دکتر تیجانی و آیه تبلیغ

نقد دکتر تیجانی به نظر اهل سنت در مورد آیه تبلیغ

دكتر تيجانى درباره سخنان اهل‏ سنت پيرامون آيات مربوط به غدیر نقدى دارد كه در اينجا مى ‏آوريم:

برخى از اهل‏ سنت درباره شأن نزول آيه بلاغ چه گفته‏ اند و پاسخ آنها چيست:

خداوند در سوره مائده آيه ۶۷ مى‏ فرمايد: «يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ ۖ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ»:

اى پيامبر آنچه از پروردگارت بر تو نازل شده به مردم ابلاغ كن كه اگر اين كار را نكنى رسالتش را تبليغ نكرده ‏اى و خدا تو را از شر مردم محفوظ خواهد داشت.

برخى مفسرين از اهل‏ سنت و جماعت مى‏ گويند:

اين آيه در آغاز دعوت نازل شده است، و درست آن هنگام كه رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله نگهبانانى را براى حفظ جان خويش انتخاب كرده بود، زمانى كه اين آيه نازل شده به نگهبانان فرمود:

برويد كه به شما حاجتى نيست، زيرا خداوند خود حافظ جان من‏ خواهد بود.

ابن‏ جريد و ابن ‏مردویه از عبدالله بن سقيق نقل كرده ‏اند كه گفت: برخى از اصحاب همواره با حضرت رسول‏ صلى الله عليه و آله -  براى نگهبانى -  راه مى‏ رفتند.

وقتى اين آيه نازل شده به آنان فرمود: مردم! به كارهايتان برسيد كه خداوند مرا از شر مردم در امان خواهد داشت.

ابن‏ حبّان و ابن‏ مردويه از ابوهریره نقل كرده ‏اند كه گفت: هر گاه با پيامبر صلى الله عليه و آله به مسافرتى مى‏ رفتيم، بهترين و بزرگ ‏ترين درخت را براى استراحت آن حضرت قرار مى‏ داديم.

روزى در يكى از سفرها، حضرت زير درختى نشسته بود و شمشير خود را بر آن آويزان كرده بود، كه يک نفر آمد و آن شمشير را گرفت و رو كرد به پيامبر و گفت:

اى محمد! چه كسى مى ‏تواند تو را از من نجات دهد؟

حضرت فرمود: خداوند مرا نجات مى‏ دهد، شمشير را سرجايش بگذار. پس او شمشير را گذاشت.

آن گاه نازل شد: «وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ».

همچنين ترمذى و حاكم و ابونعيم از عايشه نقل كرده ‏اند كه گفت: رسول ‏خدا صلى الله عليه و آله را محافظانى بود، ولى پس از نزول اين آيه «وَ اللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ» به آنها گفت:

اى مردم! برويد كه خداوند مرا حفظ مى ‏كند.

طبرانى و ابونعيم در «دلائل» و ابن ‏مردويه و ابن‏ عساکر از ابن‏ عباس نقل كرده‏ اند كه گفت:

پيامبر صلى الله عليه و آله را پاسدارانى محافظت مى‏ كردند و روزانه عمويش ابوطالب يكى از بنى‏ هاشم را براى نگهبانيش مى‏ فرستاد.

پس به او فرمود: اى عمو! خداوند مرا حفظ مى ‏كند، ديگر لازم نيست كسى را براى من بفرستى.

ما اگر با دقت به اين روايت‏ ها و تأويل‏ ها بنگريم، مى‏ بينيم هرگز با مفهوم آيه و حتى با سياق آن نيز انطباق ندارند.

زيرا همه اين روايات نشان مى‏ دهند كه آيه قبل از دعوت نازل شده، و حتى برخى تصريح كرده ‏اند كه در سال‏ هاى زندگى ابوطالب و قبل از هجرت به سال‏ هاى زيادى بوده است.

خصوصاً روایت ابوهریره، همان گونه كه ملاحظه كرديد.

پس تحريف و دروغ در اين روايت كاملاً مشهود است، زيرا ابوهريره نه اسلام را مى ‏شناخت و نه پيامبر صلى الله عليه و آله را، مگر در سال هفتم از هجرت كه خودش هم به آن گواهى مى ‏دهد.

همچنين عايشه در آن وقت اصلاً دنيا نيامده بود، و يا عمرش از يک يا دو سال تجاوز نمى ‏كرد، زيرا همه مى‏ دانند كه پيامبر صلى الله عليه و آله بعد از هجرت با عایشه ازدواج كرده و در آن حال عمرش يازده سال بيشتر نبوده است.

پس چگونه اين مطلب صحت دارد، با اينكه تمام مفسرين سنى و شيعه اجماع دارند كه سوره مائده در مدینه نازل شده و مدنى است، و آخرين سوره ‏اى است كه نازل شده است؟!

احمد در مسندش و ابوعبيده در فضائلش و نحاس ناسخش و نسائى و ابن‏ منذر و حاكم و ابن‏ مردويه و بيهقى در كتاب‏ هاى سننشان از جبير بن نفير نقل كرده ‏اند كه گفت: به حج مشرف شده بود، و بر عايشه وارد شدم. عايشه به من گفت: اى جبير! سوره مائده را مى‏ خوانى؟

گفتم: آرى، گفت: اين آخرين سوره ‏اى است كه نازل شده است. پس هر چه از حلال در آن يافتيد آن را حلال بدانيد، و هر چه از حرام يافتيد تحريم كنيد.

همچنين احمد و ترمذى نقل كرده ‏اند و حاكم نيشابورى آن را صحيح دانسته است.

ابن ‏مردويه و بيهقى نيز در سننش از عبداللَّه بن عمرو نقل كرده ‏اند كه گفت: آخرين سوره ‏اى كه نازل شده سوره مائده است.

همچنين ابوعبيد از محمد بن كعب قرطبى نقل مى ‏كند كه گفت: سوره مائده در حجةالوداع بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شد، در حالى كه حضرت در ميان راه مکّه و مدینه بر شتر خود سوار بود.

پس دوش آن ترک برداشت و حضرت از شتر پائين آمد.

و نيز ابن‏ جريد از ربيع بن انس نقل كرده كه گفت: سوره مائده بر رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله نازل شد، در حالى كه حضرت در حجةالوداع ميان راه بود و مى‏ خواست بر شترش سوار شود، كه شترش در اثر سنگينى بار فرو خوابيد.

و ابوعبيده از ضمرة بن حبيب و عطية بن قيس نقل كرده كه گفتند: رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله فرمود: سوره مائده آخرين سوره ‏اى از قرآن است كه نازل شده است.

پس حلالش را حلال و حرامش را حرام بدانيد.

بنابراين انسان عاقل و با انصاف پس از اين چگونه مى ‏تواند ادعاى آنان را بپذيرد كه معتقدند اين آيه در آغاز بعثت پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شده است؟!

به علاوه، شيعيان نيز بر همين باورند كه سوره مائده آخرين سوره نازل شده از قرآن است. خصوصاً اين آيه كه آن را آيه ابلاغ مى‏ نامند:

«يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ...»، و معتقدند كه اين آيه در روز ۱۸ ذى‏ حجه و پس از تمام شدن اعمال حجةالوداع در غدير خم و قبل از اينكه پيامبر امام علی ‏علیه السلام را به عنوان خليفه خود معرفى كند نازل شده است.

درست پس از گذشتن پنج ساعت از روز پنجشنبه بود كه جبرئيل بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل و گفت: يا محمد! خداوند سلامت مى‏ رساند و مى ‏فرمايد:

«يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ...».

از آن گذشته، سخن خداوند متعال كه مى‏ فرمايد: «وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ»:

«و اگر اين كار را نكنى رسالتش را ابلاغ نكرده ‏اى»، دلالت روشنى دارد بر اينكه رسالت در حال پايان پذيرفتن است، و تنها يک مطلب باقى مانده، كه دين تكميل نمى‏ شود جز با آن.

همچنين از آيه چنين بر مى‏ آيد كه پيامبر صلى الله عليه و آله نگران اين بود كه نكند مردم دعوتش را براى آن امر مهم و حياتى نپذيرند.

با اين حال خداى سبحان به او مهلت نداد كه مسئله را به آينده واگذار كند، زيرا اجل حضرت نزديک شده بود و فرصتى از آن مناسب ‏تر و مكانى عظيم‏ تر از آن مكان نبود؛ چرا كه بيش از صدهزار نفر

از ياران همراه حضرت، آخرين حج را به جاى آورده بودند، و بيش از يک هفته نيز از مراسم حج نگذشته بود و همچنان دل ‏ها تازه به شعائر الهى زنده شده بود.

اضافه بر اين، در اين ميان همه شنيده بودند كه پيامبر اكرم‏ صلى الله عليه و آله خبر از رحلت خود داده و به آنان قرموده است:

شايد پس از اين سال ديدارى با شما نداشته باشم، و به زودى پيغام پروردگارم خواهد رسيد و مرا به سوى خود دعوت نموده و اجابت خواهم كرد.

اين آخرين ديدار آنها با پيامبر عزيزشان‏ صلى الله عليه و آله بود، كه پس از اين مراسم به سوى ديار خويش مى‏ رفتند، و ديگر با چنان جمعيتى براى هميشه از ديدار پيامبر صلى الله عليه و آله محروم مى ‏شدند، زيرا غدير خم جايى است كه راه‏ ها همه از آنجا منشعب مى‏ شود و ممكن نيست كه پيامبرخدا صلى الله عليه و آله اين فرصت را -  به هر نحو كه شده -  از دست بدهد.

چگونه مى‏ تواند اين فرصت را از دست دهد، و حال آنكه وحى به صورت تهديد بر آن حضرت نازل شده و تمام رسالتش را به آن پيغام مهم مقيد كرده بود؟

وانگهى، خداى سبحان ضامن نگهدارى او از شر مردم است. پس ديگر چه جايى براى هراس از تکذیب آنان مى‏ ماند؟

مگر قبل از او، پيامبران خداعليهم السلام از سوى امت ‏هايشان تكذيب نشدند؟

با اين حال هيچ چيز مانع از تبليغ مأموريتشان نمى‏ شد و بر پيامبر چيزى جز ابلاغ رسالت نيست، هر چند خداوند خود قبلاً خبر داده كه بيشتر مردم از حق گريزانند و اكثرشان تكذيب كننده ‏اند.

با اين حال، خداوند بدون اينكه حجت را بر آنها تكميل كند آنها را رها نكرد، تا اينكه راه بهانه را بر آنها ببندد، و همانا خداوند عزوجل عزيز و حكيم است.

به هر حال پيامبر صلى الله عليه و آله الگوئى است از ديگر برادران پيامبرش كه قبل از او آمدند و امت‏هايشان تكذيبشان كردند. خداوند مى‏ فرمايد:

«وَإِنْ يُكَذِّبُوكَ فَقَدْ كَذَّبَتْ قَبْلَهُمْ قَوْمُ نُوحٍ وَعَادٌ وَثَمُودُ وَقَوْمُ إِبْرَاهِيمَ وَقَوْمُ لُوطٍ وَأَصْحَابُ مَدْيَنَ ۖ وَكُذِّبَ مُوسَىٰ فَأَمْلَيْتُ لِلْكَافِرِينَ ثُمَّ أَخَذْتُهُمْ ۖ فَكَيْفَ كَانَ نَكِيرِ»:

«(اى پيامبر) اگر تو را تكذيب مى ‏كنند همانا قبل از اين نيز امت‏ هاى نوح و عاد و ثمود و قوم ابراهیم و لوط و قوم شعب (اصحاب مدین) نيز پيامبران را تكذيب كردند و موسی نيز تكذيب شد و من (خداوند) كافران را مهلت دادم سپس آنها را به عقوبتشان گرفتم و چقدر اين مؤاخذه سخت است».

ما اگر تعصب جاهلانه را كنار بگذاريم، در مى ‏يابيم كه همين توضيح براى ما كافى است، و با سياق آيه و حوادثى كه قبل و بعد از آن رخ داده است مطابقت دارد.

بسيارى از علماى اهل ‏سنت، شأن نزول اين آيه را جانشينى حضرت على ‏عليه السلام و نصب آن حضرت از سوى رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله در غدير خم دانسته ‏اند، و در اين زمينه با علماى شيعه همفكر شده ‏اند، كه علامه امینی در كتاب «الغدیر» مفصل نقل كرده است. چنانچه واقعه و خطبه و حدیث غدیر را نيز نقل كرده ‏اند.