آیات ۱۶ تا ۱۹ مرسلات و غدیر
 | |
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام سوره | مرسلات |
| شماره آیه | ۱۶ تا ۱۹ |
| جزء | ۲۹ |
| محتوای آیه | |
| مکان نزول | مکه |
| موضوع | هلاک تکذیب‌کنندگان پیامبر صلی الله علیه و آله در موضوع ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام |
آیات ۱۶ تا ۱۹ مرسلات آیاتی تفسیرشده در خطبه غدیر که ضمن آنها وعده خداوند برای هلاک تکذیب‌کنندگان پیامبر صلی الله علیه و آله در موضوع ولایت امیرالمؤمنین علیه السلام آمده است.
موقعیت تاریخی تفسیر آیات ۱۶ تا ۱۹ سوره مرسلات از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: در قسمتی از بخش ششم خطبه غدير پيامبر صلى الله عليه و آله مسئله غصب خلافت را به‌طور صريح مطرح كرد و براى آنكه مردم اين خطر را جدى بگيرند هلاک‌شدن امتها با عذاب الهى را مطرح فرمود و اينكه امتهاى آينده نيز همان مسير را خواهند پيمود. او براى اين مطلب به آيه قرآن استناد نمود و با عبارت «خداوند بلندمرتبه چنین گفته» چهار آيه پشت سر هم از سوره مرسلات را قرائت فرمود.
از تفسیر آیات ۱۶ تا ۱۹ سوره مرسلات در متن خطبه غدیر تحلیل اعتقادی چندی ارائه شده است: اینکه تکذیب غدیر همانند تکذیب خدا و رسول اوست؛ اینکه تکذیب غدیر به‌مانند تکذیب انبیاء دیگر است.
آیاتی تفسیرشده در غدیر به‌طور صریح
آیات ۱۶ تا ۱۹ سوره مرسلات از جمله آیاتی برشمرده شده که در رخداد غدیر به‌صراحت تفسیر شده است. در غدير ۱۸ آيه قرآن به‌صراحت تفسير شده است؛ به اين معنى كه پيامبر صلى الله عليه و آله متن آيه را جداگانه در خطبه بيان فرموده و قبل يا بعد از آن به تفسيرش پرداخته است. اين موارد در مقابل آياتى است كه به‌صورت تضمين در كلام و اقتباس در خطابه حضرت آمده است.[۱]
از جمله این آیات آیات ۱۶ تا ۱۹ سوره مرسلات است: 
اَلَمْ نُهْلِكِ الاَوَّلينَ۱۶
ثُمَّ نُتْبِعُهُمُ الْآخِرينَ۱۷كَذلِكَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمينَ۱۸وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبينَ۱۹؛ آيا ما پيشينيان را هلاک نكرديم؟ آيا در پى آنان گروه ديگرى را نفرستاديم؟ ما با مجرمان چنين مىكنيم! واى در آن روز بر تكذيب‌كنندگان .
آیات در متن خطبه
آیات ۱۶ تا ۱۹ سوره مرسلات در متن خطبه غدیر چنین گزارش شده است: «مَعاشِرَ النّاسِ، قَدْ ضَلَّ قَبْلَكُمْ اكْثَرُ الاوَّلينَ، وَ اللَّه لَقَدْ اهْلَكَ الاوَّلينَ [در برخی نسخ: وَ اللَّه قَدْ اهْلَكَ الْاوَّلينَ بِمُخالَفَةِ انْبِيائِهِمْ]، وَ هُوَ مُهْلِكُ الْآخِرينَ. قالَ اللَّه تَعالى: أَ لَمْ نُهْلِكِ الْأَوَّلِينَ، ثُمَّ نُتْبِعُهُمُ الْآخِرِينَ، كَذلِكَ نَفْعَلُ بِالْمُجْرِمِينَ، وَيْلٌ يَوْمَئِذٍ لِلْمُكَذِّبِينَ؛ اى مردم، قبل از شما اكثر پيشينيان هلاک شدند، و خداوند آنان را [به‌خاطر مخالفت با پيامبرانشان] هلاک نمود، و اوست كه آيندگان را هلاک خواهد كرد. خداى تعالى مىفرمايد: آيا ما پيشينيان را هلاک نكرديم؟ آيا در پى آنان گروه ديگرى را نفرستاديم؟ ما با مجرمان چنين مىكنيم! واى در آن روز بر تكذيب‌كنندگان».[۲]
موقعيت تاريخى تفسیر آیات
موقعیت تاریخی تفسیر آیات ۱۶ تا ۱۹ سوره مرسلات از سوی برخی محققان چنین ترسیم شده است: در قسمتی از بخش ششم خطبه غدير آمده كه پيامبر صلى الله عليه و آله مسئله غصب خلافت را به‌طور صريح مطرح كرد و فرمود: به‌زودى بعد از من امامت را به‌عنوان پادشاهى و غاصبانه قرار مىدهند و هشدار داد كه فريب گرايش اكثريت را نخوريد. سپس غاصبان را لعنت كردند و پس از اشاره به آيات ۳۱ و ۳۵ سوره الرحمن، آيه ۱۷۹ سوره آل عمران و آيه ۵۸ سوره اسراء، هشدار بعدی را داد: اینکه فریب گرايش اکثریت را نخورند. پيامبر صلى الله عليه و آله در ادامه آيه ۷۱ سوره صافات را قرائت كرد. سپس براى آنكه مردم اين خطر را جدى بگيرند هلاک‌شدن امتها با عذاب الهى را مطرح فرمود و اينكه امتهاى آينده نيز همان مسير را خواهند پيمود. او براى اين مطلب به آيه قرآن استناد نمود و با عبارت «خداوند بلندمرتبه چنین گفته» چهار آيه پشت سر هم از سوره مرسلات را قرائت فرمود.[۳]
موقعيت قرآنى آیات
موقعیت قرآنی آیات ۱۶ تا ۱۹ سوره مرسلات چنین توصیف شده است: اين آيات در موقعيت خاصى از قرآن قرار گرفته كه خداوند تأكيد خاصى بر تكذيب‌كنندگان دارد و در اين سوره ۱۰ بار فرموده: «وای بر تکذیب‌کنندگان». بار اول قيامت را ياد مى‌كند و برای آن روز واى بر تكذيب‌كنندگان مى‌گويد. بار دوم هلاک‌شوندگان گذشته و آينده را ياد مى‌كند و همين جمله را تكرار مى‌كند. بار سوم خلقت انسان را در مراحل رشد نطفه مطرح مى‌كند و بعد از چند آيه، این جمله را تكرار مى‌كند. بار چهارم نعمتهاى روى زمين را يادآور مىشود و همين آيه را مكرر مى‌نمايد.
بار پنجم مسئله تكذيب را جدىتر مطرح مى‌كند و با تصوير روز قيامت به آنان مىفرمايد: «اكنون سراغ نتيجه آنچه تكذيب مىكرديد برويد». سپس عذاب جهنم را یاد مى‌كند و بار ديگر آيه «وای بر تکذیب‌کنندگان» را ذكر مى‌كند. بار ششم برخورد تند با تكذيب‌كنندگان را در روز قيامت به‌ميان مىآورد و يک بار ديگر آيه مزبور را تكرار مى‌نمايد. بار هفتم عجز آنان را مطرح مى‌كند كه اگر حيلهاى داريد، به‌كار بنديد و باز آيه را تكرار مىفرمايد. بار هشتم سراغ تصديق‌كنندگان مىرود و نعمت‌های بهشتى آنان را برمىشمارد و مىفرمايد: ما احسان‌کنندگان را اين چنين جزا مىدهيم و آنگاه مىفرمايد: «وای بر تکذیب‌کنندگان». بار نهم مجرمان را در دنيا مهلت مىدهد و باز آيه را تكرار مى‌نمايد. بار دهم اطاعت‌نكردن آنان از فرمان‌های الهى را مطرح مى‌كند و باز مىفرمايد: «وای بر تکذیب‌کنندگان». اين‌گونه ده بار اين جمله در سوره «مرسلات» تكرار شده است.[۴]
تحليل اعتقادى آیات
از تفسیر آیات ۱۶ تا ۱۹ سوره مرسلات در متن خطبه غدیر تحلیل اعتقادی چندی ارائه شده است؛ از جمله:
تحليل اعتقادى اول: تکذیب غدیر تکذیب خدا و رسول
آنچه به تفسير اين آيه باز مىگردد عنوان‌كردن مسئله تكذيب پیامبران علیهم السلام و ارتباط آن به عذاب الهى در اين موقعيت خطبه است؛ به این معنی که هركس مقام على عليه السلام را نپذيرد و فرمان او را اطاعت نكند، او را تكذيب کرده است. چون اين مقام و منزلت على عليه السلام را پيامبر صلى الله عليه و آله آورده، نپذيرفتن او به‌معناى ردّ دستورات رسول الله صلى الله عليه و آله و تكذيب آن حضرت هم خواهد بود.
از آنجا كه پيامبر صلى الله عليه و آله هم آنچه مى‌گويد از طرف خداست، در واقع كسى كه مقام على عليه السلام را نپذيرد، خدا را تكذيب كرده است. پس، خداوند اقوام بسيارى را به خاطر تكذيبشان هلاک نموده كه از بارزترين نمونههاى آن تكذيب خدا و رسول در مسئله ولايت على بن ابىطالب عليه السلام است.[۵]
تحلیل اعتقادی دوم: تکذیب غدیر به‌مانند تکذیب انبیاء دیگر
تكذيب امت‌های گذشته نسبت به انبياى خود به‌معناى ارتكاب گناه نبود، بلكه كارى ريشهاى بود تا راه را براى آنچه مىخواستند باز كنند و به اهداف خود برسند. بر این اساس، گاهى به پيامبران خود مى‌گفتند: شما به دروغ ادعا مىكنيد كه از طرف خدا هستيد. گاهى مى‌گفتند: اين سخنان را خدا نفرموده و شما از طرف خود به ما امر و نهى مىكنيد. گاهى مى‌گفتند: تقدس شما را به چنين دستوراتى وادار مى‌كند و گرنه حقیقت دين خدا چنين نيست. گاهى پس از مخالفت بهانه مىآوردند كه ما گمان كرديم منظور شما چنين است. گاهى مصلحت‌سنجى خود را به‌عنوان دليلى قاطع در برابر دستور الهى قرار مىدادند و بهاین صورت آن را ردّ مى‌كردند.
همه اين نمونهها دقيقاً در برابر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نيز تكرار شد و معنايى جز تكذيب آن حضرت نداشت؛ ولى در ظاهر شكلهاى حق به جانبى به خود مىگرفت و گاهى به‌حساب تقوا و دقت در فرمان الهى نيز گذاشته مىشد. در مسئله ولايت اميرالمؤمنين عليه السلام همه اين نمونههاى تكذيب در زمان خود پيامبر صلى الله عليه و آله، گاهى در حضور و گاهى در غياب حضرت رخ داد و چهره اصلى آن پس از رحلت حضرت ظاهر شد كه رسماً در برابر امیرالمؤمنین عليه السلام قد عَلَم كردند.[۶]
تكذيب هاى حضوری در غدیر
از نمونههاى شاخصِ تكذيب‌هاى رودررو، تکذیب حارث بن نعمان فهرى بود كه با صراحت تكذيب خود را بر زبان آورد و گفت: «خدايا، اگر آنچه محمد مى‌گويد حق و از جانب توست، سنگى از آسمان بر ما ببار يا عذاب دردناكى بر ما بفرست».[۷] عدهاى همچون ابوبكر و عمر گفتند: «آيا اين امر ولايت و اينكه بايد با على بيعت كنيم از طرف خداست يا رسولش»؛ اين در واقع تكذيبى بود در قالبى پوشیده و اين از پاسخ پيامبر صلى الله عليه و آله پيداست كه فرمود: «آيا چنين مسئله بزرگى بدون امر خداوند مىشود».[۸]
عدهاى ديگر كه جرئت اين‌گونه جسارت‌ها را نداشتند با لحنى دلسوزانه و اظهار مصلحت‌انديشى گفتند: مردم تازه مسلمان شدهاند و نمىپذيرند كه نبوت در شما و امامت در پسرعمويتان باشد و اگر امامت را به ديگرى واگذار كنى، بهتر است. حضرت فرمود: از پيش خود اين كار را نكردهام كه اختيار داشته باشم. خداوند امر كرده و آن را واجب نموده است. گفتند: اگر به‌خاطر ترس از مخالفت خداوند اين كار را نمىكنى، پس كسى را در خلافت با او شريک نما كه مردم با وجود او آرام بگيرند و با تو مخالفت نكنند. حضرت نپذيرفت و از طرف خدا آيه ۶۵ سوره زمر نازل شد. سپس حضرت فرمود: اگر اين پيمان را بشكنيد و يا در آن شک كنيد، روز قيامت خصم شما خواهم بود.[۹]
تكذيب‌هاى غيابى در غدير
نمونههايى كه در غياب پيامبر صلى الله عليه و آله بىواهمه به تكذيب ولايت پرداختند از مقابل منبر غدير آغاز شد. چند نفر كه مقابل منبر نشسته بودند به يكديگر با مسخره گفتند: اكنون مى‌گويد: خدايم چنين گفته است. سپس گفتند: به خدا قسم، ابداً درباره آنچه مى‌گويد تسليم او نخواهيم شد.[۱۰] عدهاى با يكديگر با خشم نجوا كردند كه محمد گاهی ما را به مسئله جديدى فرا مىخواند و اكنون سراغ اين مسئله رفته كه اهل بيتش را بر دوش شما سوار كند.[۱۱]
عدهاى ديگر اين تكذيب را علنى ساختند و به يكديگر گفتند: اى كاش ما را به جاى على امام قرار مىداد.[۱۲] در همین رابطه عمر به ابوبکر گفت: نه به خدا قسم، خدا به او چنين دستورى نداده است و اين ساخته خود اوست.[۱۳] معاويه پس از مراسم غدير دست بر دوش مغيره گذاشته و تكيه داده بود و مىگفت: به خدا قسم، محمد را بر گفتهاش تصديق نمى‌كنيم و به ولايت على اقرار نمىنماييم.[۱۴] رخداد دیگری كه عملاً ضمن آن به تكذيب پيامبر صلى الله عليه و آله اقدام كردند امضاى صحيفه ملعونه بود كه هم‌زمان با غدير به‌عنوان اقدامى در مقابل پروردگار آن را امضا كردند.[۱۵]
تكذيب چه كسى و چه موضوعى؟
با توجه به انواع تكذيب كه در حيات پيامبر صلى الله عليه و آله رو در روى آن حضرت صورت پذيرفت، نوبت به كلام پيامبر صلى الله عليه و آله مىرسد كه در خطابه فرمود: همان‌گونه كه خداوند پيشينيان را به‌خاطر مخالفت با پيامبرانشان و دروغ‌پنداشتن پيامها و رسالت ايشان هلاک كرد، آيندگان را نيز به آنان ملحق خواهد فرمود. اين آيندگان كدام پيامبر را تكذيب كرده‌اند؟ حضرت خاتم الانبياء صلى الله عليه و آله را. اين آيندگان چه چيزى را تكذيب كرده‌اند؟ ولايت دوازده امام اعلام شده در غدير را. طبق آيه كسانى كه حجتهاى پروردگار را انكار كنند نزد خداوند مجرم هستند، و اين جرم در حدى است كه استحقاق هلاكت و عذاب الهى را دارند و خداوند با عنوان «واى بر شما» آنان را خطاب فرموده است.[۱۶]
پانویس
- ↑ غدير در قرآن، ج۲، ص۴۷.
- ↑ اسرار غدير، ص۱۵۰، بخش۶، پاورقى ۶ از نسخههاى «ج» و «ه» و «و».
- ↑ غدير در قرآن، ج۲، ص۷۳.
- ↑ غدير در قرآن، ج۲، ص۷۴.
- ↑ غدير در قرآن، ج۲، ص۷۴-۷۵.
- ↑ غدير در قرآن، ج۲، ص۷۵-۷۶.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۳۶؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۶۲-۱۶۳.
- ↑ مناقب آل ابی‌طالب، ج۲، ص۱۶۶؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۲۷؛ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۲۷.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۶۰-۱۶۱.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۵۴.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۶۰، ح۴۰.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۶۲.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۶۰.
- ↑ بحارالانوار، ج۳۷، ص۱۶۱.
- ↑ غدير در قرآن، ج۲، ص۷۷.
- ↑ غدير در قرآن، ج۲، ص۷۸؛ واقعه قرآنى غدير، ص۹۷؛ سخنرانى استثنائى غدير، ص۱۷۹-۱۸۶.
منابع
- اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، تهران: نشر تک، ۱۳۸۴ش.
- بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
- سخنرانی استثنائی غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.
- غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
- مناقب آل ابی‌طالب؛ محمد بن علی بن شهرآشوب مازندرانی، تحقیق: محمدحسین آشتیانی و سید هاشم رسولی محلاتی، قم: مؤسسه انتشارات علامه، ۱۳۷۹ق.
- واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یک‌ماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.