ابن اثیر

عز الدین ابن اثیر

اطلاعات فردی
نام کامل	علی بن محمد بن محمد بن عبدالکریم شیبانی جزری
تولد	۵۵۵ ق در جزیره ابن عمر واقع در شمال رود فرات
وفات	۶۳۰ق
اطلاعات علمی
استادان	ابن ریان بن شبّه، عمر بن طبرزد بغدادی، ابن فضل الزمان، یعیش بن صدقه
شاگردان	فرزندش ابوالفتح محمد شهاب الدین، فخرالدین ابن بخاری، تاج الدین عبدالمحسن ابن محمد حامض
تالیفات	الکامل فی التاریخ، اسد الغابة فی معرفة الصحابة
مذهب	اهل سنت

عز الدین ابن اثیر(۵۵۵–۶۳۰ ه‍.ق) یکی از بزرگ‌ترین مورخان، محدثان و ادیبان اهل سنت در قرن هفتم هجری است. او به عنوان ابوالحسن علی بن محمد بن محمد بن عبدالکریم شیبانی جزری شناخته می‌شود و لقب «عزالدین» را دارد.

زندگی‌نامه

عزالدین ابن اثیر، با نام کامل علی بن محمد بن محمد بن عبدالکریم شیبانی جزری، در جمادی‌الاول سال ۵۵۵ هجری قمری در جزیره ابن عمر واقع در شمال رود فرات به دنیا آمد. او از تبار شیبانی بود و متعلق به قبیله عرب بکر بن وائل بود که نام خود را به شهر دیاربکر دادند. برخی او را با تبار کرد نیز معرفی می‌کنند.

پدرش از کارگزاران دولت اتابکه موصل بود و علاوه بر سمت دولتی، به تجارت نیز مشغول بود. دو برادر بزرگتر و کوچکترش مجدالدین و ضیاءالدین ابن اثیر بودند که هر سه از مشاهیر اهل سنت بودند.

ابن اثیر کودکی خود را با آموزش قرآن آغاز کرد. سپس در شهرهای موصل، شام، بغداد نزد اساتیدی چون ابن ریان و ابوحفص عمر بن طبرزد بغدادی تحصیل کرد. او اساتید خود را در کتاب «الکامل فی التاریخ» معرفی کرده است.

او حافظ حدیث بود و تاریخ را از برداشت. همچنین انساب عرب را به خوبی می‌دانست و آگاهی کاملی نسبت به اخبار عرب داشت.

سرانجام وی در سال ۶۳۰ یا ۶۳۲ هجری قمری در حلب سوریه وفات یافت.

اساتید

ابن اثیر در شهرهای موصل، شام و بغداد نزد اساتیدی تحصیل کرد که از جمله آنها می‌توان به افراد زیر اشاره کرد:

• ابن ریان بن شبّه
• عمر بن طبرزد بغدادی
• ابن فضل الزمان
• یعیش بن صدقه
• عبدالله بن علی بن سویدة
• احمد بن عبدالرحمن بن وهبان
• عبدالمنعم بن کلیب حرّانی (م ۵۹۶ ق)
• عبدالمحسن بن عبدالله خطیب طوسی
• ابن غنائم حلبی

شاگردان

از مهم‌ترین شاگردان ابن اثیر می‌توان به این افراد اشاره کرد:

1. فرزندش ابوالفتح محمد شهاب الدین (م، ۵۹۶ق)
2. فخرالدین ابن بخاری (م، ۶۴۶ق)
3. تاج الدین عبدالمحسن ابن محمد حامض

تألیفات

از مهم‌ترین آثار او می‌توان به:

• «الکامل فی التاریخ»
• «اسد الغابة فی معرفة الصحابة»
• اللباب فی تهذیب الانساب»
• «التاریخ الباهر فی الدولة اتابکیه»

وثاقت راوی

جایگاه ابن اثیر نزد علماء شیعه

ابن اثیر به عنوان یک مورخ و محدث اهل سنت، در میان علمای شیعه نیز از جایگاه خاصی برخوردار است. اگرچه دیدگاه‌های او با برخی دیدگاه‌های شیعی مطابقت ندارد، اما دقت تاریخی و منصفانه بودنش در نقل رویدادها مورد توجه قرار گرفته است.

1. ابن اثیر نسبت به تاریخ و رجال شیعه منصف‌تر از برخی مورخان سنی مانند طبری یا ذهبی عمل کرده است.
2. آثارش گاهی بر اساس منابع مختلف نوشته شده که شامل رویدادهای مرتبط با تاریخ اسلام نیز می‌شود.
3. کتاب «النهایة فی غریب الحدیث والأثر» حاکی از جایگاه ویژه‌ای در میان فقهای شیعه دارد؛ چرا که کتب فقهی شیعه به نظرات این کتاب ارجاع داده‌اند.
4. اثر مشهور او «الکامل فی التاریخ» یکی از مهم‌ترین منابع برای پژوهش درباره تاریخ مغول است و سلسله قراختاییان را به‌طور کامل معرفی می‌کند.

با وجود اینکه ابن اثیر یک عالم سنی بود، اما دقت تاریخی و منصفانه بودن وی باعث شده تا آثارش نزد علمای شیعه نیز ارزشمند باشد.

جایگاه ابن اثیر نزد علماء اهل سنت

ابن اثیر به عنوان یک مورخ و محدث برجسته در میان اهل سنت، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. او حافظ حدیث و تاریخ را از برداشت. همچنین انساب عرب را به خوبی می‌دانست و آگاهی کاملی نسبت به اخبار عرب داشت.

1. ابن اثیر حافظ حدیث بود که نشان‌دهنده توانمندی او در حفظ اطلاعات تاریخی است.
2. کتاب‌های «الکامل فی التاریخ» و «أسد الغابة فی معرفة الصحابة» از جمله آثار مهم او هستند که مورد استفاده بسیاری از مورخان قرار گرفته‌اند.
3. ابن جوزی، ابن کثیر، و ابن حنبلی از جمله کسانی هستند که به آثار وی ارجاع داده‌اند یا او را ستوده‌اند، نشان‌دهنده جایگاه علمی بالای او در بین علمای سنی است.
4. اگرچه برخی انتقادات سیاسی نسبت به خلفا داشته‌است، اما دقت تاریخی و منصفانه بودنش در نقل رویدادها مورد توجه قرار گرفته است.
5. استفاده گسترده‌ای که سایر مورخان سنی مانند ذهبی یا ابن کثیر از آثارش کرده‌اند، نشان‌دهنده اعتماد آنها به دقت تاریخی وی است.

در مجموع، ابن اثیر نزد علمای اهل سنت شخصیتی قابل اعتماد شناخته می‌شود؛ هرچند ممکن است برخی انتقادات سیاسی یا دیدگاه‌های متفاوت با دیگر علما وجود داشته باشد.

اعمال شب و روز غدیر

برای شب و روز غدیر اعمال متعددی وارد شده است. از نماز و روزه و دعا و زیارت و…. توضیح در مورد تک تک این موارد در عنوان «عید غدیر» آمده است.

روایت حدیث غدیر

کتب مفصلی در زمینه بحث‌های رجالی و تاریخیِ مربوط به سند حدیث غدیر تألیف شده است. از جمله در تعدادی از کتاب‌های بزرگان عامه حدیث غدیر به عنوان یکی از مسلمات روایت شده است.

یکی از آنها علی بن محمد جَزَری، ابوالحسن، ابن اثیر (م ۶۳۰ ق) است.

ابن اثیر در کتاب «اسد الغابة» حدیث غدیر را با اشاره به ماجرای غدیر در سه مورد آورده است: معرفی عامر بن لیلی بن ضَمره و عبدالله بن یامیل و ابوسَریحه غِفاری.

یافعی: او صاحب تاریخ و نیز کتاب «اُسد الغابة فی معرفة الصحابة» و دیگر کتاب‌ها بوده و متبحّر در علم تاریخ و انساب است.

نقل احتجاج امیرالمؤمنین علیه السلام در رحبه کوفه

از ادله دلالت حدیث غدیر بر امامت و خلافت این است که امیرالمؤمنین علیه السلام در رحبه کوفه حدیث «مَن کُنتُ مَولاهُ فَعَلیٌّ مَولاهُ» را مطرح کرده و از شاهدان حاضر در مجلس از صحابه که در غدیر حاضر بودند طلب شهادت کرد. این ماجرا را شماری از بزرگان اهل سنت نقل کرده‌اند. از جمله علی بن محمد بن اثیر جَزَری، ابوالحسن، ابن اثیر است.

ابن اثیر در «اسد الغابة» با اسناد خود از یَعلَی بن مرّه (با دو اسناد) و عبدالرحمن بن ابی لیلی و براء بن عازب و اصبغ بن نباته و ابوالطُفَیل حدیث مناشده را نقل کرده است.

همچنین گفته که این خبر را از ابونُعَیم و ابوموسی و ابن عقده نقل کرده‌اند.