زکات: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
در [[غدیر]]، ارتباط اعتقاد و عمل چنين به ما تفهيم شده كه [[احکام|احکام الهی]] در كنار [[ولایت ائمه علیهم السلام|ولایت اهل بیت علیهم السلام]] نه تنها مورد تأكيد است، كه تا ابد دو حلقه ناگسستنى خواهند بود. | در [[غدیر]]، ارتباط اعتقاد و عمل چنين به ما تفهيم شده كه [[احکام|احکام الهی]] در كنار [[ولایت ائمه علیهم السلام|ولایت اهل بیت علیهم السلام]] نه تنها مورد تأكيد است، كه تا ابد دو حلقه ناگسستنى خواهند بود. | ||
| خط ۱۱۸: | خط ۱۱۷: | ||
من سخن خود را تكرار مى كنم: نماز را بپا داريد و زكات را بپردازيد و به كار نيک امر كنيد و از منكرات نهى نماييد. | من سخن خود را تكرار مى كنم: نماز را بپا داريد و زكات را بپردازيد و به كار نيک امر كنيد و از منكرات نهى نماييد. | ||
== منبع == | |||
غدير در قرآن، ج ۲، ص ۴۵۱-۴۵۳. | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||
[[رده:خطابه غدیر]] | [[رده:خطابه غدیر]] | ||
نسخهٔ ۲۴ دسامبر ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۵۵
در غدیر، ارتباط اعتقاد و عمل چنين به ما تفهيم شده كه احکام الهی در كنار ولایت اهل بیت علیهم السلام نه تنها مورد تأكيد است، كه تا ابد دو حلقه ناگسستنى خواهند بود.
اين اهل بیت علیهم السلام هستند كه جزئيات احكام الهى را براى مردم بيان خواهند كرد، و اين احكام الهى اند كه با عمل بدانها تسليم در برابر فرامين خدا را تجربه خواهيم كرد، و اين تسليم با اطاعت از فرستادگان پروردگار جلوهگر می شود.
در اين راستا، اواخر خطبه غدیر شاهد تأكيدات پیامبر صلی الله علیه و آله بر نماز و زكات و حج و امر به معروف و نهی از منکر و اجتناب از محرمات و تقوی است، و در پى آن سخن از مرگ و معاد و حساب روز قیامت و ثواب و عقاب به ميان آمده است، كما اينكه در اوائل خطبه امر به تدبر در قرآن به چشم میخورد.
اين موارد اگر چه ارتباط مستقيم با غدير ندارد و موارد آن نيز بسيار كم است، ولى در حاشيه غدير يادآور ارتباطى است كه احكام الهى بايد با اهل بيت عليهم السلام داشته باشند.
در بين اين تأكيدات، پيامبرصلى الله عليه وآله حلال و حرام را به طور كلى مطرح میكند، و اينكه درباره جزئيات آنها بايد به امامان عليهم السلام مراجعه شود.
اين آيات تضمين شده در كلام پيامبر صلى الله عليه و آله ۷ آيه است. از جمله آيه ۴۳ سوره بقره است:
«وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ ارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ»:
«نماز را بپا داريد و زكات را بپردازيد و با ركوع كنندگان ركوع نماييد».
«الَّذِينَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِى الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتَوُا الزَّكاةَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَةُ الأُمُورِ»[۱]:
«كسانى كه اگر آنان را در زمین امكانات دهيم نماز را بپا مى دارند و زكات را مى پردازند و امر به معروف و نهى از منكر مى نمايند و عاقبت امور متعلق به خداوند است».
اين آيه از چهار بُعد قابل بررسى است:
متن خطبه غدير
مَعاشِرَ النّاسِ، أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ كَما امَرَكُمُ اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ، فَإِنْ طالَ عَلَيْكُمُ الامَدُ فَقَصَّرْتُمْ اوْ نَسيتُمْ فَعَلِىٌّ وَلِيُّكُمْ وَ مُبَيِّنٌ لَكُمْ؛ الَّذى نَصَبَهُ اللَّه عزَّ وَ جَلَّ لَكُمْ بَعْدى امينَ خَلْقِهِ. انَّهُ مِنّى وَ انَا مِنْهُ، وَ هُوَ وَ مَنْ يَخْلُفُ مِنْ ذُرِّيَّتى يُخْبِرُونَكُمْ بِما تَسْالُونَ عَنْهُ وَ يُبَيِّنُونَ لَكُمْ ما لا تَعْلَمُونَ ... . الا وَ انّى اجَدِّدُ الْقَوْلَ: الا فَاقيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ أْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ:
اى مردم، نماز را بپا داريد و زكات را بپردازيد همان گونه كه خداى عزوجل به شما دستور داده است.
اگر زمان طويلى بر شما گذشت و كوتاهى نموديد يا فراموش كرديد، على صاحب اختيار شماست و براى شما بيان مى كند، همو كه خداوند عزوجل او را بعد از من به عنوان امين بر خلقش منصوب نموده است.
او از من است و من از اويم. او و آنان كه از نسل من به خلافت مى رسند از آن چه سؤال كنيد به شما خبر مى دهند و آن چه را نمى دانيد برايتان بيان مى كنند.
بدانيد كه من سخن خود را تكرار مى كنم: آگاه باشيد كه نماز را بپا داريد و زكات را بپردازيد و به نيكى امر كنيد و از منكر نهى نماييد.[۲]
موقعيت تاريخى
در فرازهاى آخر خطبه قبل از بیعت، پيامبر صلى الله عليه و آله سفارش به نماز و زكات مى نمايد و اين دستور را با عبارتى كه در چهار جاى قرآن به صورت فعل امر آمده در كلام خود مى آورد كه جمله «أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ» است، و در هر سه مورد جزئى از آيه به حساب مى آيد. جمله «كَما امَرَكُمُ اللَّه عَزَّ وَ جَلَّ» قرآنى بودن اين اوامر را روشن تر مى نمايد.
جالب تر اين است كه پيامبر صلى الله عليه و آله بعد از چند فراز به صراحت مى فرمايد:
«سخن خود را تكرار مى كنم» و اين تنها موردى است كه در خطبه غدير عنوان تكرار به خود مى گيرد، و سپس حضرت دستور نماز و زكات را با امر به معروف و نهى از منكر مى آورد.
به همين جهت احتمال اشاره حضرت به آياتى كه اين چهار دستور در كنار يكديگر است به ميان مى آيد، كه در سوره حج آيه ۴۱ و سوره توبه آيه ۷۱ آمده است.
موقعيت قرآنى
دستور به نماز و زكات به صورت فعل امر در سوره بقره سه بار و در سوره حج يک بار آمده است. آيه ۴۳ سوره بقره مسئله ركوع را هم ضميمه مى كند و مى فرمايد:
«وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ ارْكَعُوا مَعَ الرَّاكِعِينَ».
آيه ۸۳ سوره بقره درباره پيمان بنى اسرائيل است كه از جمله اوامر خدا به آنان نماز و زكات است:
«وَ إِذْ أَخَذْنا مِيثاقَ بَنِى إِسْرائِيلَ لا تَعْبُدُونَ إِلا اللَّه وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً وَ ذِى الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ إِلَّا قَلِيلاً مِنْكُمْ وَ أَنْتُمْ مُعْرِضُونَ».
آيه ۱۱۰ سوره بقره اشاره به جزاى اين دو عمل دارد و مى فرمايد: «وَ أَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّه إِنَّ اللَّه بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ».
آيه ۷۸ سوره حج - كه آخر اين سوره است - دين حضرت ابراهيم عليه السلام را يادآور مى شود و مى فرمايد:
«وَ جاهِدُوا فِى اللَّه حَقَّ جِهادِهِ هُوَ اجْتَباكُمْ وَ ما جَعَلَ عَلَيْكُمْ فِى الدِّينِ مِنْ حَرَجٍ مِلَّةَ أَبِيكُمْ إِبْراهِيمَ هُوَ سَمَّاكُمُ الْمُسْلِمِينَ مِنْ قَبْلُ وَ فِى هذا لِيَكُونَ الرَّسُولُ شَهِيداً عَلَيْكُمْ وَ تَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النَّاسِ، فَأَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ اعْتَصِمُوا بِاللَّه هُوَ مَوْلاكُمْ، فَنِعْمَ الْمَوْلى وَ نِعْمَ النَّصِيرُ».
تحليل اعتقادى
با اين كه به نظر مى آيد مسئله نماز و زكات ارتباطى با غدير ندارد، ولى پيامبر صلى الله عليه و آله بلافاصله بعد از اين سفارش نقطه ربط آن ها را با ولایت و امامت بيان مى كند، و اين همان تفسير گونه اى است كه از اين فراز غدير بر آيه صلاة و زكاة استفاده مى شود.
نكته ربط اين است كه اگر بر اثر كوتاهى يا فراموشى مسايلى درباره نماز و زكات مبهم ماند و نياز به تبيين داشت، چه بايد كرد كه عمل ما «كَما امَرَكُمُ الله» باشد؟
اين سؤالى است كه پیامبر صلی الله علیه و آله با پاسخ آن مردم را متوجه كرده است كه در عبادات خود هم نياز به حجت خدا دارند.
مى فرمايد: براى رفع ابهامات و تبيين جزئيات و پاسخ به سؤالات على عليه السلام و امامان از فرزندانش به عنوان امين هاى پروردگار نصب شده اند، تا در حل مشكلات آن گونه كه خدا امر كرده پاسخ دهند.
بنابراين عمل به دو امر «اقيموا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ» اگر بايد طبق امر خدا باشد، الَى الابَد نياز به معصومين عليهم السلام دارد، كه جوانب گسترده آنها را بيان كنند، و در هر مسئله تازه اى كه پيش مى آيد به كلماتشان مراجعه شود.
اميرالمؤمنين عليه السلام و اداى زكات[۳]
پيامبر صلى الله عليه و آله در فرازى از بخش دوم خطبه غدیر و پس از بيان آيه شديد اللحن تبليغ، اين مسئله را مطرح كرد كه خداوند درباره ولايت على عليه السلام آيه خاصى بر من نازل كرده، و سپس آيه ۵۵ سوره مائده را قرائت كرد:
«اِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ» و سپس آن را به على عليه السلام تفسير كرده فرمود:
«على است كه نماز را به پا داشته و در حال ركوع زكات داده است»:
وَ قَدْ اَنْزَلَ اللَّهُ تَبارَكَ وَ تَعالى عَلَىَّ بِذلِكَ آيَةً مِنْ كِتابِهِ هِىَ:
«اِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ» ، وَ عَلِىُّ بْنُ اَبى طالِبٍ الَّذى اَقامَ الصَّلاةَ وَ آتَى الزَّكاةَ وَ هُوَ راكِعٌ يُريدُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فى كُلِّ حالٍ:
و خداوند در اين مورد آيه اى از كتابش بر من نازل كرده است: «اِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا...»:
«صاحب اختيار شما خدا و رسولش هستند و كسانى كه ايمان آورده و نماز را بپا می دارند و در حال رکوع زكات مى دهند»، و على بن ابى طالب است كه نماز را بپا داشته و در حال ركوع زكات داده و در هر حال خداوند عز و جل را قصد می كند.
بيان وجوب زكات در غدير[۴]
اميرالمؤمنين عليه السلام در زمان عثمان اتمام حجتى در مسجد داشتند و در ضمن استناد به غدير وجوب زكات را بيان فرمودند.
در آن جا زید بن ارقم و براء بن عازب و ابوذر و مقداد و عمار گفتند: ما شهادت مى دهيم كه سخن پيامبر صلى الله عليه و آله را به ياد داريم كه بر منبر ايستاده بود و تو در كنار او بودى و مى فرمود:
... اى مردم، خداوند در كتابش شما را به نماز امر كرده و من آن را برايتان بيان نمودم، و به زكات و روزه و حج دستور داده كه آن را هم براى شما بيان و تفسير نمودم، و به ولايت دستور داده و من شما را شاهد مى گيرم كه ولايت مخصوص اين شخص است - و حضرت دست مبارک را بر على بن ابى طالب عليه السلام قرار دادند - و سپس براى دو پسرش بعد از او، و سپس براى اوصياء از فرزندانشان بعد از آن هاست. آنان از قرآن جدا نمى شوند و قرآن از آنان جدا نمى شود تا بر سر حوضم بر من وارد شوند... .[۵]
زكات در خطبه غدير[۶]
در خطبه غدیر سه نكته اساسى درباره نماز و زكات فرموده اند:
۱. تأكيد خاص دين اسلام بر اين دو عمل، كه اثرات خاص دنيوى و اُخروى و فردى و اجتماعى آن بر همگان معلوم است.
۲. انجام اين دو وظيفه آن طور كه خداوند دستور فرموده (كما امركم الله)، به طورى كه هرگونه بدعت و كم و زياد كردن عمدى ارزشِ آن ها را ساقط مى كند.
و اين بدان معنى است كه خداوند مى خواهد درجه اطاعت كامل مردم را با اين دو عمل بسنجد و بدين وسيله مردم ميزانِ «الاسلام هو التسليم» را در خود محک بزنند.
۳. اگر هرگونه سؤال يا مشكلى درباره اين دو عمل پيش آمد بايد از امامان عليهم السلام پرسيد تا مطابق خواست خداوند باشد.
به تعبير ديگر: يكى از مسائلى كه در خطبه غدير به آن اشاره شده زكات است.
پيش از آن كه سخن پيامبر صلى الله عليه و آله به آخرين بخش خود برسد، بخش دهم خطابه اختصاص به حلال و حرام و واجبات و محرمات يافت، و مقصود حضرت معرفى كسانى بود كه مردم بايد در آينده هاى نزديك و دور در احكامشان به آنان مراجعه كنند.
پيامبر صلى الله عليه و آله در دو فراز از بخش دهم خطبه غدير پس از اشاره به حج، نماز و زكات را دو بار مطرح كرد؛ يک بار با اشاره به آيه ۴۳ سوره بقره: «وَ اَقيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ ارْكَعُوا مَعَ الرّاكِعينَ»، و بار ديگر با اشاره به آيه ۴۱ سوره حج: «الَّذينَ اِنْ مَكَّناهُمْ فِى الاَرْضِ اَقامُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ اَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ».
پيرو آن نكته اصلى را به ميان آورد كه اگر زمان طويلى بر شما گذشت و كوتاهى نموديد يا فراموش كرديد على صاحب اختيار شماست و براى شما بيان مى كند.
آن گاه ادامه اين مسير را نشان داده و فرمود: او و آنان كه از نسل من به خلافت مى رسند از آن چه سؤال كنيد به شما خبر مى دهند و آن چه را نمى دانيد برايتان بيان مى كنند:
مَعاشِرَ النّاسِ، اَقيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ كَما اَمَرَكُمُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ، فَاِنْ طالَ عَلَيْكُمُ الاَْمَدُ فَقَصَّرْتُمْ اَوْ نَسيتُمْ فَعَلِىٌّ وَلِيُّكُمْ وَ مُبَيِّنٌ لَكُمْ؛ الَّذى نَصَبَهُ اللَّهُ عزَّ وَ جَلَّ لَكُمْ بَعْدى اَمينَ خَلْقِهِ. اِنَّهُ مِنّى وَ اَنَا مِنْهُ، وَ هُوَ وَ مَنْ يَخْلُفُ مِنْ ذُرِّيَّتى يُخْبِرُونَكُمْ بِما تَسْاَلُونَ عَنْهُ وَ يُبَيِّنُونَ لَكُمْ ما لا تَعْلَمُونَ... . اَلا وَ اِنّى اُجَدِّدُ الْقَوْلَ: اَلا فَاَقيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ أْمُرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ انْهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ:
اى مردم، نماز را به پا داريد و زكات را بپردازيد همانطور كه خداوند عز و جل به شما فرمان داده است و اگر زمان طويلى بر شما گذشت و كوتاهى نموديد يا فراموش كرديد، على صاحب اختيار شماست و براى شما بيان مى كند، او كه خداوند عز و جل بعد از من به عنوان امين بر خلقش او را منصوب نموده است.
او از من است و من از اويم. او و آنان كه از نسل من اند از آن چه سؤال كنيد به شما خبر می دهند و آن چه را نمى دانيد براى شما بيان مى كنند... .
من سخن خود را تكرار مى كنم: نماز را بپا داريد و زكات را بپردازيد و به كار نيک امر كنيد و از منكرات نهى نماييد.
منبع
غدير در قرآن، ج ۲، ص ۴۵۱-۴۵۳.