آیات ۵۰ تا ۵۲ نمل و غدیر

آيه ۵۰ تا ۵۲ نمل و غدیر

مشخصات آیه
نام سوره	نمل
شماره آیه	۵۰ تا ۵۲
جزء	۱۹
محتوای آیه
مکان نزول	مکه
موضوع	مکر خداوند علیه مکر اصحاب صحیفه ملعونه

آیات 50 تا 52 سوره نمل آیاتی نازل‌شده در مورد صحیفه ملعونه اول که نشان می‌دهد که خداوند علیه مکر اصحاب صحیفه مکری الهی و بزرگ‌تر به‌کار بسته است.

آیات 50 تا 52 سوره نمل از جمله آياتى دانسته شده كه در حجةالوداع (پس اتمام مراسم حج و پيش از غدير) در مورد صحيفه ملعونه اول بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شد. این آیات درباره وجهی از اين ماجرا نازل شد كه ديگر خداوند اعلام داشت كه در برابر مكر و حيله اصحاب صحیفه دستگاه الهى هم برنامه دارد و بايد عاقبت را ديد. صحيفه ملعونه جلوه‏‌هاى ضد الهى بسيارى در درون داشت. يک جهت آن مكر با خدا و حيله عليه دين خدا بود. خداوند در قرآن مواردى از مكر مردم در برابر خود را ياد مى‏‌كند و اعلام مى‌دارد كه خدا هم در برابر حيله آنان مكر مى‏‌كند. آنگاه مردم را به مقايسه دو مكر دعوت مى‏‌نمايد.

آیاتی نازل‌شده علیه صحیفه ملعونه

آیات 50 تا 52 سوره نمل از جمله آياتى دانسته شده كه در حجةالوداع (پس اتمام مراسم حج و پيش از غدير) در مورد صحيفه ملعونه اول بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شد:

پرونده:Ra bracket.png وَ مَكَرُوا مَكْراً وَ مَكَرْنا مَكْراً وَ هُمْ لا يَشْعُرُونَ. فَانْظُرْ كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ مَكْرِهِمْ أَنَّا دَمَّرْناهُمْ وَ قَوْمَهُمْ أَجْمَعِينَ. فَتِلْكَ بُيُوتُهُمْ خاوِيَةً بِما ظَلَمُوا إِنَّ فِى ذلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ؛ آنان مكرى به‌كار بستند و ما هم مكرى نموديم، در حالى كه آنان متوجه نبودند. بنگر عاقبت مكر آنان چه شد كه ما آنان و قومشان را همگى نابود كرديم. اين است خانه‏‌هاى آنان كه به خاطر ظلمشان خالى مانده است. در اين ماجرا آيتى است براى قومى كه بدانند

 موقعيت تاريخى نزول آیات

بستر نزول آیات 50 تا 52 سوره نمل از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: يكى از اقدامات منافقين در سال آخر عمر پيامبر صلى الله عليه و آله ماجراى نگارش صحیفه ملعونه است. پس از حجةالوداع و پيش از غدير، ابوبکر، عمر، معاذ بن جبل، سالم مولی ابی‌‏حذیفه و ابوعبیده جراح صحيفه‏‌اى نوشتند كه نگذارند خلافت به اهل‏ بیت‏ علیهم السلام برسد. صحیفه‌ای که اقدامی علیه دین الهی و رستگاری بشر بود. خداوند با نزول ۹ آيه پى‌درپى جوانب مختلف اين توطئه را مورد نكوهش قرار داد و آن را در متن قرآن ثبت كرد.

از میان این آیات، آیات 50 تا 52 سوره نمل درباره وجهی از اين ماجرا نازل شد كه ديگر خداوند اعلام داشت كه در برابر مكر و حيله اصحاب صحیفه دستگاه الهى هم برنامه دارد و بايد عاقبت را ديد و نتايج را بر شمرد. صحيفه ملعونه جلوه‏‌هاى ضد الهى بسيارى در درون داشت. يک جهت آن مكر با خدا و حيله عليه دين خدا بود. خداوند در قرآن مواردى از مكر مردم در برابر خود را ياد مى‏‌كند و اعلام مى ‏دارد كه خدا هم در برابر حيله آنان مكر مى‏‌كند. آنگاه مردم را به مقايسه دو مكر دعوت مى‏‌نمايد.

روایاتی درباره موقعیت تاریخی نزول آیات

در برخی منابع متن روایاتی كه نزول آيات 50 تا 52 سوره نمل را مربوط به جریان صحيفه ملعونه دانسته چنين است:

• «لَمّا تَعاقَدُوا عَلَيْها نَزَلَتْ: «وَ مَكَرُوا مَكْراً وَ مَكَرْنا مَكْراً وَ هُمْ لا يَشْعُرُونَ...؛ هنگامى كه بر صحيفه ملعونه پيمان بستند اين آيه نازل شد: آنان مكرى به‌كار بستند و ما هم مكرى نموديم، در حالى كه آنان متوجه نبودند».
• از ابوذر غفاری چنین نقل شده است: گروهى گرد هم آمدند و گفتند: ما دائماً از پيامبر ياد على و ذكر فضائلش را مى‏‌شنويم و پيداست كه قصد دارد اين حكومت از اهل ‏بيتش خارج نشود. بياييد در برابر اين مسئله با يكديگر هم‌پيمان شويم. آنگاه آنان هم‌پيمان شدند. در اينجا بود كه اين آيه نازل شد: «آنان حيله‏‌اى به‌كار بستند و ما هم حيله‌‏اى به‌كار بستيم در حالى كه آنان نمى‌‏فهميدند. بنگر عاقبت مكر آنان چه شد كه ما آنان و قومشان را همگى نابود كرديم. اين است خانه‌هاى آنان كه به‌خاطر ظلمشان خالى مانده است». راوى از ابوذر مى‏‌پرسد: آنان كه پيمان بستند چه كسانى بودند؟ او در پاسخ می‌گوید: ابوبكر، عمر، ابوعبيده جراح، فعلة، فعيل (دونام رمزی)، عبدالرحمن، سعد بن ابی وقاص، عمرو بن عاص و مغیره. سپس ابوذر گفت: خداوند خاندان آنان را از خلافت و حكومت خالى نمود به‌خاطر ظلمى كه در پيمان خود نمودند. خانواده آنان خالى ماند از حكومتى كه در طلب آن بودند و طمع آن را داشتند و هرگز به خاندان آنان باز نخواهد گشت. آنگاه ابوذر قسم ياد كرد كه اين آيات درباره آنان نازل شده است.

تحليل اعتقادى آیات

از سوی برخی محققان درباره تحلیل اعتقادی نزول آیات 50 تا 52 سوره نمل در مورد اصحاب صحیفه ملعونه اول چنین گفته شده است: اصحاب صحیفه ملعونه با پيمان‏‌نامه خود عليه خدا مكر و حيله به‌كار بستند. آنها آن پیمان‌نامه را پيگيرى كردند تا ريشه اسلام را بكَنند، غافل از آنكه خداوند براى امتحان مردم مانع آنان نشد و اين مكر الهى بود كه زمينه امتحان آنان و همه مردم فراهم شود.

چنانكه اميرالمؤمنين‏ عليه السلام با قدرت الهى، در ماجراى هجوم به خانه وحى، عمر بن خطاب را با يک دست گرفت و بر زمين زد، و به همه نشان داد كه اگر بخواهد مى‌تواند سر او را از تن جدا سازد، ولى وصيت پيامبر صلى الله عليه و آله را به خاطر آورد و او را رها كرد.

منابع

• بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
• الصراط المستقيم إلی مستحقی التقديم؛ علی بن محمد نباطی عاملی، تحقیق: محمدباقر بهبودی، تهران: مکتبة المرتضوية، ۱۳۸۴ق.
• غدير در قرآن، قرآن در غدير؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
• کتاب سلیم بن قیس الهلالی؛ سلیم بن قیس هلالی، تحقیق: علاء‌الدین موسوی، تهران: مؤسسة البعثة (قسم الدراسات الإسلامية)، ۱۴۰۷ق.
• واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یک‌ماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.