آیه ۱۰ مجادله و غدیر
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | مجادله |
| شماره آیه | ۱۰ |
| جزء | ۲۸ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | نجوای شیطانی اصحاب صحیفه ملعونه درباره نگارش این صحیفه علیه غدیر |
| ترتیل آیه ترجمه صوتی | |
آیه ۱۰ سوره مجادله آیهای علیه نجوای شیطانی اصحاب صحیفه ملعونه برای نگارش این صحیفه علیه غدیر.
موقعیت تاریخی نزول آیه ۱۰ سوره مجادله چنین توصیف شده است: با پایان مراسم حجةالوداع و بازگشت به مکه و آمادهشدن مسلمانان برای حرکت بهسوی غدیر، توطئههای منافقین توسط سران آنان علیه برنامه غدیر از یک نجوی (گفتوگوی سِرّی) آغاز شد. آنان پس از آنکه بر سر اصل مسئله به توافق رسیدند برای تثبیت کار خود داخل کعبه رفتند و پیماننامهای نوشتند و همگی آن را امضا کردند و امین و شاهد خود را ابوعبیده جراح قرار دادند. سپس، آن عهدنامه را در کعبه، زیر خاک، پنهان کردند.
محققان از روایات مربوط به تفسیر آیه ۱۰ سوره مجادله دو نکته برداشت کردهاند: اینکه امضاکنندگان صحیفه ملعونه در حقیقت قراردادی بر ضد خدا در خانه خدا امضا کردند؛ زیرا ولایت علی علیه السلام به امر الهی بوده است؛ اینکه در نگارش این صحیفه عمر بن خطاب نقش محوری داشت.
آیهای درباره اقدامات منافقان در غدیر
آیه ۱۰ سوره مجادله از جمله آیاتی دانسته شده که علیه منافقان در رخداد غدیر نازل شده است. از آنجا که منافقان از نخستین ساعات سفر غدیر فتنهگری و توطئه را آغاز کردند و در موارد بسیاری به اجرای نقشههای خود اقدام کردند؛ به همین دلیل در کنار آیاتی که دربارهٔ اقدامات پیامبر صلَّی اللّٰه علیه و آله در غدیر نازل میشد، آیات بسیاری هم دربارهٔ تحریکات و نقشههای منافقین بر آن حضرت وحی میشد. روایات مربوط به این آیات، شأن نزول و ارتباط مستقیم آنها را با غدیر روشن کرده است. این آیات ۱۰۴ آیه هستند که در ۳۹ مورد نازل شدهاند و از جمله آنها آیه ۱۰ سوره مجادله است:[۱]
إِنَّمَا النَّجْوی مِنَ الشَّیْطانِ لِیَحْزُنَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَیْسَ بِضارِّهِمْ شَیْئاً إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ وَ عَلَی اللَّهِ فَلْیَتَوَکَّلِ الْمُؤْمِنُونَ؛ نجوا از شیطان است تا ایمانآورندگان را محزون نماید و به آنان ضرری نمیرساند مگر با اجازه خداوند. پس توکلکنندگان بر خدا توکل نمایند
.
موقعیت تاریخی نزول
موقعیت تاریخی نزول آیه ۱۰ سوره مجادله از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: با پایان مراسم حجةالوداع و بازگشت کاروان به مکه، مسلمانان با توقفی راهی غدیر میشدند و کسی در مکه نمیماند. در این میان توطئههای منافقان از یک نجوا (گفتوگوی پنهانی) آغاز شد. آنان پس از آنکه بر سر اصل مسئله به توافق رسیدند برای محکمکاری داخل کعبه رفتند و پیماننامهای نوشتند و همگی آن را امضا کردند و امین و شاهد خود را ابوعبیده جراح قرار دادند. سپس آن عهدنامه را در کعبه و در زیر خاک پنهان ساختند. محور اصلی نگارش این پیمان ابوبکر و عمر بودند و ابوعبیده هم شاهد آن بود.
در ادامه افراد دیگری نیز به آن پیوستند که قبل از همه معاذ بن جبل و سالم مولی ابیحذیفه بود. عبدالرحمن بن عوف و مغیرة بن شعبه نیز نفرات بعدی بودند تا آنکه با پیوستن عثمان، معاویة بن ابوسفیان، عمرو بن عاص، ابوهریره، طلحه، سعد بن ابیوقاص و ابوموسی اشعری تعداد آنان به ۱۴ نفر رسید. آنان در نقشه قتل پیامبر صلَّی اللَّه علیه و آله در کوه هَرشی شرکت کردند. سپس بیست نفر دیگر به آنان اضافه شدند که در مدینه صحیفه ملعونه دوم را در خانه ابوبکر امضا کردند.
روایاتی درباره توصیف موقعیت تاریخی نزول
روایاتی درباره توصیف موقعیت تاریخی نزول آیه ۱۰ سوره مجادله در منابع آمده است:
- امام باقر علیه السلام هسته مرکزی صحیفه ملعونه اول را که شأن نزول آیه است، با تطبیق بر آیه توصیف کرده است. راوی از امام درباره آیه «هیچ نجوای سهنفری نیست مگر اینکه او چهارمی آنان است» پرسید. حضرت فرمود منظور ابوبکر و عمر است و ابوعبیده جراح امین آنان بوده، آنگاه که جمع شدند و درون کعبه رفتند و بین خود عهدنامهای نوشتند که «اگر محمد از دنیا رفت امر خلافت تا ابد به خاندان او بازنگردد».[۲]
- امام صادق علیه السلام: این آیه درباره ابوبکر و عمر و معاذ بن جبل و ابوعبیده جراح و عبدالرحمن بن عوف و سالم مولی ابیحذیفه و مغیرة بن شعبه نازل شده است که آن پیماننامه را بین خود نوشتند و میثاق بستند و از یکدیگر پیمان گرفتند که: «اگر محمد از دنیا رفت، هرگز نگذاریم هم خلافت و هم نبوت در بنیهاشم باشد». خداوند عزوجل هم این آیه را درباره آنان نازل کرد.[۳]
- در روایت دیگری از ابنعباس نزول این آیه مربوط به زمانی است که بزرگان قریش معاهده نوشتند و در آن بر قتل علی علیه السلام همپیمان شدند و آن نوشته را به ابوعبیده جراح سپردند. پیامبر صلی الله علیه و آله آن پیماننامه را از ابوعبیده مطالبه کرد و او آن را تحویل داد.[۴]
- در روایت دیگری از سلمة بن کهیل و سلیمان اقطَع آمده است که این آیه درباره آن گروهی است که در بین خود پیمان بستند که خلافت را به علی علیه السلام ندهند.[۵]
تحلیل اعتقادی آیه
محققان از روایات مربوط به تفسیر آیه ۱۰ سوره مجادله دو نکته برداشت کردهاند:
قراردادی علیه خدا در خانه خدا
امضاکنندگان صحیفه ملعونه در حقیقت قراردادی بر ضد خدا امضا کردند؛ زیرا ولایت علی علیه السلام به امر الهی بوده است. اینکه درباره صحیفه آیه ۷ سوره مجادله نازل شده به این معناست که هرکس در هر کجای عالم کاری سِرّی انجام دهد خداوند از آن خبر دارد و کسی نمیتواند آن را از خدا مخفی کند. پس چگونه است که اصحاب صحیفه تلاش کردند در خانه خدا اقدامی علیه خدا از او پنهان کنند.[۶]
عملکرد شیطانی اصحاب صحیفه
در روایت امام باقر علیه السلام این آیه به عمر تفسیر شده است؛ یعنی در چنین نجوایی که بر علیه خلافت شد نیازی به ابلیس نبود و خود عمر با شیطنتی که داشت بالاتر از شیطان عمل میکرد. از همین کلام امام باقر علیه السلام نتیجه گرفته میشود که مؤسس اساس غصب خلافت و نقطه آغاز همه اقدامات ضد ولایت اهل بیت علیهم السلام عمر بن الخطاب است؛ این نجوی از ابوبکر و عمر آغاز شد و سپس افراد دیگر اضافه شدند. طبق فرموده حضرت، این عمر بوده که ابوبکر را هم تحریک کرده و از یک نفر به دو نفر رسانده است.[۷]
پانویس
منابع
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- تفسیر القمی؛ علی بن ابراهیم قمی، تحقیق: طیّب موسوی جزائری، قم: دار الکتاب، ۱۴۰۴ق.
- الصراط المستقیم إلی مستحقی التقدیم؛ علی بن محمد نباطی عاملی، تحقیق: محمدباقر بهبودی، تهران: مکتبة المرتضویة، ۱۳۸۴ق.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- الکافی؛ محمد بن یعقوب کلینی، تحقیق: علیاکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
- واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یکماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.