کتاب سلیم بن قیس هلالی
کتاب سُلَیْم بن قِیس هِلالِی، نوشته سلیم بن قیس هلالی، یکی از کهنترین و مشهورترین کتابهای روایی شیعی با موضوع رخدادهای پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله و دوران حکومت امیرالمؤمنین علیه السلام.
اطلاعات کتاب | |
---|---|
نامهای دیگر | اصل سليم بن قيس هلالى |
نویسنده | سلیم بن قیس هلالی |
مذهب | شیعه |
تاریخ نگارش | نیمه نخست سده اول هجری |
زبان | عربی |
تحقیق یا تدوین | محمدباقر انصاری زنجانی |
موضوع | رخدادهای پس از رحلت پیامبر و دوران حکومت امیرالمؤمنین |
تعداد جلد | ۱ |
اطلاعات نشر | |
ناشر | دلیل ما |
محل نشر | قم |
سال نشر | ۱۴۲۲ق/۱۳۸۰ش |
تعداد صفحه | ۶۴۰ |
قطع | وزیری |
ترجمه به فارسی | |
مترجم فارسی | اسماعیل انصاری زنجانی |
نام ترجمه فارسی | اسرار آل محمد علیهم السلام |
کتاب سلیم بن قیس را برخی قدیمیترین کتاب شیعی و برخی دیگر، پس از قرآن و مواریث کتبی انبیاء علیهم السلام نزد اهل بیت علیهم السلام، قدیمیترین کتاب اسلامی دانستهاند. روایات این کتاب تنها از رسول خدا صلى الله عليه وآله، امیرالمؤمنین علیه السلام، مقداد، سلمان فارسی، ابوذر و برخی دیگر از صحابه نزدیک به امیرالمؤمنین نقل شده است. بهگفته برخی محققان، این کتاب مورد تأیید بعضی از ائمه علیهم السلام قرار گرفته است. همچنین، این کتاب را مورد اعتماد عالمان شیعه گزارش کردهاند.
حضور مؤلف کتاب سلیم بن قیس الهلالی در يكى از مهمترين و حساسترين مقاطع تاريخ صدر اسلام و نيز گزينش مطالبى كه نقش اساسى در تبيين تاريخ اسلام و عقايد مسلمانان دارد، نشاندهنده اهمیت آن دانسته شده است. این کتاب از سه جنبه روایی، تاریخی و کلامی دارای اهمیت تلقی شده است؛ ارائه گزارشهایی از حوادثی که میان شیعه و اهل سنت همواره محل اختلاف و منازعه بوده یکی از جوانب اهمیت تاریخی آن لحاظ شده است.
درباره اعتبار کتاب سلیم بن قیس هلالی نظرات سهگانهای ابراز شده است: گروهی چون نعمانی و علامه مجلسی این کتاب را از اصول مستند و معتبر روایی تلقی کردهاند؛ کسانی مانند ابنغَضائری، رجالی شیعه قرن چهارم و پنجم، این کتاب را از اساس جعلی و استناد آن به سلیم را مخدوش میدانند؛ برخی دیگر، مانند شیخ مفید، معتقدند که این کتاب و سند آن اجمالاً درست است؛ اما، کتاب موجود از تحریف و دستبرد خالی نیست.
جایگاه
کتاب سُلَیْم بن قِیس هِلالِی، نوشته سلیم بن قیس هلالی، یکی از کهنترین،[۱] مشهورترین،[۲] با اهمیتترین[۳] و پرمناقشهترین[۴] کتابهای روایی اسلامی و شیعی تلقی شده است. برخی محققان، آن را قدیمیترین کتاب شیعی[۵] و برخی دیگر آن را، پس از قرآن و مواریث کتبی انبیاء علیهم السلام نزد اهل بیت علیهم السلام، قدیمیترین کتاب اسلامی[۶] دانستهاند. محمد بن ابراهیم نعمانی،[۷] محدث شیعه در قرن چهارم قمری، این کتاب را بزرگترین و قدیمیترین اصل[یادداشت ۱] شیعی و محمد بن ندیم،[۸] کتابشناس در قرن چهارم، آن را اولین کتاب شیعی قلمداد کردهاند.
بهگفته نعمانی روایات این کتاب فقط از رسول خدا صلى الله عليه وآله، امیرالمؤمنین علیه السلام، مقداد، سلمان فارسی، ابوذر و برخی دیگر از صحابه نزدیک به امیرالمؤمنین نقل شده است.[۹] بهگفته برخی محققان، این کتاب مورد تأیید بعضی از ائمه علیهم السلام قرار گرفته است:[۱۰] در منابع، روایاتی از امام سجاد[۱۱] و امام صادق[۱۲] علیهما السلام در تأیید این کتاب آمده است. همچنین، این کتاب را مورد اعتماد عالمان شیعه گزارش کردهاند، بهطوری که عالمان شیعه از آن روایاتی نقل کردهاند؛[۱۳] کسانی چون ثقةالاسلام کلینی (درگذشته ۳۲۹ق)،[۱۴] شیخ طوسی (درگذشته ۴۶۰ق)،[۱۵] علامه حلی (درگذشته ۷۲۶ق)[۱۶] و علامه مجلسی (درگذشته ۱۱۱۰ق).[۱۷]
آیات غدیری در کتاب سلیم
بهگفته محمدباقر انصاری، غدیرپژوه، اولین کتاب در اسلام که واقعه غدیر را مطرح کرده کتاب سلیم بن قیس هلالی است. در این کتاب در موارد متعددی آیه تبلیغ و آیه اکمال مطرح شده و ارتباط مستقیم آن با واقعه غدیر از زبان پیامبر و امامان علیهم السلام بیان شده است.[۱۸]
غدیر در کتاب سلیم
به نظر برخی محققان، کتاب سلیم، که در سالهای اولیه بعد از شهادت پیامبر صلی الله علیه و آله تألیف شده، در موارد مختلف کتاب خود مسئله غدیر را به مناسبتهای مختلف و از قول افراد مختلف از حاضران غدیر آورده است. سلیم حتی در یک حدیث مستقل ماجرای غدیر را بهطور کامل منعکس کرده است؛ برای نمونه، در یک مورد داستان مفصل غدیر را از ابوسعید خدری نقل کرده است.[۱۹]
بر این اساس کتاب سلیم، اولین موردی دانسته شده که در راستای ابلاغ غدیر به نسلهای آینده فرهنگ مکتوب در آن بهکار گرفته است؛ به همین دلیل، این کتاب تأثیر خود را در طول چهارده قرن به ظهور رسانده که تقریباً همه کتابهای حدیثی و تاریخی شیعه واقعه غدیر را از کتاب سلیم نقل کردهاند. این کتاب بیش از پنجاه موضوع از معارف غدیر را در سیزده حدیث ثبت کرده است.[۲۰]
نویسنده
نویسنده کتاب سلیم بن قیس هلالی، سلیم بن قیس هلالی (درگذشت: ۷۶ق)، صحابی پنج تن از امامان علیهم السلام،[۲۱] از مؤلفان متقدم شیعه[۲۲] و راوی حدیث غدیر[۲۳] خوانده شده است. در میان عالمان شیعه از او با عنوانهایی چون شیعه متقدم صاحب کتاب،[۲۴] راوی عادل،[۲۵] قدیمیترین عالمان علوم اهل بیت(ع)،[۲۶] از بزرگترین یاران اهل بیت علیهم السلام و عاشق آنان،[۲۷] تابعی کبیر[۲۸] و ثبت و صدوق[۲۹] یاد شده است.
به نقل از برخی منابع، سلیم دو سال قبل از هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله در کوفه بهدنیا آمد.[۳۰] او در جو سرکوب علیه اهل بیت علیهم السلام و معارف آنان، تصمیم گرفت که وقایع را ثبت کند و برای این کار خود را در میان اصحاب خاص امیرالمؤمنین علیه السلام قرار داد.[۳۱] در دوران حکومت امیرالمؤمنین، در جنگها در کنار حضرت بود و جزو شُرْطَةُ الخَمیس (محافظان شخصی) امام بهحساب میآمد.[۳۲] او در سه روز آخر عمر آن حضرت در کنار او بود و وصیتنامه امام را بدون واسطه ضبط کرد.[۳۳] در زمان امامت امام حسن علیه السلام و امام حسین علیه السلام، سلیم در شمار یاران آنان بود.[۳۴] با تسلط حجاج بن یوسف ثقفی (سال ۷۵ق) بر عراق مورد تعقیب قرار گرفتند.[۳۵] به همین دلیل، به شهر نوبندجان فارس گریخت و در همانجا درگذشت.[۳۶]
محتوا
محتوای کتاب سلیم بن قیس هلالی از سوی برخی محققان چنین گزارش شده است: کتاب به نقل رخدادهای مهم پس از رحلت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله، دوران خلافت امام علی علیه السلام، فضایل اهلبیت علیهم السلام و پیشبینی برخی وقایع قرن نخست هجری اختصاص دارد.[۳۷] این کتاب شامل دهها روایت مفصل است که بخش زیادی از آنها از امام علی علیه السلام، سلمان فارسی، مقداد بن اسود و ابوذر غفاری نقل شده است.[۳۸] همچنین روایاتی از امام حسن علیه السلام، امام حسین علیه السلام، امام سجاد علیه السلام، عمار بن یاسر، عبدالله بن عباس، عبدالله بن جعفر و محمد بن ابوبکر در آن آمده است.[۳۹]
گزارش شده که در این اثر، موضوعاتی از این دست مطرح شده است: برتری اهلبیت علیهم السلام؛ اثبات امامت و وصایت امام علی علیه السلام پس از پیامبر صلی الله علیه و آله؛ معرفی امامان شیعه و تصریح به تعداد آنان؛ اشاره به اینکه امام مهدی علیه السلام از نسل نهم امام حسین علیه السلام است؛ شرح ماجرای سقیفه و واکنش امام علی علیه السلام و یارانش؛ واقعه هجوم به خانه امام علی علیه السلام و حضرت فاطمه سلام الله علیها؛ جمعآوری قرآن توسط امام علی علیه السلام؛ پیشگوییهایی درباره حکومت امویان و عباسیان و ظلم آنان به شیعیان.[۴۰]
گفته شده که کتاب سلیم بن قیس همچنین به مسائلی چون توطئه قتل امام علی علیه السلام، وضعیت ایمان برخی صحابه پس از پیامبر صلی الله علیه و آله و دیدگاه امام علی علیه السلام درباره جمعآوری قرآن توسط خلفای بعدی میپردازد.[۴۱]
اهمیت
حضور مؤلف کتاب سلیم بن قیس الهلالی در يكى از مهمترين و حساسترين مقاطع تاريخ صدر اسلام و نيز گزينش مطالبى كه نقش اساسى در تبيين تاريخ اسلام و عقايد مسلمانان دارد، نشاندهنده اهمیت آن دانسته شده است.[۴۲] برخی محققان اهمیت این کتاب را از سه جنبه روایی، تاریخی و کلامی دانستهاند:
از نظر روایی
این کتاب از نخستین گردآوردههای روایی شیعه و از اولین منابع حدیث اسلامی از زمانی است که حکومت وقت سیاست منع حدیث را اعمال کرده بود. نویسنده این کتاب از جمله شیعیانی بود که با این سیاست مقابله کرد و با تدوین این کتاب برای جلوگیری از انحراف جامعه اسلامی از قرآن و سنت کوشید. بر این اساس، با فرض صحت اسناد نسخه موجود، این کتاب تنها نگاشته روایی باقیمانده از نیمه نخست سده اول هجری خواهد بود.[۴۳]
از نظر تاریخی
ارائه گزارشهایی دقیق، بههمراه جزئیات مستقیم یا با یک واسطه، از حوادث پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله و دوران حکومت امیرالمؤمنین علیه اسلام. همچنین، ارائه گزارشهایی از حوادثی که میان شیعه و اهل سنت همواره محل اختلاف و منازعه بوده است: رخدادهایی چون تأکید پیامبر بر امامت و ولایت، هجوم به خانه حضرت زهرا علیها السلام، ماجرای صحیفه ملعونه که در منابع متقدم کمتر مورد توجه بوده است.[۴۴]
از نظر کلامی
پرداختن به موضوع امامت و خلافت، بهعنوان مهمترین موضوع مورد اختلاف میان شیعه و اهل سنت، بهگونهای که نگاه شیعه بدون امکان توجیه و تأویل ارائه شود از جمله خصوصیت اصلی کلامی این کتاب است. در کنار این، تصریح به خلافت امیرالمؤمنین علیه السلام و نامبردن ائمه دوازدهگانه علیهم السلام و جایگاه مادی و معنوی آنان توسط رسول خدا صلی الله علیه و آله و طرد و انکار نظر مخالف آن از ویژگیهای کلامی این کتاب است. مطالبی که اثبات آنان نقش مهمی در فیصلهدادن به کشمکشهای کلامی در جهان اسلام خواهد داشت.[۴۵]
ویژگیها
برای کتاب سلیم بن قیس هلالی در منابع ویژگیهایی برشمرده شده است؛ از جمله:
- این کتاب در شکل موجود مشتمل بر ۴۸ روایت است که بیشتر آنها طولانی است.[۴۶]
- راوی کتاب ابان بن ابیعیاش است که مؤلف كتاب هنگام سپردن كتاب به او گفته که نزد من نوشتههايى است كه آن را از افراد ثقه شنيده و با دست خود نگاشتهام و آنها حقایقی است که از راستگویان و نیکوکاران شنیدهام.[۴۷]
- روایاتی در منابع دیگر هست که احتمالاً منقول از این کتاب باشد، ولی در کتاب موجود نیامده است.[۴۸]
- محتوای این کتاب، نقل وقایع پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله، رخدادهای دوران خلافت امیرالمؤمنین علیه السلام، احادیثی درباره فضیلت امیرالمؤمنین و اهل بیت علیهم السلام و پیشبینی حوادث قرن اول قمری است.[۴۹]
- در این کتاب از پنج امام نخست شیعه یاد شده و به ادامه سلسله ائمه علیهم السلام در نسل امام باقر علیه السلام بدون ذکر نام آنها اشاره شده است.[۵۰]
- هسته اصلی کتاب متعلق به سالهای پایانی حکومت هشام بن عبدالملک اموی (حکومت: ۱۰۵-۱۲۵ق) است.[۵۱]
- نقطه تمرکز روایات شهر کوفه است و وضعیت شیعیان این شهر با کمی تفصیل بیان شده است.[۵۲]
- اين كتاب داراى ترتيب خاصى نيست و مؤلف در ذكر روايات هيچگونه ترتيبى اتخاذ نكرده است.[۵۳]
- از اين كتاب با اسامى مختلف یاد شده است؛ از جمله: اصل سليم بن قيس هلالى، صحيفۀ سليم، الحديث لسليم بن قيس هلالى، كتاب السقيفه لسليم بن قيس الهلالی، الامامة لسليم بن قيس الهلالى، ابجد الشيعة و اسرار آل محمد.[۵۴]
اعتبار
برخی محققان نظرات مختلف عالمان شیعه درباره اعتبار کتاب سلیم بن قیس را در سه دسته صورتبندی کردهاند:[۵۵]
اعتبار کامل
گروهی این کتاب را از اصول مستند و معتبر روایی تلقی کردهاند. در رأس این گروه از نعمانی[۵۶] یاد شده که این کتاب را مورد اعتماد شیعه معرفی میکند.[۵۷] محمدتقی مجلسی (درگذشته ۱۰۷۰ق)،[۵۸] شیخ حر عاملی (درگذشته ۱۱۰۴)،[۵۹] و علامه مجلسی[۶۰] نیز از این دسته تلقی شدهاند.
عدم اعتبار
بر اساس این نظر، این کتاب از اساس جعلی و استناد آن به سلیم مخدوش است. گفته شده که ابنغضائری (درگذشته قبل ۴۵۰ق)،[۶۱] رجالی شیعه، اولین کسی بوده که بر این نظر بوده است.[۶۲] از حدیثشناسان، کسانی چون شهید ثانی (درگذشته ۹۶۶ق)،[۶۳] ابوالحسن شعرانی (درگذشته ۱۳۵۲ش)[۶۴] و محمدباقر بهبودی (درگذشته ۱۳۹۳ش)[۶۵] از جمله معتقدان به این نظر قلمداد شدهاند.[۶۶]
اعتبار اجمالی
بر اساس این نظر، این کتاب و سند آن اجمالاً درست است و ادله ابنغضائری بر مجعولبودن آن نادرست است؛ اما، کتاب موجود از تحریف و دستبرد خالی نیست.[۶۷] از جمله کسانی که معتقد به این نظر بودهاند از شیخ مفید (درگذشته ۴۱۳ق)،[۶۸] علامه حلی (درگذشته ۷۲۶ق)[۶۹] و محمدتقی شوشتری (درگذشته ۱۴۱۵ق)[۷۰] یاد شده است.[۷۱]
نسخهها، چاپ و نشر و ترجمه
نظرات محققان درباره وضعیت کتاب سلیم بن قیس هلالی از نظر نسخهها، چاپ و نشر و ترجمه چنین قابل صورتبندی است:
نسخهها
بهگفته برخی محققان، نسخههای متعدد موجود از کتاب سلیم با یکدیگر تفاوت دارند؛ این تفاوتها در سند، تعداد و ترتیب احادیث و حتی جملات یک حدیث است، به طوری که در برخی نسخهها طولانیتر و در برخی کوتاهتر ثبت شده است.[۷۲]
ترجمهها
گفته شده که با توجه به اهمیت کتاب سلیم بن قیس تعدادی از مترجمان این کتاب را به زبانهای مختلف ترجمه کردهاند؛[۷۳] از جمله:
- اسرار آل محمد علیهم السلام، اسماعیل انصاری زنجانی، انتشارات الهادی، ۱۳۷۵ش، ۷۶۶ص.
- تاریخ سیاسی صدر اسلام، محمودرضا افتخارزاده، انتشارات رسالت قلم، ۱۳۷۷ش، ۴۴۸ص.
- اسرار آل محمد علیهم السلام، عبدالمالک عدنانی ساداتی، دارالنشر، ۱۳۹۴ش، ۳۳۲ص.
- اسرار خاندان محمد رسولالله، مهدی صباغی، انتشارات ارمغان یوسف، ۱۳۸۴ش، ۳۸۹ص.
- اسرار آل محمد علیهم السلام، محمد عامل محرابی، انتشارات آوای رعنا، ۱۳۸۵ش، ۳۲۶ص.
- اسرار خاندان رسول الله، محمدرضا سماک امانی، انتشارات بهار دلها، ۱۳۹۵ش، ۲۸۷ص.
- اسرار آل محمد علیهم السلام، مسلمیزاده، انتشارات بارش، ۱۳۸۵ش، ۴۰۰ص.
- گنجینه اسرار آل علی علیه السلام، مسعود خدایاری، انتشارات مناقب، ۱۳۹۸ش، ۴۹۰ص.
- اسرار آل رسول الله علیهم السلام، محمد فاطمی، انتشارات اصباح، ۱۳۸۹ش، ۳۱۶ص.
- اسرار آل رسول الله علیهم السلام، ابراهیم ندافزاده و حمزه کریمخانی، انتشارات عطر یاس، ۱۳۸۶ش، ۳۹۱ص.
- اسرار آل رسولالله علیهم السلام، صادق طالبی، انتشارات مشهور، ۱۳۹۹ش.
- اسرار آل محمد علیهم السلام (انگلیسی)، عبدالحسین آقابزرگی، انتشارات انصاریان، ۱۳۹۴ش، ۶۰۷ص.
- کتاب سلیم بن قیس هلالی (اردو)، ملک محمد شریف و رحمتاللهبک اجنسی، ۱۴۰۰ق، ۲۸۹ص.
تحقیقها
چاپهای تحقیقشده کتاب سلیم بن قیس هلالی هم چنین گزارش شده است:
- کتاب سلیم بن قیس الهلالی، محمدباقر انصاری، انتشارات الهادی، ۱۳۷۳ش، ۳جلد. این تصحیح بعداً بهصورت مختصرتر در یک جلد بهچاپ رسید.[۷۴]
- کتاب سلیم بن قیس الهلالی، جابر ابن آبان، دار المحجة البیضاء، ۱۴۴۲ ق، ۷۵۹ص.
- دانشنامه سلیم، در ۱۲ مجلد، کاظم استادی: جلد۱. درباره سلیم و کتابهای او (۵۰۰ ص)، جلد۲: درباره راویان سلیم (۵۰۰ ص)، جلد۳: درباره اسناد سلیم بن قیس (۵۰۰ ص)، جلد۴: نسبت منابع نخستین به سلیم (۸۰۰ ص)، جلد۵: درباره اشکالات و تناقضات کتابهای سلیم بن قیس (۴۵۰ص)، جلد۶: احادیث سلیم بن قیس در قرون اولیه (۳۰۰ص)، جلد۷: دربارهٔ نسخههای خطی سلیم (۴۵۰ص)، جلد۸ و ۹: نسخههای خطی کتابهای سلیم (۹۰۰ ص)، جلد۱۰: مأخذشناسی و کتابشناسی سلیم بن قیس (۳۰۰ص)، جلد۱۱: مجموعه مقالات دیگران پیرامون سلیم (۶۰۰ص)، جلد۱۲: فهرست اعلام.
پانویس
- ↑ میراث مکتوب شیعه، ص۱۲۶.
- ↑ بحارالانوار، ج۱، ص۳۲.
- ↑ فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۱.
- ↑ فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۱.
- ↑ روضات الجنات، ج۴، ص۶۷؛ «سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.
- ↑ «کتاب سلیم بن قیس الهلالی أقدم نص تاریخی عقائدی فی الإسلام»، ص۸۵.
- ↑ الغیبة، ص۱۰۱.
- ↑ الفهرست، ص۳۰۷-۳۰۸.
- ↑ الغیبة، ص۱۰۲.
- ↑ فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۲.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۲۷، ص۱۰۱.
- ↑ الذریعه، ج۲، ص۱۵۲.
- ↑ فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۲.
- ↑ برای نمونهای نگاه کنید: الکافی، ج۱، ص۲۹۷-۲۹۸.
- ↑ برای نمونهای نگاه کنید: تهذیب الاحکام، ج۹، ص۱۷۶-۱۷۷.
- ↑ منتهی المطلب، ج۸، ص۵۶۲.
- ↑ برای نمونهای نگاه کنید: ج۱۶، ص۸۴-۸۵.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۳، ص۵۰۷-۵۰۸.
- ↑ اولین میراث مکتوب درباره غدیر، ص۱–۶۸؛ چهارده قرن با غدیر، ص۱۰۱؛ چهارده قرن با غدیر، ص۱۳۹.
- ↑ تبلیغ غدیر در سیره معصومین علیهم السلام، ص۱۴۷.
- ↑ روضات الجنات، ج۴، ص۶۶.
- ↑ کتاب الغیبه، ص۱۰۲؛ تأسیس الشیعه، ص۲۸۲.
- ↑ الغدیر، ج۱، ص۱۵۲.
- ↑ رجال نجاشی، ص۸.
- ↑ خلاصة الاقوال، ص۱۶۳.
- ↑ روضات الجنات، ج۴، ص۶۶.
- ↑ روضات الجنات، ج۴، ص۶۶.
- ↑ الغدیر، ج۱، ص۳۳۴.
- ↑ الغدیر، ج۲، ص۶۶.
- ↑ اسرار آل محمد علیهم السلام، ص۱۷–۱۸.
- ↑ اسرار آل محمد علیهم السلام، ص۱۹–۲۱.
- ↑ اسرار آل محمد علیهم السلام، ص۱۹–۲۱.
- ↑ اسرار آل محمد علیهم السلام، ص۱۹–۲۱.
- ↑ اسرار آل محمد علیهم السلام، ص۲۱–۲۹.
- ↑ اسرار آل محمد علیهم السلام، ص۲۱–۲۹.
- ↑ اسرار آل محمد علیهم السلام، ص۲۱–۲۹.
- ↑ «سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.
- ↑ «سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.
- ↑ «سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.
- ↑ «گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سلیم بن قیس هلالی»، ص۲۱.
- ↑ «گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سلیم بن قیس هلالی»، ص۲۱.
- ↑ فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۴.
- ↑ «گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سلیم بن قیس هلالی»، ص۱۹-۲۰.
- ↑ «گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سلیم بن قیس هلالی»، ص۲۰.
- ↑ «گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سلیم بن قیس هلالی»، ص۲۰.
- ↑ «سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.
- ↑ فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۴.
- ↑ «سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.
- ↑ «سلیم بن قیس هلالی»، ص۴۶۵.
- ↑ میراث مکتوب شیعه، ص۱۲۶.
- ↑ میراث مکتوب شیعه، ص۱۲۶.
- ↑ میراث مکتوب شیعه، ص۱۲۶.
- ↑ فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۴.
- ↑ فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۵.
- ↑ «بررسی سندی و محتوایی کتاب سلیم بن قیس»، ص۲۹.
- ↑ الغیبة، ص۱۰۱.
- ↑ «بررسی سندی و محتوایی کتاب سلیم بن قیس»، ص۲۹.
- ↑ روضة المتقین، ج۱۴، ص۳۷۲.
- ↑ وسائل الشیعه، ج۳۰، ص۳۸۵-۳۸۶.
- ↑ بحارالانوار، ج۱، ص۳۲.
- ↑ الرجال، ص۶۳.
- ↑ «بررسی سندی و محتوایی کتاب سلیم بن قیس»، ص۳۰.
- ↑ رسائل الشهید الثانی، ج۲، ص۹۹۲-۹۹۳.
- ↑ شرح اصول کافی (تعلیقات شعرانی)، ج۲، ص۳۷۳.
- ↑ معرفة الحدیث، ص۳۵۹.
- ↑ «بررسی سندی و محتوایی کتاب سلیم بن قیس»، ص۳۱.
- ↑ «بررسی سندی و محتوایی کتاب سلیم بن قیس»، ص۳۰.
- ↑ شیخ مفید، تصحیح اعتقادات الامامیه، ص۱۴۹.
- ↑ خلاصة الاقوال، ص۱۶۳.
- ↑ قاموس الرجال، ج۵، ص۲۳۹.
- ↑ «بررسی سندی و محتوایی کتاب سلیم بن قیس»، ص۳۰.
- ↑ فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۶.
- ↑ غدیر در آینه کتاب، ص۱۱-۱۲.
- ↑ فرهنگ کتب حدیثی شیعه، ج۱، ص۹۹.
- ↑ اصل مجموعه روایاتی است که محتوای آن از کتاب دیگری گرفته نشده، بلکه نویسنده خود این روایات را از معصوم یا کسی که بیواسطه از معصوم نقل کرده شنیده و آنها را نوشته است (الذریعه، ج۲، ص۱۲۶).
منابع
- اسرار آل محمد علیهم السلام؛ سلیم بن قیس هلالی، ترجمه: اسماعیل انصاری زنجانی، قم: دفتر نشر الهادی، ۱۳۷۵ش.
- اولین میراث مکتوب از واقعه غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- تأسيس الشيعة لعلوم الاسلام؛ سید حسن صدر، بیجا: انتشارات اعلمی، ۱۳۷۵ش.
- تبلیغ غدیر در سیره معصومین علیهم السلام؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۹۱ش.
- تصحیح اعتقادات الإمامیة؛ محمد بن محمد بن نعمان (شیخ مفید)، تصحیح: حسین درگاهی، قم: المؤتمر العالمی لألفية الشيخ المفيد، ۱۴۱۳ق.
- تهذيب الأحكام؛ محمد بن حسن طوسى، م ۴۶۰ق، تحقیق: حسن الموسوى خرسان، تهران: دار الكتب الإسلامية، چهارم، ۱۴۰۷ق.
- چهارده قرن با غدير (اتمام حجتها، بحثهای علمی، مناظرات، ميراث مکتوب، شعر و ادب، يادگارها و يادبودها)؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۷۹ش.
- خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال؛ حسن بن یوسف (علامه حلی)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، بیجا: مؤسسة نشر الفقاهة، ۱۴۱۷ق.
- الذریعة الی تصانیف الشیعة؛ محمدمحسن بن علی منزوی (آقابزرگ تهرانی)، بیروت: دارالاضواء، ۱۴۰۳ق.
- الرجال؛ احمد بن حسین (ابنغضائری)، تحقیق: سید محمدرضا حسینی جلالی، قم: مؤسسه علمی فرهنگی دار الحديث (سازمان چاپ و نشر)، ۱۴۲۲ق.
- رجال النجاشی؛ احمد بن علی نجاشی، تحقیق: سید موسی شبیری زنجانی، قم: مؤسسه انتشارات اسلامی، ۱۴۴۱ق.
- رسائل الشهید الثانی؛ زینالدین بن علی عاملی جبعی، تحقیق: رضا مختاری، قم: بوستان کتاب، ۱۴۲۲ق.
- روضات الجنات فی أحوال العلماء و السادات؛ محمدباقر بن زینالعابدین قم: اسماعیلیان، ۱۳۹۰ق.
- روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه؛ محمدتقی مجلسی، تحقیق: حسین موسوی کرمانی و علیپناه اشتهاردی، تهران: بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور، ۱۴۰۶ق.
- «سلیم بن قیس هلالی»؛ سید محمد عمادی حائری، دانشنامه جهان اسلام (ج۲۴)، تهران: بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، ۱۳۹۶ش.
- شرح الکافی؛ ملا محمدصالح بن احمد مازندرانی، تحقیق: علیاکبر غفاری، تعلیق: ابوالحسن شعرانی، تهران: المکتبة الاسلامية للنشر و التوزیع، ۱۳۸۲ق.
- میراث مکتوب شیعه از سه قرن نخست؛ سید حسین مدرسی طباطبایی، ترجمه: سید علی قرائی و رسول جعفریان، قم: نشر مورخ، ۱۳۸۶ش.
- غدیر در آینه کتاب؛ محمد انصاری زنجانی، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۹۰ش.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- الغیبة؛ محمد بن ابراهیم نعمانی، تحقیق: علیاکبر غفاری، تهران: مکتبة الصدوق، ۱۳۹۷ق.
- فرهنگ کتب حدیثی شیعه؛ سید محمود مدنی بجستانی، تهران: مؤسسه انتشارات امير کبير (شرکت چاپ و نشر بينالملل)، ۱۳۸۵ش.
- الفهرست؛ محمد بن اسحاق (ابنندیم)، بیروت: دار المعرفة، بیتا.
- قاموس الرجال؛ محمدتقی بن محمدکاظم شوشتری، قم: مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۴ق.
- الکافی؛ محمد بن یعقوب کلینی، تحقیق: علیاکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الكتب الإسلامية، ۱۴۰۷ق.
- «کتاب سلیم بن قیس الهلالی أقدم نص تاریخی عقائدی فی الإسلام»؛ محمدباقر انصاری زنجانی، مجله تراثنا، سال شانزدهم، شماره ۳ و ۴، رجب تا ذوالحجه ۱۴۰۲ق.
- کتاب الغیبة؛ محمد بن ابراهیم نعمانی، تحقیق: علیاکبر غفاری، تهران: نشر صدوق، ۱۳۹۷ق.
- «گامی دیگر در شناسایی و احیای کتاب سلیم بن قیس هلالی»؛ محمدتقی سبحانی، نشریه آینه پژوهش، شماره ۳۷، فروردين و ارديبهشت ۱۳۷۵ش.
- معرفة الحديث و تاریخ نشره و تدوینه و ثقافته عند الشیعة الإمامیة؛ محمدباقر بهبودی، بیروت، دار الهادی، بیتا.
- منتهی المطلب فی تحقیق المذهب؛ حسن بن یوسف (علامه حلی)، مشهد: آستانة الرضوية المقدسة (مجمع البحوث الإسلامية)، ۱۴۱۲ق.
- «مؤلف کتاب اسرار آل محمد علیهم السلام بر ترازوی نقد»؛ اسلام ملکی معاف، مجله مطالعات قرآن و حدیث، سال اول، شماره ۲، بهار و تابستان ۱۳۸۷ش.
- وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة؛ محمد بن حسن حر عاملی، قم: مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث، ۱۴۱۶ق.