آیه ۱۰ مجادله و غدیر
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | مجادله |
| شماره آیه | ۱۰ |
| جزء | ۲۸ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | نجواى شيطانى اصحاب صحيفه ملعونه درباره نگارش این صحیفه علیه غدیر |
| ترتیل آیه 0:27 ترجمه صوتی 0:19 | |
آیه ۱۰ سوره مجادله آیه‌ای علیه نجواى شيطانى اصحاب صحيفه ملعونه برای نگارش این صحیفه علیه غدیر.
موقعیت تاریخی نزول آیه ۱۰ سوره مجادله چنین توصیف شده است: با پایان مراسم حجةالوداع و بازگشت به مکه و آماده‌شدن مسلمانان برای حرکت به‌سوی غدیر، توطئه‌هاى منافقين توسط سران آنان علیه برنامه غدیر از يک نجوى (گفت‌وگوى سِرّى) آغاز شد. آنان پس از آنكه بر سر اصل مسئله به توافق رسيدند براى تثبیت کار خود داخل كعبه رفتند و پيمان‌نامه‌اى نوشتند و همگى آن را امضا كردند و امين و شاهد خود را ابوعبیده جراح قرار دادند. سپس، آن عهدنامه را در كعبه، زير خاک، پنهان کردند.
محققان از روايات مربوط به تفسير آيه ۱۰ سوره مجادله دو نکته برداشت کرده‌اند: اینکه امضاكنندگان صحيفه ملعونه در حقيقت قراردادى بر ضد خدا در خانه خدا امضا كردند؛ زیرا ولايت على عليه السلام به امر الهى بوده است؛ اینکه در نگارش این صحیفه عمر بن خطاب نقش محوری داشت.
آیه‌ای درباره اقدامات منافقان در غدیر
آیه ۱۰ سوره مجادله از جمله آیاتی دانسته شده که علیه منافقان در رخداد غدیر نازل شده است. از آنجا كه منافقان از نخستين ساعات سفر غدير فتنه‌گرى و توطئه را آغاز كردند و در موارد بسيارى به اجراى نقشه‌هاى خود اقدام كردند؛ به همین دلیل در كنار آياتى كه دربارۀ اقدامات پيامبر صلَّى اللّٰه عليه و آله در غدير نازل مى‌شد، آيات بسيارى هم دربارۀ تحريكات و نقشه‌هاى منافقين بر آن حضرت وحى مى‌شد. روايات مربوط به اين آيات، شأن نزول و ارتباط مستقيم آنها را با غدير روشن كرده است. اين آيات 104 آيه هستند که در 39 مورد نازل شده‌اند و از جمله آنها آیه ۱۰ سوره مجادله است:[۱]
إِنَّمَا النَّجْوى مِنَ الشَّيْطانِ لِيَحْزُنَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ لَيْسَ بِضارِّهِمْ شَيْئاً إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَ عَلَى اللَّهِ فَلْيَتَوَكَّلِ الْمُؤْمِنُونَ؛ نجوا از شيطان است تا ايمان‌آورندگان را محزون نمايد و به آنان ضررى نمى‌رساند مگر با اجازه خداوند. پس توكل‌كنندگان بر خدا توكل نمايند 
.
موقعيت تاريخى نزول
موقعیت تاریخی نزول آیه ۱۰ سوره مجادله از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: با پایان مراسم حجةالوداع و بازگشت کاروان به مکه، مسلمانان با توقفى راهی غدير می‌شدند و كسى در مكه نمى‌ماند. در اين میان توطئه‌هاى منافقان از يک نجوا (گفت‌وگوى پنهانی) آغاز شد. آنان پس از آنكه بر سر اصل مسئله به توافق رسيدند براى محكم‌كارى داخل كعبه رفتند و پيمان‌نامه‌اى نوشتند و همگى آن را امضا كردند و امين و شاهد خود را ابوعبيده جراح قرار دادند. سپس آن عهدنامه را در كعبه و در زير خاک پنهان ساختند. محور اصلى نگارش اين پيمان ابوبكر و عمر بودند و ابوعبيده هم شاهد آن بود.
در ادامه افراد ديگرى نيز به آن پيوستند كه قبل از همه معاذ بن جبل و سالم مولى ابى‌حذيفه بود. عبدالرحمن بن عوف و مغيرة بن شعبه نيز نفرات بعدى بودند تا آنكه با پيوستن عثمان، معاوية بن ابوسفیان، عمرو بن عاص، ابوهريره، طلحه، سعد بن ابى‌وقاص و ابوموسى اشعرى تعداد آنان به 14 نفر رسيد. آنان در نقشه قتل پيامبر صلَّى اللَّه عليه و آله در كوه هَرشى شركت كردند. سپس بيست نفر ديگر به آنان اضافه شدند كه در مدينه صحيفه ملعونه دوم را در خانه ابوبكر امضا كردند.
روایاتی درباره توصیف موقعیت تاریخی نزول
روایاتی درباره توصیف موقعیت تاریخی نزول آیه ۱۰ سوره مجادله در منابع آمده است:
- امام باقر علیه السلام هسته مركزى صحيفه ملعونه اول را كه شأن نزول آيه است، با تطبيق بر آيه توصيف کرده است. راوى از امام درباره آیه «هيچ نجواى سه‌نفرى نيست مگر اينكه او چهارمى آنان است» پرسید. حضرت فرمود منظور ابوبكر و عمر است و ابوعبيده جراح امين آنان بوده، آنگاه كه جمع شدند و درون كعبه رفتند و بين خود عهدنامهاى نوشتند كه «اگر محمد از دنيا رفت امر خلافت تا ابد به خاندان او باز نگردد».[۲]
- امام صادق علیه السلام: اين آيه درباره ابوبكر و عمر و معاذ بن جبل و ابوعبيده جراح و عبدالرحمن بن عوف و سالم مولى ابى‌حذيفه و مغيرة بن شعبه نازل شده است كه آن پيمان‌نامه را بين خود نوشتند و ميثاق بستند و از يكديگر پيمان گرفتند كه: «اگر محمد از دنيا رفت، هرگز نگذاريم هم خلافت و هم نبوت در بنى‌هاشم باشد». خداوند عزوجل هم اين آيه را درباره آنان نازل كرد.[۳]
- در روايت ديگرى از ابنعباس نزول اين آيه مربوط به زمانى است كه بزرگان قريش معاهده نوشتند و در آن بر قتل على عليه السلام هم‌پيمان شدند و آن نوشته را به ابوعبيده جراح سپردند. پيامبر صلى الله عليه و آله آن پيمان‌نامه را از ابوعبيده مطالبه كرد و او آن را تحويل داد.[۴]
- در روايت ديگرى از سلمة بن كهيل و سليمان اقطَع آمده است كه این آیه درباره آن گروهى است كه در بين خود پيمان بستند كه خلافت را به على عليه السلام ندهند.[۵]
تحليل اعتقادى آیه
محققان از روايات مربوط به تفسير آيه ۱۰ سوره مجادله دو نکته برداشت کرده‌اند:
قراردادی علیه خدا در خانه خدا
امضاكنندگان صحيفه ملعونه در حقيقت قراردادى بر ضد خدا امضا كردند؛ زیرا ولايت على عليه السلام به امر الهى بوده است. اينكه درباره صحيفه آیه ۷ سوره مجادله نازل شده به این معناست كه هركس در هر كجاى عالم كارى سِرّى انجام دهد خداوند از آن خبر دارد و كسى نمىتواند آن را از خدا مخفى كند. پس چگونه است که اصحاب صحيفه تلاش کردند در خانه خدا اقدامی علیه خدا از او پنهان کنند.[۶]
عملكرد شيطانى اصحاب صحيفه
در روايت امام باقر عليه السلام این آیه به عمر تفسير شده است؛ يعنى در چنين نجوايى كه بر عليه خلافت شد نيازى به ابلیس نبود و خود عمر با شيطنتى كه داشت بالاتر از شیطان عمل مىكرد. از همين كلام امام باقر علیه السلام نتيجه گرفته مىشود كه مؤسس اساس غصب خلافت و نقطه آغاز همه اقدامات ضد ولايت اهل بیت علیهم السلام عمر بن الخطاب است؛ اين نجوى از ابوبكر و عمر آغاز شد و سپس افراد ديگر اضافه شدند. طبق فرموده حضرت، اين عمر بوده كه ابوبكر را هم تحريک كرده و از يک نفر به دو نفر رسانده است.[۷]
پانویس
منابع
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- تفسير القمی؛ على بن ابراهيم قمى، تحقیق: طيّب موسوى جزائرى، قم: دار الكتاب، ۱۴۰۴ق.
- الصراط المستقيم إلی مستحقی التقديم؛ علی بن محمد نباطی عاملی، تحقیق: محمدباقر بهبودی، تهران: مکتبة المرتضوية، ۱۳۸۴ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- الکافی؛ محمد بن یعقوب کلینی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الكتب الإسلامية، ۱۴۰۷ق.
- واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یک‌ماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.