مَکر

نسخهٔ تاریخ ‏۱۹ ژانویهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۰۸:۵۷ توسط Modir (بحث | مشارکت‌ها) (صفحه‌ای تازه حاوی «== آيه «وَ مَكَرُوا مَكْراً وَ مَكَرْنا مَكْراً وَ هُمْ لا يَشْعُرُونَ ...»<ref>...» ایجاد کرد)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)

آيه «وَ مَكَرُوا مَكْراً وَ مَكَرْنا مَكْراً وَ هُمْ لا يَشْعُرُونَ ...»[۱]

از جمله آياتى كه در سفر حجةالوداع و پس اتمام مراسم حج در مورد صحیفه ملعونه اول بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شد اين آيات بود:

«وَ مَكَرُوا مَكْراً وَ مَكَرْنا مَكْراً وَ هُمْ لا يَشْعُرُونَ. فَانْظُرْ كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ مَكْرِهِمْ أَنَّا دَمَّرْناهُمْ وَ قَوْمَهُمْ أَجْمَعِينَ. فَتِلْكَ بُيُوتُهُمْ خاوِيَةً بِما ظَلَمُوا إِنَّ فِى ذلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَعْلَمُونَ»:

«آنان مكرى به كار بستند و ما هم مكرى نموديم در حالى كه آنان متوجه نبودند. بنگر عاقبت مكر آنان چه شد كه ما آنان و قومشان را همگى نابود كرديم. اين است خانه ‏هاى آنان كه به خاطر ظلمشان خالى مانده است. در اين ماجرا آيتى است براى قومى كه بدانند».


اين آيات از دو بُعد قابل بررسى است:

۱. موقعيت تاريخى

صحيفه ملعونه جلوه‏ هاى ضد الهى بسيارى در درون داشت. يک جهت آن مكر با خدا و حيله بر عليه دين خدا بود. خداوند در قرآن مواردى از مكر مردم در برابر خود را ياد مى‏ كند و اعلام مى ‏دارد كه خدا هم در برابر حيله آنان مكر مى‏ كند؛ و آنگاه مردم را به مقايسه دو مكر دعوت مى ‏نمايد. متن روايتى كه نزول آيات فوق را در مسئله صحيفه ملعونه دانسته چنين است:

لَمّا تَعاقَدُوا عَلَيْها نَزَلَتْ: «وَ مَكَرُوا مَكْراً وَ مَكَرْنا مَكْراً وَ هُمْ لا يَشْعُرُونَ...»:

هنگامى كه بر صحيفه ملعونه پيمان بستند اين آيه نازل شد: «آنان مكرى به كار بستند و ما هم مكرى نموديم در حالى كه آنان متوجه نبودند. بنگر عاقبت مكر آنان چه شد كه ما آنان و قومشان را همگى نابود كرديم».[۲]

حدیث ديگرى كه نزول آيات فوق را در مسئله صحيفه ملعونه با تفصيل بيشترى بيان فرموده از ابوذر است كه چنين مى‏گويد:

گروهى گرد هم آمدند و گفتند: ما دائماً از پيامبر ياد على و ذكر فضائلش را مى‏ شنويم، و پيداست كه قصد دارد اين حكومت از اهل ‏بيتش خارج نشود. بياييد در برابر اين مسئله با يكديگر هم پيمان شويم.

آنگاه آنان هم پيمان شدند، و در اينجا بود كه اين آيه نازل شد: «وَ مَكَرُوا مَكْراً وَ مَكَرْنا مَكْراً...»: «آنان حيله‏ اى به كار بستند و ما هم حيله ‏اى به كار بستيم در حالى كه آنان نمى‏ فهميدند. بنگر عاقبت مكر آنان چه شد كه ما آنان و قومشان را همگى نابود كرديم. اين است خانه‏ هاى آنان كه به خاطر ظلمشان خالى مانده است».

راوى از ابوذر مى ‏پرسد: آنان كه پيمان بستند چه كسانى بودند؟ او در پاسخ گفت: ابوبکر، عمر، ابوعبیدة، فعلة، فعيل، عبدالرحمن، سعد بن ابی وقّاص، عمرو بن عاص، مغیره، كه نام دو نفر را رمزى با كلمه «فعلة و فعيل» ذكر كرد.

سپس ابوذر گفت: خداوند خاندان آنان را از خلافت و حكومت خالى نمود به خاطر ظلمى كه در پيمان خود نمودند. خانواده آنان خالى ماند از حكومتى كه در طلب آن بودند و حرص و طمع آن را داشتند، و هرگز به خاندان آنان باز نخواهد گشت.

آنگاه ابوذر قسم ياد كرد كه اين آيات درباره آنان نازل شده است.[۳]

۲. تحليل اعتقادى

اصحاب صحيفه ملعونه با پيمان ‏نامه خود بر عليه خداوند مكر و حيله به كار بستند و آن را پيگيرى كردند تا ريشه اسلام را بكَنند، غافل از آنكه خداوند براى امتحان مردم مانع آنان نشد، و اين مكر الهى بود كه زمينه امتحان آنان و همه مردم فراهم شود.

چنانكه على بن ابى‏ طالب ‏عليه السلام با همان قدرت الهى در روزهاى اول سقيفه عمر را كه مهاجمانه وارد خانه حضرت شده بود با يک دست گرفت و بر زمين زد و به همه نشان داد كه اگر بخواهد مى‏ تواند سر او را از تن جدا سازد، ولى وصيت پيامبر صلى الله عليه و آله را خاطر نشان ساخت و او را رها كرد.[۴]

غدير روز افتضاح مكّاران[۵]

دشمنان غدير به طور جدى در آيات قرآن مطرح شده ‏اند، و پيامبر صلى الله عليه و آله به صراحت آياتى از قرآن را به آنان تفسیر كرده است. در اين باره مى‏ توان ۲۱ عنوان از آيات غدير استخراج نمود، كه يكى از آنها «روز افتضاح مكّاران» است:

غدير روز آبروريزى دشمنان اسلام بود كه غدير را بزرگ‏ترين سد راه خود به حساب آوردند. خدا هم آنان را آماج حملات قرآنى قرار داد و گاهى با «وَ مَكَرُوا مَكْراً وَ مَكَرْنا مَكْراً»[۶]، و گاهى ديگر با «يُخادِعُونَ اللَّهَ وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ ما يَخْدَعُونَ إِلا أَنْفُسَهُمْ»[۷]، و گاهى ديگر با «أَمْ أَبْرَمُوا أَمْراً فَإِنَّا مُبْرِمُونَ»[۸] به معرفى آنان پرداخت.


براى توضيح بيشتر مراجعه شود به عنوان: قرآن /  معرفى قرآنىِ غدير.


4.  فرق مكر و عقل××× 6 غدير در قرآن: ج 2 ص 377  - 374. ×××

  على بن ابى‏طالب‏عليه السلام آن امامى است كه پيامبرصلى الله عليه وآله او را سبب امتحان امت قرار داد و فرمود: لَوْ لا انْتَ يا عَلِىُّ لَمْ يُعْرَفِ الْمُؤْمِنُونَ بَعْدى: اى على، اگر تو نبودى مؤمنين بعد از من شناخته نمى‏شدند.

در حاشيه اين مطلب، يكى از آيات تضمين شده در كلام پيامبرصلى الله عليه وآله در خطبه غدير آيه 112 سوره انعام است:


»وَ كَذلِكَ جَعَلْنا لِكُلِّ نَبِىٍّ عَدُوّاً شَياطِينَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ يُوحِى بَعْضُهُمْ إِلى بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُوراً وَ لَوْ شاءَ رَبُّكَ ما فَعَلُوهُ فَذَرْهُمْ وَ ما يَفْتَرُونَ« :


»اين گونه است كه براى هر پيامبرى دشمنى از انس و جن قرار مى‏دهيم كه به يكديگر سخنان زينت شده را از روى غرور الهام مى‏كنند، و اگر پروردگار تو بخواهد نمى‏توانند آن را انجام دهند، پس آنان را با افترائشان به حال خود واگذار« .


پيامبرصلى الله عليه وآله هم در خطبه غدير فرمود: الا انَّ اعْدائَهُمْ هُمُ السُّفَهاءُ الْغاوُونَ اخْوانُ الشَّياطينَ، يُوحِى بَعْضُهُمْ إِلى بَعْضٍ زُخْرُفَ الْقَوْلِ غُرُوراً: بدانيد كه دشمنان ايشان سُفهاى گمراه و برادران شياطين‏اند، كه سخنان باطل ظاهر فريب را از روى غرور به يكديگر مى‏رسانند.××× 1 اسرار غدير: ص 151 بخش 7. ×××


در اينجا اين توضيح لازم است كه دشمنان اهل‏بيت‏عليهم السلام سفيهان گمراه هستند كه برادران شياطين‏اند. در قرآن خداوند به شيطان خطاب مى‏كند: »إِنَّ عِبادِى لَيْسَ لَكَ عَلَيْهِمْ سُلْطانٌ إِلا مَنِ اتَّبَعَكَ مِنَ الْغاوِينَ« : »تو بر بندگان من سلطه‏اى ندارى مگر كسانى از گمراهان كه از تو پيروى مى‏كنند« .××× 2 حجر /  42. ××× بنابراين كسانى كه خلافت اهل‏بيت‏عليهم السلام را گرفتند، ياران شيطان و متصف به سفاهت و گمراهى‏اند.


شايد نسبت سفاهت به كسانى كه با فكر خود توانسته‏اند خلافت را به چنگ آورند بدون آنكه كمترين لياقتى درباره آن داشته باشند تعجب‏آور باشد، ولى اگر معتقد باشيم انسان‏هايى كه اهداف شوم را برگزيده‏اند بارزترين نشانه‏هاى سفاهت و جهالت را با خود حمل مى‏كنند و هر حركتى در راه آن انجام مى‏دهند مظهر ديگرى از سفاهتشان است، آنگاه است كه بر هم زنندگان نظامِ سراسر مصلحتِ الهى را بى عقل‏ترين و سفيه‏ترين مردم خواهيم دانست.

در مقابل كسانى را كه اوامر پروردگارشان را بالاترين خير و مصلحت تلقى مى‏كنند و اين نكته را از عمق جان درك مى‏كنند و براى فرار از آن به هزار حيله متوسل نمى‏شوند، عاقل‏ترين مردم دنيا خواهيم شناخت.


اميرالمؤمنين‏عليه السلام در اين باره مى‏فرمايد: هَيْهاتَ! لَوْ لا التُّقى لَكُنْتُ ادْهَى الْعَرْبِ××× 1 بحار الانوار: ج 41 ص 149. ×××: اگر تقوى مانع نبود من زيرك‏ترين عرب بودم. اين كلام بدان معنى است كه مردان خدا مصلحت خود و ديگران را در سايه اوامر و نواهى خدا و زير مجموعه آن مى‏دانند، و گرنه فكر بشر براى دست يافتن به آنچه مى‏خواهد مى‏تواند راه‏هاى متعددى پيدا كند.


در حديث ديگرى معاويه را از زيركانى معرفى نمود كه با توسل به حيله و هتك ارزش‏ها به اهداف خود مى‏رسند. در اين باره فرمود: به خدا قسم معاويه باهوش‏تر از من نيست، ولى او حيله مى‏كند و هتاكى مى‏نمايد، و اگر نبود كه از مكر و حيله اعراض دارم من از زيرك‏ترين مردم بودم.


ارتباط شيطان با اين گونه زيركى كه از راه مكر و حيله است و بايد به جاى عقل نام سفاهت بر آن گذاشت، در حديث امام صادق‏عليه السلام به خوبى ترسيم شده است كه وقتى پرسيدند: عقل چيست؟ فرمود: آنچه خدا با آن پرستيده مى‏شود و بهشت كسب مى‏شود. پرسيدند: پس آنچه در معاويه بود؟! فرمود: تِلْكَ النَّكْراءُ وَ تِلْكَ الشَّيْطَنَةُ، وَ هِىَ شَبيهَةٌ بِالْعَقْلِ وَ لَيْسَتْ بِالْعَقْلِ××× 2 بحار الانوار: ج 1 ص 116 ح 8 و ج 33 ص 170. ×××: آنچه در معاويه بود زيركى و شيطنت بود كه شباهت به عقل دارد، ولى عقل نيست.


  براى توضيح بيشتر مراجعه شود به عنوان: قرآن /  آيه »وَ كَذلِكَ جَعَلْنا لِكُلِّ نَبِىٍّ عَدُوًّا شَياطِينَ الْإِنْسِ وَ الْجِنِّ يُوحِى بَعْضُهُمْ إِلى بَعْضٍ...« .


5.  مكرِ معاويه =   مَكر /  آيه »وَ مَكَرُوا مَكْراً وَ مَكَرْنا مَكْراً وَ هُمْ لا يَشْعُرُونَ ...« -  فرق مكر و عقل

  1. نمل /  ۵۰-۵۲ . غدير در قرآن: ج ۱ ص ۲۵۵،۲۵۴.
  2. بحار الانوار: ج ۲۸ ص ۱۲۲ و ج ۳۱ ص ۶۳۴ . الصراط المستقيم: ج ۳ ص ۱۵۳.
  3. مثالب النواصب (ابن شهرآشوب) نسخه خطى: ص ۹۳.
  4. كتاب سليم: ص ۱۵۰.
  5. غدير در قرآن: ج ۳ ص ۳۰۹.
  6. نمل /  ۵۰ .
  7. بقره /  ۹.
  8. زخرف /  ۸۰ .