آیات ۱۶ تا ۱۹ مرسلات و غدیر
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | مرسلات |
| شماره آیه | ۱۶ تا ۱۹ |
| جزء | ۲۹ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | هلاک تکذیبکنندگان پیامبر صلی الله علیه و آله در موضوع ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام |
آیات ۱۶ تا ۱۹ مرسلات آیاتی تفسیرشده در خطبه غدیر که ضمن آنها وعده خداوند برای هلاک تکذیبکنندگان پیامبر صلی الله علیه و آله در موضوع ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام آمده است.
موقعیت تاریخی تفسیر آیات ۱۶ تا ۱۹ سوره مرسلات از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: در قسمتی از بخش ششم خطبه غدیر پیامبر صلی الله علیه و آله مسئله غصب خلافت را بهطور صریح مطرح کرد و برای آنکه مردم این خطر را جدی بگیرند هلاکشدن امتها با عذاب الهی را مطرح فرمود و اینکه امتهای آینده نیز همان مسیر را خواهند پیمود. او برای این مطلب به آیه قرآن استناد نمود و با عبارت «خداوند بلندمرتبه چنین گفته» چهار آیه پشت سر هم از سوره مرسلات را قرائت فرمود.
از تفسیر آیات ۱۶ تا ۱۹ سوره مرسلات در متن خطبه غدیر تحلیل اعتقادی چندی ارائه شده است: اینکه تکذیب غدیر همانند تکذیب خدا و رسول اوست؛ اینکه تکذیب غدیر بهمانند تکذیب انبیاء دیگر است.
آیاتی تفسیرشده در غدیر بهطور صریح
آیات ۱۶ تا ۱۹ سوره مرسلات از جمله آیاتی برشمرده شده که در رخداد غدیر بهصراحت تفسیر شده است. در غدیر ۱۸ آیه قرآن بهصراحت تفسیر شده است؛ به این معنی که پیامبر صلی الله علیه و آله متن آیه را جداگانه در خطبه بیان فرموده و قبل یا بعد از آن به تفسیرش پرداخته است. این موارد در مقابل آیاتی است که بهصورت تضمین در کلام و اقتباس در خطابه حضرت آمده است.[۱]
از جمله این آیات آیات ۱۶ تا ۱۹ سوره مرسلات است: 
اَلَمْ نُهْلِکِ الاَوَّلینَ۱۶
ثُمَّ نُتْبِعُهُمُ الْآخِرینَ۱۷کَذلِکَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمینَ۱۸وَیْلٌ یَوْمَئِذٍ لِلْمُکَذِّبینَ۱۹؛ آیا ما پیشینیان را هلاک نکردیم؟ آیا در پی آنان گروه دیگری را نفرستادیم؟ ما با مجرمان چنین میکنیم! وای در آن روز بر تکذیبکنندگان.
آیات در متن خطبه
آیات ۱۶ تا ۱۹ سوره مرسلات در متن خطبه غدیر چنین گزارش شده است: مَعاشِرَ النّاسِ، قَدْ ضَلَّ قَبْلَكُمْ اكْثَرُ الاوَّلينَ، وَ اللَّه لَقَدْ اهْلَكَ الاوَّلينَ [در برخی نسخ: وَ اللَّه قَدْ اهْلَكَ الْاوَّلينَ بِمُخالَفَةِ انْبِيائِهِمْ]، وَ هُوَ مُهْلِكُ الْآخِرينَ. قالَ اللَّه تَعالى: أَ لَمْ نُهْلِكِ الْأَوَّلِينَ، ثُمَّ نُتْبِعُهُمُ الْآخِرِينَ، كَذلِكَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمِينَ، وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ؛ اى مردم، قبل از شما اكثر پيشينيان هلاک شدند، و خداوند آنان را [بهخاطر مخالفت با پيامبرانشان] هلاک نمود، و اوست كه آيندگان را هلاک خواهد كرد. خداى تعالى مىفرمايد: آيا ما پيشينيان را هلاک نكرديم؟ آيا در پى آنان گروه ديگرى را نفرستاديم؟ ما با مجرمان چنين مىكنيم! واى در آن روز بر تكذيبكنندگان.[۲]
موقعیت تاریخی تفسیر آیات
موقعیت تاریخی تفسیر آیات ۱۶ تا ۱۹ سوره مرسلات از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: در قسمتی از بخش ششم خطبه غدیر آمده که پیامبر صلی الله علیه و آله مسئله غصب خلافت را بهطور صریح مطرح کرد و فرمود: بهزودی بعد از من امامت را بهعنوان پادشاهی و غاصبانه قرار میدهند و هشدار داد که فریب گرایش اکثریت را نخورید. سپس غاصبان را لعنت کردند و پس از اشاره به آیات ۳۱ و ۳۵ سوره الرحمن، آیه ۱۷۹ سوره آل عمران و آیه ۵۸ سوره اسراء، هشدار بعدی را داد: اینکه فریب گرایش اکثریت را نخورند. پیامبر صلی الله علیه و آله در ادامه آیه ۷۱ سوره صافات را قرائت کرد. سپس برای آنکه مردم این خطر را جدی بگیرند هلاکشدن امتها با عذاب الهی را مطرح فرمود و اینکه امتهای آینده نیز همان مسیر را خواهند پیمود. او برای این مطلب به آیه قرآن استناد نمود و با عبارت «خداوند بلندمرتبه چنین گفته» چهار آیه پشت سر هم از سوره مرسلات را قرائت فرمود.[۳]
موقعیت قرآنی آیات
موقعیت قرآنی آیات ۱۶ تا ۱۹ سوره مرسلات چنین توصیف شده است: این آیات در موقعیت خاصی از قرآن قرار گرفته که خداوند تأکید خاصی بر تکذیبکنندگان دارد و در این سوره ۱۰ بار فرموده: «وای بر تکذیبکنندگان». بار اول قیامت را یاد میکند و برای آن روز وای بر تکذیبکنندگان میگوید. بار دوم هلاکشوندگان گذشته و آینده را یاد میکند و همین جمله را تکرار میکند. بار سوم خلقت انسان را در مراحل رشد نطفه مطرح میکند و بعد از چند آیه، این جمله را تکرار میکند. بار چهارم نعمتهای روی زمین را یادآور میشود و همین آیه را مکرر مینماید.
بار پنجم مسئله تکذیب را جدیتر مطرح میکند و با تصویر روز قیامت به آنان میفرماید: «اکنون سراغ نتیجه آنچه تکذیب میکردید بروید». سپس عذاب جهنم را یاد میکند و بار دیگر آیه «وای بر تکذیبکنندگان» را ذکر میکند. بار ششم برخورد تند با تکذیبکنندگان را در روز قیامت بهمیان میآورد و یک بار دیگر آیه مزبور را تکرار مینماید. بار هفتم عجز آنان را مطرح میکند که اگر حیلهای دارید، بهکار بندید و باز آیه را تکرار میفرماید. بار هشتم سراغ تصدیقکنندگان میرود و نعمتهای بهشتی آنان را برمیشمارد و میفرماید: ما احسانکنندگان را این چنین جزا میدهیم و آنگاه میفرماید: «وای بر تکذیبکنندگان». بار نهم مجرمان را در دنیا مهلت میدهد و باز آیه را تکرار مینماید. بار دهم اطاعتنکردن آنان از فرمانهای الهی را مطرح میکند و باز میفرماید: «وای بر تکذیبکنندگان». اینگونه ده بار این جمله در سوره «مرسلات» تکرار شده است.[۴]
تحلیل اعتقادی آیات
از تفسیر آیات ۱۶ تا ۱۹ سوره مرسلات در متن خطبه غدیر تحلیل اعتقادی چندی ارائه شده است؛ از جمله:
تحلیل اعتقادی اول: تکذیب غدیر تکذیب خدا و رسول
آنچه به تفسیر این آیه باز میگردد عنوانکردن مسئله تکذیب پیامبران علیهم السلام و ارتباط آن به عذاب الهی در این موقعیت خطبه است؛ به این معنی که هرکس مقام علی علیه السلام را نپذیرد و فرمان او را اطاعت نکند، او را تکذیب کرده است. چون این مقام و منزلت علی علیه السلام را پیامبر صلی الله علیه و آله آورده، نپذیرفتن او بهمعنای ردّ دستورات رسولالله صلی الله علیه و آله و تکذیب آن حضرت هم خواهد بود.
از آنجا که پیامبر صلی الله علیه و آله هم آنچه میگوید از طرف خداست، در واقع کسی که مقام علی علیه السلام را نپذیرد، خدا را تکذیب کرده است. پس، خداوند اقوام بسیاری را به خاطر تکذیبشان هلاک نموده که از بارزترین نمونههای آن تکذیب خدا و رسول در مسئله ولایت علی بن ابیطالب علیه السلام است.[۵]
تحلیل اعتقادی دوم: تکذیب غدیر بهمانند تکذیب انبیاء دیگر
تکذیب امتهای گذشته نسبت به انبیای خود بهمعنای ارتکاب گناه نبود، بلکه کاری ریشهای بود تا راه را برای آنچه میخواستند باز کنند و به اهداف خود برسند. بر این اساس، گاهی به پیامبران خود میگفتند: شما به دروغ ادعا میکنید که از طرف خدا هستید. گاهی میگفتند: این سخنان را خدا نفرموده و شما از طرف خود به ما امر و نهی میکنید. گاهی میگفتند: تقدس شما را به چنین دستوراتی وادار میکند و گرنه حقیقت دین خدا چنین نیست. گاهی پس از مخالفت بهانه میآوردند که ما گمان کردیم منظور شما چنین است. گاهی مصلحتسنجی خود را بهعنوان دلیلی قاطع در برابر دستور الهی قرار میدادند و بهاین صورت آن را ردّ میکردند.
همه این نمونهها دقیقاً در برابر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نیز تکرار شد و معنایی جز تکذیب آن حضرت نداشت؛ ولی در ظاهر شکلهای حق به جانبی به خود میگرفت و گاهی بهحساب تقوا و دقت در فرمان الهی نیز گذاشته میشد. در مسئله ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام همه این نمونههای تکذیب در زمان خود پیامبر صلی الله علیه و آله، گاهی در حضور و گاهی در غیاب حضرت رخ داد و چهره اصلی آن پس از رحلت حضرت ظاهر شد که رسماً در برابر امیرالمؤمنین علیه السلام قد عَلَم کردند.[۶]
تکذیبهای حضوری در غدیر
از نمونههای شاخصِ تکذیبهای رودررو، تکذیب حارث بن نعمان فهری بود که با صراحت تکذیب خود را بر زبان آورد و گفت: «خدایا، اگر آنچه محمد میگوید حق و از جانب توست، سنگی از آسمان بر ما ببار یا عذاب دردناکی بر ما بفرست».[۷] عدهای همچون ابوبکر و عمر گفتند: «آیا این امر ولایت و اینکه باید با علی بیعت کنیم از طرف خداست یا رسولش»؛ این در واقع تکذیبی بود در قالبی پوشیده و این از پاسخ پیامبر صلی الله علیه و آله پیداست که فرمود: «آیا چنین مسئله بزرگی بدون امر خداوند میشود».[۸]
عدهای دیگر که جرئت اینگونه جسارتها را نداشتند با لحنی دلسوزانه و اظهار مصلحتاندیشی گفتند: مردم تازه مسلمان شدهاند و نمیپذیرند که نبوت در شما و امامت در پسرعمویتان باشد و اگر امامت را به دیگری واگذار کنی، بهتر است. حضرت فرمود: از پیش خود این کار را نکردهام که اختیار داشته باشم. خداوند امر کرده و آن را واجب نموده است. گفتند: اگر بهخاطر ترس از مخالفت خداوند این کار را نمیکنی، پس کسی را در خلافت با او شریک نما که مردم با وجود او آرام بگیرند و با تو مخالفت نکنند. حضرت نپذیرفت و از طرف خدا آیه ۶۵ سوره زمر نازل شد. سپس حضرت فرمود: اگر این پیمان را بشکنید یا در آن شک کنید، روز قیامت خصم شما خواهم بود.[۹]
تکذیبهای غیابی در غدیر
نمونههایی که در غیاب پیامبر صلی الله علیه و آله بیواهمه به تکذیب ولایت پرداختند از مقابل منبر غدیر آغاز شد. چند نفر که مقابل منبر نشسته بودند به یکدیگر با مسخره گفتند: اکنون میگوید: خدایم چنین گفته است. سپس گفتند: به خدا قسم، ابداً درباره آنچه میگوید تسلیم او نخواهیم شد.[۱۰] عدهای با یکدیگر با خشم نجوا کردند که محمد گاهی ما را به مسئله جدیدی فرا میخواند و اکنون سراغ این مسئله رفته که اهل بیتش را بر دوش شما سوار کند.[۱۱]
عدهای دیگر این تکذیب را علنی ساختند و به یکدیگر گفتند: ای کاش ما را به جای علی امام قرار میداد.[۱۲] در همین رابطه عمر به ابوبکر گفت: نه به خدا قسم، خدا به او چنین دستوری نداده است و این ساخته خود اوست.[۱۳] معاویه پس از مراسم غدیر دست بر دوش مغیره گذاشته و تکیه داده بود و میگفت: به خدا قسم، محمد را بر گفتهاش تصدیق نمیکنیم و به ولایت علی اقرار نمینماییم.[۱۴] رخداد دیگری که عملاً ضمن آن به تکذیب پیامبر صلی الله علیه و آله اقدام کردند امضای صحیفه ملعونه بود که همزمان با غدیر بهعنوان اقدامی در مقابل پروردگار آن را امضا کردند.[۱۵]
تکذیب چه کسی و چه موضوعی؟
با توجه به انواع تکذیب که در حیات پیامبر صلی الله علیه و آله رو در روی آن حضرت صورت پذیرفت، نوبت به کلام پیامبر صلی الله علیه و آله میرسد که در خطابه فرمود: همانگونه که خداوند پیشینیان را بهخاطر مخالفت با پیامبرانشان و دروغپنداشتن پیامها و رسالت ایشان هلاک کرد، آیندگان را نیز به آنان ملحق خواهد فرمود. این آیندگان کدام پیامبر را تکذیب کردهاند؟ حضرت خاتم الانبیاء صلی الله علیه و آله را. این آیندگان چه چیزی را تکذیب کردهاند؟ ولایت دوازده امام اعلام شده در غدیر را. طبق آیه کسانی که حجتهای پروردگار را انکار کنند نزد خداوند مجرم هستند، و این جرم در حدی است که استحقاق هلاکت و عذاب الهی را دارند و خداوند با عنوان «وای بر شما» آنان را خطاب فرموده است.[۱۶]
پانویس
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۴۷.
- ↑ اسرار غدیر، ص۱۵۰، بخش۶، پاورقی ۶ از نسخههای «ج» و «ه» و «و».
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۷۳.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۷۴.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۷۴–۷۵.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۷۵–۷۶.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۳۶؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۶۲–۱۶۳.
- ↑ مناقب آل ابیطالب، ج۲، ص۱۶۶؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۲۷؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۲۷.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۶۰–۱۶۱.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۵۴.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۶۰، ح۴۰.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۶۲.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۶۰.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۶۱.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۷۷.
- ↑ غدیر در قرآن، ج۲، ص۷۸؛ واقعه قرآنی غدیر، ص۹۷؛ سخنرانی استثنائی غدیر، ص۱۷۹–۱۸۶.
منابع
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، تهران: نشر تک، ۱۳۸۴ش.
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- سخنرانی استثنائی غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- مناقب آل ابیطالب؛ محمد بن علی بن شهرآشوب مازندرانی، تحقیق: محمدحسین آشتیانی و سید هاشم رسولی محلاتی، قم: مؤسسه انتشارات علامه، ۱۳۷۹ق.
- واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یکماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.