حذیفة بن اسید غفاری (ابو سَریحه)
حذیفة بن أسید بن خالد بن الأغوس بن الوقیعة ابن حرام بن غفار بن ملیل از اصحاب پیامبرصلی الله علیه وآله و راوی برجسته «حدیث غدیر» و حدیث «سفینه نوح» میباشد، و در منابع شیعه و سنی به عنوان فردی ثقه و از حامیان امام علی علیه السلام و امام حسن علیه السلام شناخته میشود.
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | حذیفة بن أسید بن خالد بن الأغوس بن الوقیعة ابن حرام بن غفار بن ملیل |
| سرشناسی | صحابی رسولالله صلی الله علیه وآله |
| تولد | دهه دوم پیش از هجرت |
| وفات | ۴۰ یا ۴۲ ق |
| محل دفن | کوفه |
| اطلاعات علمی | |
| مذهب | امامی |
| اطلاعات فرهنگی | |
| علت شهرت | اصحاب امام حسن علیه السلام |
اتمام حجت با غدیر[۱]
ابوالطفیل صحابی پیامبر صلی الله علیه و آله از حذیفة بن اسید غفاری نقل میکند که آن حضرت در بازگشت از حجةالوداع فرمودند: خداوند صاحب اختیار من است و من صاحب اختیار هر مسلمانی هستم و نسبت به مؤمنین از خودشان صاحب اختیارترم. ألَا مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ، أللَّهُمَّ وَالِ مَنْ وَالَاهُ وَ عَادِ مَنْ عَادَاهُ وَ انْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَ اخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ.[۲]
روایت حدیث غدیر[۳]
ابن عقده در «حدیث الولایة» حدیث غدیر را همراه با حدیث ثقلین از حذیفة بن اسید - که از اصحاب شجره است - روایت کرده است. همچنین در منابع زیر حدیث غدیر از حذیفه نقل شده، که گاهی همراه با ماجرای غدیر و حدیث ثقلین است:
«ینابیع المودة»، طبرانی در دو مورد از «المعجم الکبیر»، ضیاء در «المختارة»، ترمذی در صحیح خود و در «نوادر الاصول»، ابن اثیر در «اسد الغابة»، حموینی در «فرائد السمطین»، ابن صباغ مالکی در «الفصول المهمة»، ابوالفتوح اسعد بن ابی الفضایل عجلی در «الموجز فی فضائل الخلفاء الاربعة»، «مناقب الثلاثة»، حافظ ابوالفتوح در «الموجز»، ابن عساکر در «تاریخ مدینة دمشق»، ابن کثیر در دو مورد از «البدایة و النهایة»، ابن حجر در «الصواعق»، حلبی در «السیرة الحلبیة»، «مفتاح النجا فی مناقب آل العباء علیهم السلام»، هیثمی در «مجمع الزوائد»، «نزل الابرار»، قرمانی در «اخبار الدول»، سیوطی در «تاریخ الخلفاء»، خطیب خوارزمی در مقتلش، قاضی در «تاریخ آل محمد علیهم السلام».[۴]
نقل آیه تبلیغ برای غدیر[۵]
از جمله مشهورترین آیات غدیر آیه «یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ…»[۶] است. اختصاص آن به غدیر هم نزد شیعه و غیر شیعه از مسلمات است، و بین مفسرین و محدثین اهل سنت مشهور است، اگر چه بعضی از آنان در صدد انحراف شأن نزول آیه تبلیغ بودهاند، و از جمله عده ای از بزرگان علمای اهل سنت هستند.[۷] همچنین یکی از کسانی که اسناد کتابها و روایات مربوط به آیه «بَلِّغْ» به آنها منتهی میشود حذیفة بن اسَید است.[۸]
زندگینامه
حذیفة بن اسید از اصحاب پیامبر صلی الله علیه وآله و چهرههای برجسته صدر اسلام است که در دوران اموی نیز حضور داشت. درباره نام کامل او اختلاف است: برخی منابع مانند «الاستیعاب» او را حذیفة بن اسید بن خالد بن اغوس غفاری مینامند، درحالی که ابن کلبی و دیگران با تفاوتهایی در اسامی اجدادش (اغوز به جای اغوس، واقعة به جای وقیعة) اشاره کردهاند. برخی نیز او را حذیفة بن امیه بن اسید معرفی میکنند[۹].
تاریخ تولدش نامشخص است، اما در دوران حضور پیامبر صلی الله علیه وآله در مدینه جوان بوده و احتمالاً در دهه دوم پیش از هجرت متولد شده است. کنیه مشهورش ابوسریحه است (نه ابوشریحه یا ابوسرعه)[۱۰].
در بیعت رضوان و جنگ حدیبیه حضور داشت[۱۱]. بنابر نقل بعضی از منابع تاریخی پس از رحلت پیامبر صلی الله علیه وآله، در فتح ایران (نظیر فتح دربند و ارمنستان) شرکت کرد و فرماندهی بخشی از سپاه را برعهده گرفت.
از راویان حدیث بود[۱۲] و از ناقلان احادیث شاخصی مانند حدیث غدیر[۱۳]،[۱۴] حدیث ثقلین، حدیث سفینه[۱۵] و حدیث سد ابواب است[۱۶] و در زمره اصحاب بیعت رضوان (بیعت زیر درخت) قرار دارد.
در دوران امام علی علیه السلام و امام حسن علیه السلام از شیعیان وفادار بود[۱۷][۱۸]و در مقابل معاویه ایستادگی کرد. در روایات به عنوان شیعه واقعی معرفی شده و نامش در زمره یاران امام حسن علیه السلام در قیامت ذکر گردیده است[۱۹]، در سال ۴۰ یا ۴۲ هجری در کوفه درگذشت و زید بن ارقم بر او نماز خواند[۲۰].
مذهب و جایگاه حدیثی
با وجود اختلاف نظرها درباره مذهب وی، قرائن زیر امامی بودن او را تقویت میکند:
- ذکر در منابع امامی: کشی او را از حواریون امام حسن علیه السلام معرفی میکند.
- مضامین روایات: نقل احادیثی مانند «وَلایت من و اهل بیتم شرط تکمیل نبوت انبیا» که بر امامت اهل بیت علیهم السلام تأکید دارد.
- تمدح رجالیان: ابن داوود، علامه مجلسی و مامقانی او را ممدوح یا ثقه دانستهاند.
پانویس
- ↑ چهارده قرن با غدیر: ص ۹۱. اسرار غدیر: ص ۲۹۰.
- ↑ اثبات الهداة: ج ۲ ص ۷۱ ح ۳۰۹.
- ↑ چکیده عبقات الانوار (علامه میر حامد حسین هندی)(حدیث غدیر): ص ۱۴۳.
- ↑ ینابیع المودة: ص ۳۸. صحیح ترمذی: ج ۲ ص ۲۹۸. الفصول المهمة: ص ۲۵. مناقب الثلاثة (چاپ مصر): ص ۱۹. البدایة و النهایة: ج ۵ ص ۲۰۹ و ج ۷ ص ۳۴۸. الصواعق (ابن حجر): ص ۲۵. السیرة الحلبیة: ج ۳ ص ۳۰۱. مجمع الزوائد: ج ۹ ص ۱۶۵. نزل الابرار: ص ۱۸. اخبار الدول: ص ۱۰۲. تاریخ الخلفاء: ص ۱۱۴. تاریخ آل محمد علیهم السلام: ص ۶۸.
- ↑ غدیر در قرآن: ج ۱ ص ۸۷.
- ↑ مائده / ۶۷.
- ↑ نفحات الازهار: ج ۸ ص ۲۵۷–۱۹۵.
- ↑ عوالم العلوم للبحرانی: ج ۳ / ۱۵ ص ۴۰۴.
- ↑ اسمه حذیفة بْن أسید بن خالد بن الأغوس ابن الوقیعة بْن حرام بْن غفار بْن ملیل الغفاری. هکذا نسبه خلیفة. وَقَالَ ابْن الکلبی: هُوَ حذیفة بْن أسید بْن الأغوز بْن واقعة بْن حرام بْن غفار، فَقَالَ خلیفة: الأغوس بالغین المنقوطة والسین. وَقَالَ ابْن الکلبی مثله. الاستیعاب فی معرفه الاصحاب - جلد: 4 صفحه: 1667
- ↑ حذیفة بن أسید:- بالفتح- و یقال: أمیة بن أسید بن خالد بن الأغوز بن واقعة بن حرام بن غفار الغفاریّ، أبو سریحة- بمهملتین وزن عجیبة، مشهور بکنیته. شهد الحدیبیّة، و ذکر فیمن بایع تحت الشّجرة، ثم نزل الکوفة، و روی أحادیث. الإصابة فی تمییز الصحابة - جلد: 2 صفحه: 38
- ↑ وَکَانَ ممن بایع تحت الشجرة بیعة الرضوان، اسد الغابه - جلد: 5 صفحه: 136
- ↑ الإصابة فی تمییز الصحابة - جلد: 2 صفحه: 38
- ↑ و قد رواه معروف بن خربوذ المکی، عن أبی الطفیل عامر بن واثلة، عن حذیفة بن اسید الغفاری، و قال: لما قفل رسول اللَّه صلی اللَّه علیه و سلم من حجة الوداع، امر اصحابه ان ینزلوا عند شجرات متقاربات بالبطحاء، فنزلوا حولهن ثم امر فقم ما تحتهن من الشوک و شذبن بمقدار الرؤس، ثم بعث إلیهم فصلی تحتهن، ثم قام. فقال: ایها الناس، لقد نبأنی اللطیف الخبیر انه لم یعمر نبی الا مثل نصف عمر الذی قبله، و انی لاظن انه یوشک ان ادعی، فاجیب و انی مسئول و انتم مسئولون فما ذا انتم قائلون؟ قالوا: نشهد انک قد بلغت و نصحت و جهدت فجزاک اللَّه خیرا. قال: «أ لستم تشهدون ان لا اله الا اللَّه و محمد عبده و رسوله و ان الجنة حق و ان النار حق و ان الموت حق و ان البعث حق بعد الموت و ان الساعة آتیة لا ریب فیها و ان اللَّه یبعث من فی القبور»؟ قالوا: بلی، نشهد بذلک. قال: «اللَّهمّ اشهد، ثم قال: ایها الناس ان اللَّه مولای و انا مولی المؤمنین و انا اولی بهم من کنت مولاه، فهذا مولاه، اللَّهمّ وال من والاه، و عاد من عاداه». ثم قال: «ایها الناس، انی فرطکم و انکم واردون علی الحوض، حوض اعرض مما بین بصری و صنعاء، فیه آنیة عدد النجوم قدحان من ذهب، و قدحان من فضة، و انی سائلکم حین تردون علی من الثقلین، فانظروا کیف تخلفونی فیهما. احمد بن حنبل فی المسند جلد 4 صفحه 281. عبقات الأنوار فی إمامة الأئمة الأطهار، جلد6، صفحه 326
- ↑ اسد الغابه - جلد: 5 صفحه: 136
- ↑ وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنِ الْفُضَیْلِ الرَّسَّانِ، قَالَ حَدَّثَنِی أَبُو عَمْرَةَ، عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ أُسَیْدٍ، قَالَ: سَمِعْتُ أَبَا ذَرٍّ، یَقُولُ وَ هُوَ مُتَعَلِّقٌ بِحَلْقَةِ بَابِ الْکَعْبَةِ: أَنَا جُنْدَبُ بْنُ جُنَادَةَ لِمَنْ عَرَفَنِی وَ أَنَا أَبُو ذَرٍّ لِمَنْ لَمْ یَعْرِفْنِی، إِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلی الله علیه وآله یَقُولُ مَنْ قَاتَلَنِی فِی الْأُولَی وَ فِی الثَّانِیَةِ فَهُوَ فِی الثَّالِثَةِ مِنْ شِیعَةِ الدَّجَّالِ إِنَّمَا مَثَلُ أَهْلِ بَیْتِی فِی هَذِهِ الْأُمَّةِ مِثْلُ سَفِینَةِ نُوحٍ فِی لُجَّةِ الْبَحْرِ مَنْ رَکِبَهَا نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْهَا غَرِقَ. أَلَا هَلْ بَلَّغْتُ!. إختیار معرفة الرجال - جلد: 1 صفحه: 27
- ↑ عَنْ مَعْرُوفِ بْنِ خَرَّبُوذَ عَنْ أَبِی الطُّفَیْلِ عَنْ حُذَیْفَةَ بْنِ أَسِیدٍ الْغِفَارِیِّ قَالَ: إِنَّ النَّبِیَّ ص قَامَ خَطِیباً فَقَالَ إِنَّ رِجَالًا لَا یَجِدُونَ فِی أَنْفُسِهِمْ أَنْ أُسْکِنَ عَلِیّاً فِی الْمَسْجِدِ وَ أُخْرِجَهُمْ وَ اللَّهِ مَا أَخْرَجْتُهُمْ وَ أَسْکَنْتُهُ بَلِ اللَّهُ أَخْرَجَهُمْ وَ أَسْکَنَهُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ أَوْحَی إِلی مُوسی وَ أَخِیهِ أَنْ تَبَوَّءا لِقَوْمِکُما بِمِصْرَ بُیُوتاً وَ اجْعَلُوا بُیُوتَکُمْ قِبْلَةً وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ ثُمَّ أَمَرَ مُوسَی أَنْ لَا یُسْکِنَ مَسْجِدَهُ وَ لَا یَنْکِحَ فِیهِ وَ لَا یَدْخُلَهُ جُنُبٌ إِلَّا هَارُونُ وَ ذُرِّیَّتُهُ وَ أَنَّ عَلِیّاً مِنِّی بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَی وَ هُوَ أَخِی دُونَ أَهْلِی وَ لَا یَحِلُّ لِأَحَدٍ أَنْ یَنْکِحَ فِیهِ النِّسَاءَ إِلَّا عَلِیٌّ وَ ذُرِّیَّتُهُ فَمَنْ سَاءَهُ فَهَاهُنَا وَ أَشَارَ بِیَدِهِ نَحْوَ الشَّامِ. علل الشرایع جلد 1 صفحه 202
- ↑ من أصحاب رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله و الحسن المجتبی صلوات اللّه و سلامه علیه. و فی اسد الغابة: أنّه بایع رسول اللّه صلّی اللّه علیه و آله تحت الشجرة و نزل الکوفة و توفی بها. انتهی. و عدّه الکاظم صلوات اللّه علیه من حواری الحسن المجتبی علیه السلام کما تقدم. مستدرکات علم رجال الحدیث. جلد 2، صفحه 316.
- ↑ و عدّه من أصحاب الحسن علیه السّلام، و روی فی عداد حواریه علیه السّلام، و هو من أصحاب الشجرة نزل الکوفة، و توفی بها سنة اثنتین و أربعین صحیح الإسناد روی عنه جماعة منهم عامر بن واثلة أبو الطفیل. رجال الطوسیّ: ٦٧ ر ٢.، رجال الکشّیّ: ١٠ ر ٢٠.، تقریب التهذیب: ١/١٥٦ ر ١٨١.
- ↑ الإختصاص ابْنُ الْوَلِیدِ عَنِ الصَّفَّارِ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُلَیْمَانَ بْنِ دَاوُدَ وَ عَنِ الْعَطَّارِ عَنْ سَعْدٍ عَنْ عَلِیِّ بْنِ سُلَیْمَانَ عَنْ عَلِیِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ مُوسَی علیه السلام قَالَ: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ نَادَی مُنَادٍ أَیْنَ حَوَارِیُّ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیِّ ابْنِ فَاطِمَةَ بِنْتِ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللَّهِ صلی الله علیه وآله فَیَقُومُ سُفْیَانُ بْنُ أَبِی لَیْلَی الْهَمْدَانِیُّ وَ حُذَیْفَةُ بْنُ أَسِیدٍ الْغِفَارِیُّ ثُمَّ یُنَادِی أَیْنَ حَوَارِیُّ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ فَیَقُومُ کُلُّ مَنِ اسْتُشْهِدَ مَعَهُ وَ لَمْ یَتَخَلَّفْ عَنْهُ الْخَبَرَ. بحار الأنوار؛ جلد44؛ صفحه112
- ↑ عن أبی سلمان المؤذن قال: توفی أبو سریحة فصلّی علیه زید بن أرقم فکبّر علیه أربعا و قال: کذا فعل رسول اللّه صلّی اللّه علیه و سلّم. تاریخ مدینة دمشق. جلد 12، دار الفکر، 1415، صفحه 258.