محمد بن عمر رازی (ابوعبدالله، ابن الخطیب، فخر الدین)

روايت حديث غدير

يكى از علما و بزرگان اهل ‏سنت كه حدیث غدیر را نقل كرده محمد بن عمر بن حسين قرشى تيمى بكرى، ابوعبدالله، فخر رازى (ت ۵۳۳ -  م ۶۰۶ ق) است. فخر رازى در كتاب «الاربعين فى اصول الدين» در عين اشكالاتى كه بر حديث غدير وارد كرده، ولى اجماع امت بر حديث غدير را ثابت كرده است.

فخر رازى در «نِهاية العقول» اعتراف كرده كه مخالفان شيعه حديث غدير را براى آن نقل مى ‏كنند كه به آن به فضل على بن ابى‏ طالب ‏عليه السلام احتجاج كنند. همچنين گفته شد -  و در آينده نيز خواهد آمد -  كه رازى در تفسيرش، قول به نزول آیه تبلیغ در غدير خم را ذكر كرده و آن را به ابن ‏عباس و براء بن عازب و امام باقر عليه السلام نسبت داده است. يافعى: او را بسيار ستوده و شخصى اصولى، متكلم، مُناظر، مفسّر و صاحب تصانيف مشهور معرفى كرده است.

شبهات رازى در حديث غدير

يكى از مستشكلين بزرگ و معروف در مورد سند و دلالت حدیث غدیر فخر رازى است. به عنوان مثال: خلاصه اشكال او در سند حديث غدير، عدم نقل حديث غدير توسط بخارى و مسلم و واقدى و ابن‏ اسحاق و جاحظ و ابن ‏ابى‏داوود سجستانى و ابوحاتم رازى و نيز چند اشكال ديگر است.

مرحوم ميرحامد حسين شبهات و اشكالات او را در چند بخش و به طور مفصل پاسخ گفته است. تا جايى كه شكى نمى ‏ماند كه تمسک فخر رازى به عدم نقل حديث غدير توسط بخارى و مسلم و واقدى و ابن ‏اسحاق و جاحظ و ابن‏ ابى ‏داوود سِجِستانى و ابوحاتم رازى چه اندازه بى‏اساس و غيرمنطقى است، و به حديث غدير كه فوق حد تواتر و در نهايت صحّت است هيچ ضررى نمى ‏زند. چرا كه تواتر شروطى دارد، و هر گاه آن شروط در حديثى فراهم آيد قطعاً متواتر ناميده مى‏شود، و هرگز نقل حديث به دست افرادى چون اينان يا نظير ايشان جزء اين شروط نيست.

شبهات فخر رازى در سند و دلالت حدیث غدیر و پاسخ‏ هاى مفصل مرحوم ميرحامد حسين در عنوان «سند حدیث غدیر» و «دلالت حدیث غدیر» مفصل آمده است.

براى توضيح بيشتر مراجعه شود به عنوان: دلالت حدیث غدیر، و عنوان: سند حدیث غدیر.

معناى مولى

در كتاب «عوالم العلوم» فهرستى از راويان حدیث و شعرا و اهل لغت عامه كه معنى «اولى» را معناى اصلى كلمه مولى دانسته ‏اند آورده است، كه يكى از آنها فخر رازى است.

براى توضيح بيشتر مراجعه شود به عنوان: دلالت حدیث غدیر، و عنوان: علما / بحث در سند و متن حديث غدير.

نقل نزول آيه تبليغ در غدير

يكى از وجوه دلالت حدیث غدیر بر امامت اميرالمؤمنين ‏عليه السلام نزول آیه تبلیغ (يا ايها الرسول بلّغ...) در غدير است، كه از جمله مشهورترين آيات غدير مى‏ باشد. اختصاص آن به غدير هم نزد شيعه و غير شيعه از مسلمات است، و بين مفسرين و محدثين اهل ‏سنت مشهور است، اگر چه بعضى از آنان در صدد انحراف شأن نزول آيه بوده ‏اند.

در كنار شيعه، عده‏ اى از بزرگان اهل‏ سنت نيز نزول اين آيه در غدير را نقل كرده‏ اند. از جمله محمد بن عمر بن حسين بن حسن بن على تَيمى بكرى طبرستانى رازى، ابوعبدالله، ابن ‏الخطيب، فخرالدين (ت ۵۴۳ يا ۵۴۴ -  م ۶۰۶ ق) است:

فخر رازى در تفسیر خود در بيان اقوال درباره سبب نزول آيه تبليغ، نزول اين آيه در ماجراى غدير خم را نيز از امام باقر علیه السلام و ابن ‏عباس و براء بن عازب نقل كرده است. البته براى ما مهم نيست كه او در مورد اين قول چه گفته، زيرا او هميشه در پى دشمنى است، و كلام امام باقر عليه السلام در اينجا كافى است.

ممكن است بگويند: متعصّبان اهل‏ سنت به عصمت ائمه‏ عليهم السلام باور ندارند، بلكه بعضى‏شان مانند ابن‏ جوزى در «الموضوعات» و سيوطى در «اللآلى المصنوعة» و ابن‏ عرّاق در «تنزيه الشريعة» آنان را -  نعوذ باللَّه -  جرح كرده ‏اند.

در جواب خواهيم گفت: پس آنان درباره صحابه ‏اى كه به عدالت ايشان قائل ‏اند، مانند ابن ‏عباس و براء بن عازب و ابوسعید خُدری -  كه او نيز بنا بر آنچه در تفسیر نیشابورى آمده به نزول آيه تبليغ در روز غدير خم قائل است -  و عبدالله بن مسعود -  كه سخنش در ادامه خواهد آمد -  چه مى‏ گويند؟

ضمن اينكه خود رازى اعتراف كرده كه قول به نزول آيه تبليغ در فضل اميرالمؤمنين ‏عليه السلام و در غدير قول ابن‏ عباس و براء بن عازب و امام باقر عليه السلام است، هر چند اين قول را نپسندد و از سر تعصّب و عناد به آن اعتماد نكند!

ابن ‏خَلِّكان و ابن ‏وردى و يافعى و حافظ محمد (مشهور به خواجه پارسا) و ابن ‏قاضى شُهبه: او را بسيار توثيق كرده و ستوده ‏اند، به خصوص در علم عقاید و فقه و تفسیر و نيز كتاب تفسير او را.

وى شاگرد پدرش ضياءالدين عمر -  كه از شاگردان بَغَوى بود -  و نيز كمال سمنانى و مجد جيلى و مصاحب محمد بن يحيى بوده است. سراج ‏الدين يوسف بن ابوبكر بن محمد سكّاكى خوارزمى نيز او را مدح كرده ‏اند. گاهى سيصد دانشجو در مورد تفسير و فقه و كلام و اصول و طبّ و... از او مى ‏پرسيدند.

براى توضيح بيشتر مراجعه شود به عنوان: اهل‏ سنت /  نقل آيه تبليغ براى غدير.