خیثمة بن عبدالرحمن جعفی

خیثمة بن عبدالرحمن جعفی

اطلاعات فردی
نام کامل	خَیثَمة بن عبدالرحمان جعفی کوفی
سرشناسی	از تابعین
تولد	۱۶ ق کوفه
وفات	۸۲ ق
خویشان سرشناس	آل ابی سبره
اطلاعات علمی
استادان	علی بن ابی طالب علیهماالسلام، عبدالله بن عمر، عبدالله بن عمرو بن عاص
شاگردان	عمرو بن مره، طلحة بن مصرف، منصور بن معتمر
مذهب	مشترک بین اهل سنت و شیعه
اطلاعات فرهنگی
زمینه فعالیت	راوی حدیث

خَیثَمة بن عبدالرحمان جعفی کوفی (م ۱۶ ق و م ۸۲ ق)، از تابعین و راویان شیعه و اهل سنت و از خاندان علمی آل ابی‌سبره کوفه بود که بسیاری از صحابه پیامبرصلی الله علیه وآله را درک و از آنان روایت کرده است. او از اصحاب امام باقرعلیه السلام و امام صادق علیه السلام به‌شمار می‌رود و حدیث غدیر را نیز از صحابه نقل کرده است؛ رجالیان شیعه و اهل سنت مانند ابن‌معین، نسائی و عجلی، او را ثقه و مورد اعتماد دانسته‌اند. خیثمه در منابع امامیه و اهل سنت به وثاقت، علم و فضل شهرت دارد و روایاتش در فضایل اهل بیت علیهم السلام و حدیث غدیر در منابع معتبر آمده است.

روایت حدیث غدیر

یکی از تابعین که حدیث غدیر را از صحابه نقل کرده خیثمة بن عبدالرحمن جعفی کوفی (م ۸۰ ق) است. حاکم در «المستدرک» حدیث غدیر را از وی و او از سعد بن ابی وقاص نقل کرده است. ابن حجر: ابن معین و نسائی و عجلی او را توثیق کرده‌اند.

و روی الحافظ الحاکم فی المستدرک عن خیثمة بن عبد الرحمن، عن سعد: قال له رجل: إنَّ علیّا یقع فیک أنّک تخلّفتَ عنه. فقال سعد: و اللَّه إنَّه لَرأی رأیته، و أخطأ رأیی؛ إنَّ علیّ بن أبی طالب علیهماالسلام أُعطِیَ ثلاثاً لأن أکون أُعطیتُ إحداهنّ أحبُّ إلیّ من الدنیا و ما فیها: لقد قال له رسول اللَّه صلی الله علیه وآله وسلم یوم غدیر خُمّ بعد حمد اللَّه و الثناء علیه: «هل تعلمون أنّی أولی بالمؤمنین؟ قلنا: بلی. قال: اللّهمّ من کنتُ مولاه فعلیٌّ مولاه، والِ من والاه، و عادِ من عاداه». و جیء به یوم خیبر و هو أرمد ما یبصر، فقال: «یا رسول اللَّه إنّی أرمد»، فتفل فی عینیه، و دعا له، فلم یرمَد حتی قُتِل، و فُتِح علیه خیبر. و أخرج رسول اللَّه صلی الله علیه و سلم عمّه العبّاس و غیره من المسجد، فقال له العبّاس: تخرجنا و نحن عُصبتک و عمومتک و تسکن علیاً؟ فقال: «ما أنا أخرجکم و أسکنه، و لکن اللَّه أخرجکم و أسکنه».

حافظ حاکم از ابی زکریا یحی بن محمّد عنبری از إبراهیم بن ابی طالب از علی بن منذر- از ابی فضیل از مسلم ملائی از خیثمة بن عبد الرحمن از سعد روایت نموده که مردی باو گفت: همانا علی بن ابی طالب تو را نکوهش نمود برای اینکه از او تخلف نمودی. پس سعد گفت: بخدا قسم این (تخلّف از علی) رأی من بود که بخطا پیش گرفتم. همانا به علی بن ابی طالب علیه السّلام سه امتیاز داده شده است که اگر یکی از آنها بمن عطا شده بود برای من از دنیا و آنچه که در دنیا است محبوب‌تر بود!! به‌طور تحقق رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله روز غدیر خم پس از حمد و ثنای خداوند فرمود: آیا می‌دانید که من باهل ایمان اولی و سزاوارترم؟! گفتیم. آری. فرمود: بار خدایا هر کس من مولای اویم علی علیه السّلام مولای او است، دوست بدار آنکه را که او را دوست دارد و دشمن دار آنکه را که او را دشمن دارد. و علی علیه السّلام در روز خیبر نزد پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله آورده شد درحالی‌که چشمان او بعلت بیماری نمی‌دید و درد چشم خود را برسول خدا صلّی اللّه علیه و آله عرضه داشت. پس رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله آب دهان خود را در چشم‌های او ریخت و درباره او دعا فرمود. از برکت دعای آن حضرت تا هنگام شهادتش دیگر مبتلا بعارضه چشم نگشت و خیبر با نیروی او گشوده و فتح گردید و رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله عموی خود عبّاس و جز او را از مسجد خارج فرمود. پس عباس باو گفت ما را اخراج می‌فرمائی درصورتی‌که وابسته و قبیله تو هستیم و علی را در مسجد باقی می‌گذاری؟! فرمود اخراج شماها و باقی گذاردن او در مسجد بمیل و اراده شخص من نبوده و بلکه بر حسب امر الهی این کار انجام یافت.

زندگی‌نامه

خَیثَمة بن عبدالرحمان بن ابی سبره جعفی، از تابعین، فقیهان و راویان برجسته کوفه بود که به دلیل جایگاه علمی و خانوادگی خود در میان علمای شیعه و اهل سنت شهرت داشت. او از خاندان بزرگ و شناخته‌شده آل ابی سبره بود که پس از نبرد قادسیه در کوفه ساکن شدند. خیثمه از اصحاب عبدالله بن مسعود بود و ابونعیم اصفهانی تصریح می‌کند که او شمار زیادی از بزرگان صحابه را درک و از آنان روایت کرده است؛ از جمله عبدالله بن مسعود، عبدالله بن عمرو بن عاص، عدی بن حاتم، نعمان بن بشیر، عایشه، ابوهریره، ابن‌عباس، جد، پدر و عمویش.

جد خیثمه، ابوسبره یزید بن مالک، از اشراف جعفی و صحابی پیامبر بود که با دو پسرش به نزد پیامبر آمد و پیامبر برای او دعا کرد و زمینی در یمن به او بخشید. او در نبرد قادسیه شرکت داشت و پس از آن در کوفه ساکن شد. پدر خیثمه، عبدالرحمان بن ابی سبره، نیز از صحابه و سوارکاران شجاع بود که در فتح عراق حضور داشت و در وقایع مهمی چون انتخاب ابوموسی اشعری به ولایت کوفه نقش داشت.

خیثمه مردی سوارکار، ثروتمند و بخشنده بود و به گفته عجلی، اگر در مسجد مردی را با لباس کهنه می‌دید، به او مال می‌بخشید. او در فتنه ابن اشعث تنها به همراه ابراهیم نخعی نجات یافت. خیثمه در سال ۸۲ هجری پس از واقعه دیرالجماجم درگذشت و ابووائل شقیق بن سلمه نیز در همان سال از دنیا رفت.

در حوزه حدیث، خیثمه از چهره‌هایی چون علی بن ابی طالب علیهماالسلام، عبدالله بن عمر، عبدالله بن عمرو بن عاص، عایشه، ابن‌عباس، عدی بن حاتم، براء بن عازب و دیگران روایت نقل کرده است. شاگردان او نیز از بزرگان علم حدیث بودند؛ از جمله عمرو بن مره، طلحة بن مصرف، منصور بن معتمر، اسماعیل بن ابی خالد، اعمش، ابراهیم نخعی و دیگران.

در جرح و تعدیل، طلحة بن مصرف گفته است: «خیثمه و ابراهیم محبوب‌ترین اهل کوفه نزد من بودند.» یحیی بن معین، نسائی و عجلی نیز او را ثقه دانسته‌اند و همه اصحاب حدیث از او روایت آورده‌اند.