عمرو بن عبدالله سبیعی (ابواسحاق)

عمرو بن عبدالله سبیعی (أبو إسحاق) از ائمه تابعین کوفه و راوی حدیث، پارسا و حافظ قرآن بود که از صحابه بزرگی چون امام علی علیه السلام روایت نقل کرده و نزد خاص و عام از راویان موثق به‌شمار می‌رفت. وی در سال ۱۲۷ ق درگذشت و در منابع شیعه و اهل سنت به عنوان راوی و از اصحاب امامان معصوم علیه السلام شناخته شده است، هرچند درباره مذهبش اختلاف نظر وجود دارد و بعضی از بزرگان اهل سنت او را به ضعف و فراموشی یاد می‌کنند.

عمرو بن عبدالله سبیعی (أبو إسحاق)

اطلاعات فردی
نام کامل	عمرو بن عبدالله بن علی السبیعی الهمدانی
سرشناسی	از ائمه تابعین، راوی حدیث
تولد	حدود سال ۲۳–۲۴ ق (زمان خلافت عثمان)
وفات	۱۲۷ ق (در سن حدود ۹۰ سالگی)
اطلاعات علمی
استادان	أسامة بن زید، الأشعث بن قیس، أنس، عمر بن سعد، زید بن أرقم، سعید بن جبیر، صعصعة ابن صوحان، ابن الزبیر، ابن‌عباس، شمر بن ذی الجوشن
شاگردان	آبان بن تغلب، جریر بن حازم، الثوری، سفیان بن عیینة، علی بن صالح، قتادة
مذهب	اهل سنت
اطلاعات فرهنگی
زمینه فعالیت	روایت حدیث، شرکت در غزوات زمان معاویه و زیاد
علت شهرت	راوی حدیث غدیر

روایت حدیث غدیر

عمرو بن عبداللَّه یکی از راویان ماجرای احتجاج امیرالمؤمنین علیه السلام به حدیث غدیر در رحبه کوفه و داستان تهنیت است، که بسیاری این ماجرا را از او نقل کرده‌اند. همچنین احمد بن حنبل در مسند خود و عاصمی در «زین الفتی» و حموینی در «فرائد السمطین» و محب الدین طبری در «الریاض النضرة» و ذهبی در «تلخیص» و «میزان الاعتدال» و ابن صبّاغ مالکی در «الفصول المهمة»، همگی حدیث غدیر را از عمرو بن عبداللَّه سبیعی نقل کرده‌اند. ذهبی و ابن حجر: او را توثیق کرده و ستوده‌اند.

عن أبی اسحاق (عمرو بن عبدالله سبیعی)، عن عمرو بن مرة، و سعید ابن وهب، و عن زید بن یثیع، قالوا سمعنا علیا علیه السلام یقول فی الرحبة، فذکر نحوه، و فیه: فقام ثلثة عشر رجلا، فشهدوا: ان رسول اللَّه صلی اللَّه علیه و آله قال: من کنت مولاه فعلی مولاه، اللَّهمّ وال من والاه، و عاد من عاداه، واجب من احبه، و ابغض من ابغضه، و انصر من نصره، و اخذل من خذله‏.

از ابی اسحاق، از عمرو بن مرة، و از سعید بن وهب، و از زید بن یثیع نقل شده که گفتند: ما شنیدیم علی علیه السلام در رحبه چنین گفت: (و سپس متن حدیث غدیر را ذکر کرد)؛ در آنجا سیزده نفر برخاستند و شهادت دادند که رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم فرمود: «هر که من مولای اویم، علی مولای اوست. خدایا دوست بدار کسی را که او را دوست دارد، و دشمن بدار کسی را که او را دشمن دارد، و یاری کن کسی را که او را یاری می‌کند، و خوار کن کسی را که او را خوار می‌دارد.

جایگاه راوی

عمرو بن عبد اللّه بن علی، معروف به أبو إسحاق السبیعی الهمدانی الکوفی، از بزرگان تابعین و راویان حدیث است که در سال ۱۲۷ هجری قمری درگذشت. وی در زمان خلافت عثمان متولد شد و توانست جمعی از صحابه، از جمله علی بن ابی‌طالب (علیه السلام) و زنان پیامبر (صلی الله علیه و آله) را درک کند. نسب او به قبیله سبیع از همدان می‌رسد.

تابعین طبقه سوم، وی مردی پارسا و حافظ قرآن بود و به روزه‌های مستمر و قرائت‌های فراوان قرآن مشهور بود. ابو إسحاق به جوانان سفارش می‌کرد که از نیروی جوانی خود بهره ببرند و گفت که شب‌ها هزار آیه قرآن می‌خوانده و ماه‌های حرام و سه روز از هر ماه و دوشنبه و پنجشنبه را روزه می‌گرفته است. ابن قتیبه او را در شمار شیعیان ذکر کرده، هرچند برخی دیگر مانند تستری او را از اهل سنت دانسته‌اند.

از او نقل شده که در مورد مسح بر کفش‌ها از محمد بن علی بن حسین علیه السلام پرسیده و او را از آن نهی کرده‌اند؛ به همین دلیل ابو إسحاق نیز از آن پس مسح نکرده است. این امر باعث شده برخی محققان مانند مرحوم خوئی احتمال دهند که او اهل سنت بوده است.

ذهبی او را از ائمه تابعین کوفه و از افراد اثبات‌شده می‌داند، اگرچه در کهولت سن دچار فراموشی شده بود. سفیان بن عیینة گفته است که ابو إسحاق در زمان زندگی عایشه و ابوهریره به دنبال علم بوده است. ابو داود الطیالسی او را عالم‌ترین مردم به حدیث علی و ابن مسعود می‌داند. علی بن المدینی گفته که ابو إسحاق از حدود ۷۰ یا ۸۰ نفر روایت کرده که هیچ‌کس جز او از آنها روایت نکرده است و مشیخته به حدود ۳۰۰ نفر می‌رسد.

وی قرآن را بر بزرگان متعددی از جمله ابی عبدالرحمن السلمی و الأسود بن یزید قرائت کرده است. در زمان معاویه در جنگ‌های روم شرکت داشته و گفته است که در زمان فرماندهی زید بن ابیه شش یا هفت غزوه را تجربه کرده است. در زمان قیام مختار بن ابی‌عبیده غایب بوده و در خراسان بوده است.

در سال فوتش (۱۲۷ ه‍) که ضحاک بن قیس خوارجی وارد کوفه شد، ابو إسحاق درگذشت و گفته شده که ضحاک هنگام دیدن جنازه او گفته است: «گویی این جنازه متعلق به یک ربانی است.»

ابو إسحاق از صحابه چون اسامة بن زید، الأسود بن یزید، انس بن مالک، جریر بن عبدالله البجلی، زید بن ارقم، ابن‌عباس، ابن عمر و دیگران روایت کرده است. همچنین او راویانی چون ابان بن تغلب، جریر بن حازم، الثوری، سفیان بن عیینة، علی بن صالح، قتادة و فرزندان و نوه‌های خود بوده‌اند.

احادیث وی در کتب معتبر شیعه و اهل سنت مانند صحاح ششگانه، الکافی و التهذیب نقل شده است. شیخ طوسی او را از اصحاب حضرت علی علیه السلام، امام حسن علیه السلام و امام صادق علیه السلام دانسته است.

شیخ مفید از محمد بن جعفر المؤدب نقل می‌کند که ابو إسحاق چهل سال نماز صبح خود را با وضوی نماز شب به جا آورده و هر شب ختم قرآن داشته است و از همه عابدتر و موثق‌تر بوده است. در مقابل، برخی از علمای اهل سنت مانند صاحب «معجم رجال الحدیث» او را ثقه ندانسته‌اند، اما شهرستانی در «الملل و النحل» وی را از امامیه و شیعه شمرده است. یکی از دلایل نقد و ذم ابو إسحاق این است که از عمر بن سعد، فرمانده سپاه قاتلان امام حسین علیه السلام، و شمر بن ذی الجوشن، کسی که سر امام حسین علیه السلام را جدا کرد، حدیث نقل کرده است. این موضوع در برخی منابع باعث شده تا درباره مذهب و موضع او در تاریخ اختلاف نظر وجود داشته باشد.