به پيامبرش فرمود: «بگو من حق ندارم آن را از پيش خود تغيير دهم، من -در ولايت او بر شما- جز آنچه بر من وحى شده تابع چيز ديگرى نيستم. من اگر از پروردگارم -در بيان ولايت-  سرپيچى كنم از عذاب روز عظيمى ترس دارم.

پنجم: كفر اعتراض‌كنندگان بر غدير

با توجه به رواياتى كه درخواست‌كنندگان جایگزینی على‏ عليه السلام را معرفى كرده، دقت در متن آيه كه بيانگر اعتقاد قلبى اعتراض‌كنندگان به منصوب‌نبودن على ‏عليه السلام از سوى خداست، تصوير پنهان اين پيشنهاد به‌دست مى‌آيد که چنین مورد تحلیل قرار گرفته است:

نكته اول: توطئه‌‏اى با عنوان تقاضاى جایگزینی

درخواست جایگزینی از سوى آنان پس از شنيدن خطبه غدیر بود، كه حضرت در آن مسئله ولايت، الهى‌بودن آن، امر بودن آن و نزول آیه تبلیغ را كاملاً بيان کرد و حتى بيعت زبانی گرفت. بنابراين اصلاً جايى براى اين پيشنهاد نبود و مطرح‌كردن آن حاكى از مطلب ديگرى بود.

نكته دوم: پيشنهادِ مخالفتِ خدا با درخواست تبديل

وقتى خداوند در پاسخ آنان سه مسئله «از پيش خود گفتن»، «پيروى از وحى» و «عصيان و سرپيچى از امر پروردگار» را مطرح می‌کند، ناظر به اين است كه آنان متوجه بوده‌‏اند كه اين اعتراضشان چنين مفهومى دارد؛ گويا در پيشنهادشان به پيامبر صلى الله عليه و آله چنين گفته‌‏اند: اى فرستاده خدا، اگر چه ما از خطبه تو فهميديم كه ولايت على از طرف خداست و كوتاهى در آن نرساندن رسالت الهى و مستوجب عذاب است، پس از چنين تأكيدى روشن است كه خداوند راه تغيير و تبديل در اين باره را بسته است؛ ولى بيا و از پيش خود دست به چنين اقدامى بزن و صاحب مقام ولايت را تغيير ده و به وحى كارى نداشته باش و از اينكه عصيان پروردگار پيش مى‌آيد نگران مباش! اگر آنان اين‌گونه هم نگفته باشند، مطرح‌كردن چنين پيشنهادى بعد از آن خطابه غَرّا جز اين معنى را نمى‏‌دهد. به همین دلیل حضرت در پاسخ آنان می‌گوید: من از پيش خود چنين كارى را نمى‏‌توانم انجام دهم و من تابع خدايم و هرگز از امر خدا سرپيچى نمی‌كنم.

نكته سوم: پيشنهاد تبديل مساوى با كفر

در آيه اعتراض‌كنندگان صريحاً افراد بى‌‏اعتقاد به قيامت معرفى شده‌اند، آنجا كه آنان را «کسانی که به دیدار ما امیدی ندارند» معرفی می‌کند؛ يعنى اگر كسى خود را در انتظار روزى بداند كه بايد پاسخگوى پروردگارش باشد، هرگز جرأت چنين پيشنهادى را به خود نمى‌‏دهد. او به‌خوبى مى‏‌فهمد كه خدا حجت را تمام كرده و اگر بنا باشد در هر يک از اوامر الهى بندگان پيشنهاداتى براى خدا داشته باشند، معنايى جز مسخره‌كردن خدا نخواهد داشت.

نتيجه‌گيرى از نكات سه‌گانه

پيشنهادكنندگان جایگزینی على ‏عليه السلام با ديگرى به خدا و روز جزا اعتقاد نداشتند. براى آنان نبوت پيامبر صلى الله عليه و آله هم رياست‌طلبى بود و معتقد بودند كه حضرت پس تسلط خود، اكنون مى‌‏خواهد خویشاوند خود را بر مردم مسلط كند، چنانكه به‌صراحت اين را گفتند. با اين اعتقاد مسئله‏‌اى به نام ارتباط ولايت با خدا را بهانه‏‌اى از سوى پيامبر صلى الله عليه و آله براى تحكيم سخنان خود مى‌‏دانستند. با چنين تفكرى به‌راحتى پيشنهاد جایگزینی دادند و بر آن اصرار ورزيدند و اميد داشتند كه بتوانند حضرت را وادار به خواسته خود كنند. خدا و رسول هم در برابر اين پيشنهاد پاسخ قاطع دادند و بار ديگر ارتباط غدير با وحى را مؤكد نمودند تا بر همه مشخص شود که خلافت الهی قابل تغییر نیست. آن كس كه مقام ولايت را منصوب كرده خداى حكيم است كه هر كارى را از روى حكمت انجام مى‌‏دهد و معرفى على ‏عليه السلام در غدير براى مقام امامت و خلافت اقتضاى حكمت الهى است كه تغيير در آن معنى ندارد.

اعتراض‌كنندگان چه كسانى بودند؟

دانستن اين نكته كه اعتراض‌كنندگان در غدير در واقع بت‌پرستان سابق بودند که اسلام را مسخره مى‏‌كردند، تحليل بسيارى از آنچه در حاشيه غدير از سوى دشمنان به وقوع پيوست را آسان مى‌‏كند. همچنین، پايه اقدامات مخرّب اهل سقیفه را در طول حكومتشان روشن مى‏‌کند. در نامه عمر به معاویة بن ابی‌سفیان اسرار این اعتراض روشن می‌شود.

او در آغاز نامه‌‏اش چنين مى‏‌نويسد: به هُبَل و به بت‌‏هاى كوچک و بزرگ و به لات و عُزّى قسم، كه عمر از آغازى كه آنها را عبادت كرده، انكارشان ننموده است و هرگز خدايى براى كعبه عبادت نكرده و هيچ سخنى از محمد را تصديق نكرده و سر تسليم در برابر او نشان نداده، مگر براى آنكه بر او حيله كند و ضربه ناگهانى بر او بزند. او براى ما سحر عظيمى را آورد كه سحر او از سحر بنى‏‌اسرائيل بالاتر بود. او گذشته از سحر آنان چيزهاى تازه‌اى آورد كه اگر آنان حاضر بودند، اقرار مى‏‌كردند كه او سيد ساحران است. اى پسر ابوسفيان، بر روش قوم خود باش و از دين خود پيروى كن و بر آنچه گذشتگانت به آن معتقد بوده‏‌اند وفادار باش كه انكار كردند اين كعبه‌‏اى را كه مى‏‌گويند براى آن خدايى هست كه دستور داده به آنجا بيايند و طواف كنند و آن را قبله آنان قرار داده است... . مگر از پرستش بت‏‌ها و لات و عُزّى كه از سنگ و چوب و مس و نقره و طلا هستند چه ايرادى ديده بود. نَه! قسم به لات و عزّى، ما هيچ دليلى براى خروج از اعتقادى كه قبلاً داشتيم نيافتيم، اگر چه آنان مردم را به اشتباه انداختند. با چشم بصيرت بنگر و با گوش شنونده دل بسپار و با عقل و قلبت در كار آنان دقت كن و از لات و عُزّى تشكر كن كه ابوبكر بر امت محمد خليفه شد و در اموال و خون و دين و جان و حلال و حرام آنان حكومت و تصرف كرد.

منابع

• اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: نشر مولود کعبه، ۱۴۲۰ق.
• بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
• تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة؛ شرف‌الدین علی حسینی استرآبادی، تحقیق: حسین استادولی، قم:مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۹ق.
• تفسير فرات الکوفی؛ فرات بن ابراهیم کوفی، تحقیق: محمد الکاظم، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی (مؤسسة الطبع و النشر)، ۱۴۱۰ق.
• تفسير القمی‏؛ على بن ابراهيم‏ قمى، تحقیق: طيّب‏ موسوى جزائرى، قم: دار الكتاب‏، ‏۱۴۰۴ق‏.
• دلائل الامامة؛ محمد بن جریر طبری صغری، تحقیق: قسم الدراسات الإسلامية مؤسسة البعثة، قم: مؤسسة البعثة، ۱۴۱۳ق.
• الصراط المستقيم إلی مستحقی التقديم؛ علی بن محمد نباطی عاملی، تحقیق: محمدباقر بهبودی، تهران: مکتبة المرتضوية، ۱۳۸۴ق.
• غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
• کتاب سلیم بن قیس الهلالی؛ سلیم بن قیس هلالی، تحقیق: علاء‌الدین موسوی، تهران: مؤسسة البعثة (قسم الدراسات الإسلامية)، ۱۴۰۷ق.
• مناقب آل ابی‌طالب؛ محمد بن علی بن شهرآشوب مازندرانی، تحقیق: محمدحسین آشتیانی و سید هاشم رسولی محلاتی، قم: مؤسسه انتشارات علامه، ۱۳۷۹ق.
• واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یک‌ماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.