پیامبران علیهم السلام و غدیر

ارتباط پیامبران علیهم السلام و غدیر از خلال آیات مربوط به غدیر و موضوعاتی چون احياء عيد غدير توسط آنان، بشارت آنان به بنيانگذار غدير و دعوت همه آنان به اسلام و ولايت مورد بحث قرار گرفته است.

درباره ارتباط پیامبران و غدیر در ذیل طرح آیه ۷۱ سوره صافات در خطبه غدیر از اکثریت گمراه و اقلیت رستگار در انقلاب انبیاء و رخداد غدیر یاد شده است. همچنین، درباره ارتباط پیامبران و غدیر در ذیل طرح آیه ۱۴۴ سوره آل عمران در خطبه غدیر به شباهت تبليغ رسالت پيامبر صلى الله عليه و آله به تبليغ پيامبران گذشته اشاره شده که همان‌گونه كه امت‌هاى گذشته پس از رحلت انبياى خود در معرض انحراف و گمراهى قرار داشتند و اين ضلالت‌ها سردمدارانى داشت، به همان صورت در اين امت هم خواهد بود.

برخی محققان از میان آیات غدیری از دو آیه ۱۹ آل عمران و ۸۵ آل عمران برای بحث درباره دعوت همه انبياء عليهم السلام به اسلام و ولايت چنین استفاده کرده‌اند: غير اسلام نزد خدا مردود است و پيامبر صلى الله عليه و آله در غدير اسلامِ مورد قبول دينى را معرفى کرد كه ولايت اهل‏ بيت‏ عليهم السلام اصل آن است. بدون این ولایت مفهوم «رضایت الهی از دین» تحقق نيافته است. در نتیجه، همه انبياء عليهم السلام به ولايت على‏ عليه السلام دعوت كرده‏‌اند و همه اين پيمان را بر امت‏‌هاى خويش عرضه كرده‌اند. اعتقادى كه خداوند در روز «الست» از مردم برای آن پيمان گرفت و آن دينى كه فطرت بشر به آن تمایل دارد اسلام با ولايت اهل ‏بيت ‏عليهم السلام است. به همین دلیل است كه دين نزد خدا فقط اسلام است و همه انبياء عليهم السلام چنين دينى را بر مردم عرضه كرده‌‏اند

برخی محققان، درباره عظمت غدیر و پیامبران عليهم السلام با تکیه بر منابع چنین نوشته‌اند: پيامبران الهى اخبار عالم را از منبع اصلى آن يعنى خزانه غيب الهى و وحى دريافت مى‏‌كنند. آنان وقتى دستور عيدگرفتن روز غديرى را كه هنوز نيامده از خدا مى‏‌شنوند، به‌خوبى متوجه غير عادى بودن آن مى‏‌شوند و عظمت فوق ‏العاده آن را دريافت مى‏‌كنند. درباره ارتباط غدیر با انبیاء الهی علیهم السلام در زمینه قبول ولايت توسط آنان چنین گفته شده است: يكى از معارف اعتقادى شيعه قبول ولايت توسط پيامبران‏ عليهم السلام آن هم به امر و عنایت الهى است.

پیامبران الهی در آیه غدیری ۷۱ سوره صافات

درباره ارتباط پیامبران و غدیر در ذیل طرح آیه ۷۱ سوره صافات در خطبه غدیر چنین آمده است: وَ لَقَدْ ضَلَّ قَبْلَهُمْ أَكْثَرُ الْأَوَّلِينَ؛ قبل از آنان اكثر پيشينيان گمراه شدند .

به نقل از برخی منابع، آیه ۷۱ سوره صافات در متن خطبه غدیر چنین آمده است: «مَعاشِرَ النّاسِ، قَدْ ضَلَّ قَبْلَكُمْ اكْثَرُ الاوَّلينَ؛ اى مردم، قبل از شما اكثر پيشينيان گمراه شدند».

تحليل اعتقادى: اکثریت گمراه و اقلیت رستگار

تفسيرى كه بر اين آيه از خطبه غدیر مى‏‌توان استفاده كرد، با توجه به موقعيت آن در خطبه غدیر و تبديل ضمير «هُم» به ضمير «كُم» در كلمه «قَبْلَكُمْ» باز مى‏‌گردد كه شامل همه امت‌هاى قبل از اسلام مى‌شود.

مى‏‌توان گفت: از شديدترين آياتى كه عبارتى همه‌جانبه درباره به حساب نياوردن اکثریت مردم و اذعان به قِلّت مؤمنان در قرآن آمده همين آيه سوره صافات است؛ زيرا در اين آيه عنوان «ضلالت» را درباره آنان تثبيت می‌نمايد و به بى ‏ايمان بودن اكتفا نمى‌‏كند؛ از سوى ديگر، اکثريت اولين را مورد توجه قرار مى‏‌دهد كه اين عنوان شامل همه زمان‌هاى قبل از خطاب مى‏‌شود.

بنابراين معناى آيه باز مى‏‌گردد به اينكه از اول خلقت حضرت آدم ‏علیه السلام تا روز غدير اكثريت انسان‌‏ها نه تنها مؤمن نبوده‌اند كه گمراه هم بوده‌‏اند. اقتباس آيه در اين موقعيت خاص خطبه كه حضرت مردم را درباره امتحان الهى درباره ولایت هشدار مى‏‌دهد و از مخالفت اوامر الهى در مورد ولايت باز مى‏‌دارد و از عذاب دنيا و آخرت مى‏‌ترساند، بدان معنى است كه در برابر انذارها و هشدارهاى انبياى گذشته اكثريت نپذيرفته‌‏اند و راه انحراف ضلالت را بر راه مستقيم برگزيده‏‌اند؛ پس شما هم اين نكته را فراموش نكنيد كه اگر بعد از من اكثريت مردم به دستورات و انذارهاى من درباره ولايت توجه نكردند، اين به معناى ضلالت و گمراهى آنان است، نه اينكه اكثريت دليل حقانيت باشد.

پس اين اقليت است كه مورد عنايت و امضاى خداوند بوده و در تاریخ انبيا و در مورد اصحاب پيامبر صلى الله عليه و آله تأكيد خاصى روى اقليت وجود دارد.

همچنين اين مسئله بسيار مهم است كه در تاريخ همه انبيا عليهم السلام حتى يک مورد هم نیست كه اكثريت مردم با پيامبرى موافق باشند و مخالفان او در اقليت باشند. مسئله مخالفت اكثريت در حد يک فكر و اعتقاد شخصى اكتفا نشده، بلكه باطل خود را اظهار كرده‌‏اند و عملاً به مخالفت با پيامبر زمان خود پرداخته‌‏اند و تصميم به اخراج او از آن سرزمين گرفته ‏اند.‌ آنان آنقدر در باطل خود استقامت به خرج داده‌‏اند كه عذاب خدا را بى‏‌واهمه طلب كرده‌اند.

از همه عجيب‌تر اينكه با ديدن آثار عذاب هم عقب‏‌نشينى نكرده‌‏اند و آنقدر اصرار ورزيده‌اند كه عذاب الهى بر سر آنان نازل شده و نابودشان كرده است. اين سابقه اكثريت در امم گذشته، اطمينان خاطر مى‏‌آورد كه اصلاً درباره اكثريت بايد محتاطانه و با حالت ترس از گمراهى نگاه كرد و اين گذشته شرم‌‏آور در همه امت‏‌ها را هميشه بايد مد نظر داشت.

با مرورى بر تاريخ انبياء عليهم السلام و امت‌هايشان معلوم مى‏‌شود كه هميشه اكثريت قريب به اتفاق و در مواردى همه مردم بدون استثنا به مخالفت با نمايندگان خداوند برخاسته‌اند. اين‌گونه سقوط ارزش چنين مردمى تا آنجا پيش رفته كه نه تنها خداوند نظر رحمت خويش را از آنان برداشته، بلكه بر آنان غضب كرده است. خداوند در اين غضب بر تنبيه آنان اكتفا نفرموده و عنوان «انتقام» را مطرح كرده و در يک زمان كوتاه همه آنان را نابود كرده است.

در آیه ۸۷ سوره بقره پس از ذكر برخى امت‌‏ها، كه اكثريتشان گمراه بوده و به عذاب گرفتار شدند، مى‏‌فرمايد: أَ فَكُلَّما جاءَكُمْ رَسُولٌ بِما لا تَهْوى أَنْفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقاً كَذَّبْتُمْ وَ فَرِيقاً تَقْتُلُونَ؛ آيا هر بار كه پيامبرى نزد شما آمد و آنچه نفس‏‌هاى شما آن را نمى‌‏پسنديد برايتان آورد سركشى كرديد و عده‌‏اى او را تكذيب كرده و عده‌‏اى ديگر او را مى‏‌كُشيد . در واقع در مسئله تکذیب انبياء عليهم السلام، براى اجراى هوس‌‏هاى اكثريت مردم، اگر پيامبران با آنان مقابله كنند، نوبت به برداشتن آنان از سر راه و قتل ايشان مى‌رسد.

نتيجه‏‌اى كه از اين آيه و مرحله عملى آن در تاریخ مى‏‌توان گرفت اين است كه كشش‌هاى نفسانى -كه هميشه انسان‏‌ها را به‌سوى شيطان سوق مى‌دهد- وقتى به‌صورت «اكثريت» تشكّل پيدا مى‌‏كند و قدرت آن به تعداد نفرات اين اكثريت افزايش مى‌يابد، براى رسيدن به اهداف شيطانى و ضد خدايى با تمام توان وارد عمل مى‌شود و حد و مرزى براى خود نمى‏‌شناسد. در واقع آن علت كه هواى نفس است براى اين اهداف كه شيطانى است، آخرين توانايى‌ها را به‌كار مى‌‏بندد.

در تاريخ هر يک از پيامبران نيز اين مخالفت اكثريت در قرآن با جزئياتش ترسيم شده كه هر كدام در عنوان خود (نام پيامبر مانند نوح علیه السلام و ابراهیم علیه السلام و... ، يا نام قوم مانند ثمود و عاد و رسّ و...) آمده است.

پیامبران الهی در آیه غدیری ۱۴۴ آل عمران

درباره ارتباط پیامبران و غدیر در ذیل طرح آیه ۱۴۴ سوره آل عمران در خطبه غدیر چنین آمده است:

وَ ما مُحَمَّدٌ إِلاّ رَسُولٌ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِهِ الرُّسُلُ، أَ فَإِنْ ماتَ أَوْ قُتِلَ انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ وَ مَنْ يَنْقَلِبْ عَلى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّه شَيْئاً وَ سَيَجْزِى اللَّه الشَّاكِرِينَ؛ و محمد نيست جز رسولى كه قبل از او پيامبران بوده‌اند. آيا اگر بميرد يا كشته شود، به عقب باز مى‌‏گرديد و هركس به عقب باز گردد به خدا هيچ ضررى نمى‏‌رساند و به‌زودى خدا شاكران را جزا مى‏‌دهد

پيامبر صلى الله عليه و آله در خطبه غدير فرمود: «مَعاشِرَ النّاسِ، انْذِرُكُمْ انّى رَسُولُ اللَّه قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِىَ الرُّسُلُ، افَإِنْ مِتُّ اوْ قُتِلْتُ انْقَلَبْتُمْ عَلى أَعْقابِكُمْ وَ مَنْ يَنْقَلِبْ عَلى عَقِبَيْهِ فَلَنْ يَضُرَّ اللَّه شَيْئاً وَ سَيَجْزِى اللَّه الشَّاكِرِينَ الصّابِرينَ. الا وَ انَّ عَلِيّاً هُوَ الْمَوْصُوفُ بِالصَّبْرِ وَ الشُّكْرِ، ثُمَّ مِنْ بَعْدِهِ وُلْدى مِنْ صُلْبِهِ؛ اى مردم، من شما را مى‌‏ترسانم و انذار مى‏‌نمايم كه من رسول خدا هستم و قبل از من پيامبران بوده‌‏اند، آيا اگر من بميرم يا كشته شوم شما عقبگرد مى‏‌نماييد؟ هركس به عقب باز گردد به خدا ضررى نمى‏‌رساند؛ و خداوند به‌زودى شاكران و صابران را پاداش مى‌‏دهد. بدانيد كه على است توصيف‌شده به صبر و شكر و بعد از او فرزندانم از نسل او چنين‏‌اند».

آنچه در اينجا مورد اشاره است عبارت «قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِىَ الرُّسُلُ» است. ذكر اين جمله در جايى كه پيامبر صلى الله عليه و آله مردم را درباره دشمنى و مخالفت با على‏ عليه السلام هشدار شديد مى‏‌دهد، اشاره به شباهت تبليغ رسالت پيامبر صلى الله عليه و آله به تبليغ پيامبران گذشته است؛ يعنى همان‌گونه كه امت‌هاى گذشته پس از رحلت انبياى خود در معرض انحراف و گمراهى قرار داشتند و اين ضلالت‌ها سردمدارانى داشت، به همان صورت در اين امت هم خواهد بود، و نبايد امت اسلام را منزَّه از آزمایش‌های امت‌‏هاى گذشته دانست.

به امام باقر عليه السلام عرض شد: مردم گمان مى‏‌كنند بيعت ابوبكر كه مردم بر او اتفاق كردند مورد رضاى خدا بود، چرا كه خداوند امت محمد صلى الله عليه و آله را بعد از رحلت او به فتنه نمى‏‌اندازد. حضرت فرمود: مگر كتاب خدا را نمى‏‌خوانند؟ آيا خدا نمى‏‌فرمايد: «و محمد نيست جز رسولى كه قبل از او پيامبران بوده‌اند...». آيا خدا درباره امت‏‌هاى قبل از آنان خبر نداده كه بعد از آمدن برهان اختلاف كردند؟ آنجا كه مى‏‌فرمايد: «به حضرت عيسى دليل‏‌هاى روشن داديم و او را با روح القدس مؤيد داشتيم ... عده‌‏اى از آنان ايمان آوردند و عده‌اى كافر شدند». آنگاه امام باقر علیه السلام فرمود: از همين مى‌‏توان استفاده كرد كه اصحاب محمد صلى الله عليه و آله بعد از او اختلاف كردند و عده‌‏اى ايمان آوردند و عده‌‏اى كافر شدند.

احياء عيد غدير توسط انبياء عليهم السلام

درباره ارتباط پیامبران و غدیر در زمینه احياء عيد غدير توسط آنان چنین گفته شده است: احاديثى در فضيلت عيد غدير و اهميت خاص آن در مقايسه با ساير اعياد و نيز احياى غدير از زبان معصومان‏ عليهم السلام وارد شده كه از جمله آنها احياى غدير توسط پیامبر صلی الله علیه و آله است: پيامبر صلى الله عليه و آله به امیرالمؤمنین‏ علیه السلام وصيت فرمود كه اين روز را عيد بگيرد، و فرمود: انبياء هم چنين مى‏‌كردند و به جانشينان خود وصيت مى‏‌كردند كه اين روز را عيد بگيرند.

در اين باره امام صادق ‏علیه السلام هم فرمودند: خداوند هيچ پيامبرى را نفرستاده مگر آنكه اين روز را عيد گرفته و حرمت آن را نگه داشته است. همچنين امام صادق‏ عليه السلام مى‌‏فرمايد: انبياء بنى‏ اسرائيل روزى را كه جانشينِ بعد از خود را تعيين مى‏‌كردند عيد قرار مى‏‌دادند. «عيد غدير» هم روزى است كه پيامبر صلى الله عليه و آله على ‏عليه السلام را براى مردم منصوب فرمود.

ايمان به پيامبران‏ عليهم السلام در خطبه غدير

همچنین درباره ارتباط پیامبران و غدیر چنین گفته شده است: پيامبر صلى الله عليه و آله در قسمتی از بخش اول خطبه غدير ايمان به پيامبران‏ عليهم السلام را مطرح فرمود:

«اَحْمَدُهُ كَثيراً وَ اَشْكُرُهُ دائِماً عَلَى السَّرّاءِ وَ الضَّرّاءِ وَ الشِّدَّةِ وَ الرَّخاءِ، وَ اُومِنُ بِهِ وَ بِمَلائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ. اَسْمَعُ لاَمْرِهِ وَ اُطيعُ وَ اُبادِرُ اِلى كُلِّ ما يَرْضاهُ وَ اَسْتَسْلِمُ لِما قَضاهُ، رَغْبَةً فى طاعَتِهِ وَ خَوْفاً مِنْ عُقُوبَتِهِ، لاَنَّهُ اللَّهُ الَّذى لا يُؤْمَنُ مَكْرُهُ وَ لا يُخافُ جَوْرُهُ؛ بسيار مى‌گويم و دائماً شكر مى‏‌نمايم، چه در آسايش و چه در گرفتارى، چه در حال شدت و چه در حال آرامش. و به او و ملائكه‌اش و كتاب‏‌ها و پيامبرانش ايمان مى‌آورم. دستور او را گوش مى‏‌دهم و اطاعت مى‏‌نمايم و به آنچه او را راضى مى‏‌كند مبادرت مى‏‌ورزم و در مقابل مقدرات او تسليم مى‏‌شوم به‌عنوان رغبت در اطاعت او و ترس از عقوبت او، چرا كه اوست خدايى كه نمى‌توان از مكر او در امان بود و به‌عنوان ظلم از او ترسيده نمى‌‏شود (يعنى ظلم نمى‏‌كند)».

بشارت انبياء عليهم السلام به بنيانگذار غدير

همچنین درباره ارتباط پیامبران و غدیر در زمینه بشارت انبياء عليهم السلام به بنيانگذار غدير چنین گفته شده است: نكته قابل توجه اينكه پيامبران عظيم‏ الشأن‏ عليهم السلام جوامع بشرى را به ظهور پيامبر خاتم حضرت محمد بن عبداللَّه ‏صلى الله عليه و آله بشارت مى‌دادند؛ چرا كه رسالتش جهانى و مكتبش تا قيام قيامت ادامه خواهد يافت:

وَإِذْ قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ إِنِّي رَسُولُ اللَّهِ إِلَيْكُمْ مُصَدِّقًا لِمَا بَيْنَ يَدَيَّ مِنَ التَّوْرَاةِ وَمُبَشِّرًا بِرَسُولٍ يَأْتِي مِنْ بَعْدِي اسْمُهُ أَحْمَدُ؛ به ياد آوريد هنگامى را كه عيسى بن مريم گفت اى بنى‏ اسرائيل من فرستاده خدا به سوى شما هستم در حالى كه تصديق‌كننده كتابى كه قبل از من فرستاده شده تورات مى‏‌باشم و بشارت‌دهنده به رسولى كه بعد از من مى‏‌آيد و نام او احمد است (صف:۶).

اين پيامبر خاتم‏ صلى الله عليه و آله است كه دينش هميشگى و در رسالت او عدالت جهانى گسترده خواهد شد: هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَىٰ وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ وَلَوْ كَرِهَ الْمُشْرِكُونَ؛ او كسى است كه رسول خود را با هدايت و دين حق فرستاد تا او را بر همه اديان غالب سازد هر چند مشركان كراهت داشته باشند (صف:۹).

بعد از آنكه رسول‏ خدا صلى الله عليه و آله رسالتشان را در طى ۲۳ سال به‌صورت ظاهر به مردم معرفى فرمودند و مردم را به دين دعوت كردند، از جانب حق آیه تبلیغ نازل شد؛ به اين معنى كه اگر اين امر عظيم را ابلاغ نكنى، تمام هدف الهى به هدر رفته و تبليغ رسالت نشده است.

پيامبر صلى الله عليه و آله در قسمتی از بخش سوم خطبه غدير و پس از بيان عذاب منکران ولایت، توازن مقام نبوت و امامت و خاتميت و بشارت همه انبياء عليهم السلام به پيامبر اسلام ‏صلى الله عليه و آله را يادآور شد.

ابتدا گستره حجت‌بودن خود را بر تمام مخلوقات بيان كرده و تصريح كرد كه اين عنايتى از طرف خداوند است و تعجبى ندارد: «مَعاشِرَ النّاسِ، بى وَ اللَّهِ بَشَّرَ الاَوَّلُونَ مِنَ النَّبِيّينَ وَ الْمُرْسَلينَ، وَ اَنَا وَ اللَّهِ خاتَمُ الاَنْبِياءِ وَ الْمُرْسَلينَ، وَ الْحُجَّةُ عَلى جَميعِ الْمَخْلُوقينَ مِنْ اَهْلِ السَّماواتِ وَ الاَرَضينَ. فَمَنْ شَكَّ فى ذلِكَ فَقَدْ كَفَرَ كُفْرَ الْجاهِلِيَّةِ الاوُلى، وَ مَنْ شَكَّ فى شَىْ‏ءٍ مِنْ قَوْلى هذا فَقَدْ شَكَّ فى كُلِّ ما اُنْزِلَ اِلَىَّ، وَ مَنْ شَكَّ فى واحِدٍ مِنَ الاَئِمَّةِ فَقَدْ شَكَّ فِى الْكُلِّ مِنْهُمْ، وَ الشّاكُ فينا فِى النّارِ؛ اى مردم، به خدا قسم پيامبران و رسولان پيشين به من بشارت داده‌اند، و من به خدا قسم خاتم پيامبران و حجت بر همه مخلوقات از اهل آسمان‏‌ها و زمين‌‏ها هستم. هر كس در اين مطالب شک كند مانند كفر جاهليت اول كافر شده است. و هر كس در چيزى از اين گفتار من شک كند در همه آنچه بر من نازل شده شک كرده است، و هر كس در يكى از امامان شک كند در همه آنان شک كرده است، و شک‌كننده درباره ما در آتش است».

بشارت انبياء عليهم السلام به حضرت مهدى ‏عليه السلام در خطبه غدير

درباره ارتباط غدیر و پیامبران عليهم السلام در زمینه بشارت آنان به حضرت مهدى ‏عليه السلام در خطبه غدير چنین گفته شده است: پيامبر صلى الله عليه و آله در قسمتی از بخش هشتم خطبه غدیر درباره موعود امت‌ها حضرت مهدى‏ عليه السلام چند جهت مهم را خاطر نشان ساخت:

• از يک سو، خاتميت آن حضرت در مقام امامت را و اينكه حجتى بعد از او نيست، در كنار بشارت انبياء گذشته درباره آن حضرت مطرح كرد.
• از سوى ديگر، هدايت او از جانب پروردگار و برگزيده‌بودن او از بين مخلوقات را يادآور شد: «اَلا اِنَّهُ الْمُخْبِرُ عَنْ رَبِّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ الْمُشَيِّدُ لاَمْرِ آياتِهِ. اَلا اِنَّهُ الرَّشيدُ السَّديدُ. اَلا اِنَّهُ الْمُفَوَّضُ اِلَيْهِ. اَلا اِنَّهُ قَدْ بَشَّرَ بِهِ مَنْ سَلَفَ مِنَ الْقُرُونِ بَيْنَ يَدَيْهِ. اَلا اِنَّهُ الْباقى حُجَّةً وَ لا حُجَّةَ بَعْدَهُ وَ لا حَقَّ اِلاّ مَعَهُ وَ لا نُورَ اِلاّ عِنْدَهُ؛ بدانيد كه اوست خبردهنده از پروردگارش، و بالابرنده آيات الهى. اوست هدايت‌يافته محكم بنيان. اوست كه كارها به او سپرده شده است. اوست كه پيشينيان به او بشارت داده‏‌اند، اوست كه به‌عنوان حجت باقى مى‏‌ماند و بعد از او حجتى نيست. هيچ حقى نيست مگر همراه او، و هيچ نورى نيست مگر نزد او».

پيامبران‏ عليهم السلام و غدير در قيامت 

برخی محققان، درباره ارتباط غدیر و پیامبران عليهم السلام در قیامت چنین گفته‌اند: احاديثى در فضيلت عيد غدير و اهميت خاص آن در مقايسه با ساير اعياد و نيز احياى غدير از زبان معصومان‏ عليهم السلام وارد شده كه از جمله آنها احياى غدير توسط امام صادق‏ عليه السلام است.

در این زمینه، از جمله حضرت فرمود: روز قيامت چهار روز را مانند عروس به پيشگاه الهى مى‏‌برند: عيد فطر، عيد قربان، روز جمعه و عيد غدير. «روز غدير خم» در مقابل عيد قربان و فطر مانند ماه بين ستارگان است. خداوند تعالى بر غدير ملائکه مقربين را موكل مى‏‌كند كه رئيسشان جبرئیل است و انبياء مرسل را كه رئيسشان حضرت محمد صلى الله عليه و آله است، و اوصياء منتجبين را كه رئيسشان اميرالمؤمنين ‏عليه السلام است، و اولياء خود را كه رئيسشان سلمان و ابوذر و مقداد و عمار هستند. اينان «غدیر» را همراهى مى‏‌كنند تا آن را وارد بهشت نمايند.

دعوت همه انبياء عليهم السلام به اسلام و ولايت

برخی محققان از میان آیات غدیری از دو آیه ۱۹ آل عمران و ۸۵ آل عمران برای بحث درباره دعوت همه انبياء عليهم السلام به اسلام و ولايت چنین استفاده کرده‌اند:

دين خدا يكى است و انبياى الهى حامل يک پيام از سوى خداوند بوده‌‏اند. اين پايه اعتقادى از طریق آیه ۸۵ سوره آل عمران با تفسير غديرىِ پيامبر صلى الله عليه و آله ارائه شده و احاديث بسيارى در اين زمينه وارد شده است. در آيه ۱۸ آل عمران مى‌‏فرمايد: «اصلاً دين نزد خدا يكى بيشتر نيست». به‌دنبال اين، علتِ اختلاف در اديان الهى سردمداران جاهلى دانسته شده است.

مفاهیم ارائه‌شده آیات قبل از آیه ۸۵ آل عمران كه اتحاد همه پيامبران بر اسلام را اعلام كرده، در آيه ۸۵ چنین صورت‌بندی می‌شود: غير اسلام نزد خدا مردود است و پيامبر صلى الله عليه و آله در غدير اسلامِ مورد قبول دينى را معرفى کرد كه ولايت اهل‏ بيت‏ عليهم السلام اصل آن است. بدون این ولایت مفهوم «رضایت الهی از دین» تحقق نيافته است. در نتیجه، همه انبياء عليهم السلام به ولايت على‏ عليه السلام دعوت كرده‏‌اند و همه اين پيمان را بر امت‏‌هاى خويش عرضه كرده‌اند.

اعتقادى كه خداوند در روز «الست» از مردم برای آن پيمان گرفت و آن دينى كه فطرت بشر به آن تمایل دارد اسلام با ولايت اهل ‏بيت ‏عليهم السلام است. به همین دلیل است كه دين نزد خدا فقط اسلام است و همه انبياء عليهم السلام چنين دينى را بر مردم عرضه كرده‌‏اند.

روایاتی درباره دین مورد قبول خداوند

در منابع درباره دین مورد قبول خداوند بر اساس آیه ۸۵ سوره آل عمران روایاتی وارد شده است؛ از جمله:

• امام صادق ‏علیه السلام درباره آيه ۳۰ سوره روم (آیه فطرت) مى‌‏فرمايد: آن فطرتى كه خداوند مردم را بر آن خلق کرده این است: توحید، اینکه محمد رسول خداست و اینکه على اميرالمؤمنين است.
• امام باقر علیه السلام درباه آيه ۱۷۲ اعراف و غدیر (آیه میثاق یا آیه ذر) مى‌فرمايد: آنگاه كه خداوند عزوجل از بنى‌آدم پيمان گرفت و آنان را شاهد بر خود قرار داد، فرمود: آيا من پروردگار شما نيستم و آيا محمد پيامبر من نيست و آيا على اميرالمؤمنين نيست؟

همچنین، درباره اينكه انبياء عليهم السلام براى ولايت اهل بيت‏ عليهم السلام با خدا پيمان بسته‌اند و در پى یاری آنان بوده‌‏اند، احاديث بسيارى وارد شده است؛ از جمله:

• پيامبر صلى الله عليه و آله: «مَا تَنَبَّأَ نَبِيٌّ قَطُّ إِلَّا بِمَعْرِفَتِهِ‏ وَ الْإِقْرَارِ لَنَا بِالْوَلَايَةِ وَ لَا اسْتَأْهَلَ خَلْقٌ مِنَ اللَّهِ النَّظَرَ إِلَيْهِ إِلَّا بِالْعُبُودِيَّةِ لَهُ وَ الْإِقْرَارِ لِعَلِيٍّ بَعْدِي‏؛ هيچ پيامبرى به نبوت نرسيد مگر با معرفت او و اقرارش به ولايت، و هيچ خلقى سزاوار نظر رحمت خداوند نشد مگر با بندگى در برابر او و اقرار به ولايت على بعد از من».
• امام صادق ‏عليه السلام: خداوند هيچ نبى و رسولى را نفرستاد مگر آنكه از او براى نبوت محمد و امامت على پيمان گرفت.
• پيامبر صلى الله عليه و آله: يا على، خداوند هيچ پيامبرى را مبعوث نکرد مگر آنكه او را به ولايت تو فرا خوانده است.
• امام باقر عليه السلام: خداوند هر پيامبرى را -از آدم تا آخر پيامبران-  مبعوث کرده، به دنيا باز خواهد گرداند تا پيامبر و اميرالمؤمنين ‏عليهما السلام را يارى کنند.
• در شب معراج خداوند به پيامبر صلى الله عليه و آله دستور داد از انبيا عليهم السلام بپرسد كه به چه چيزى شهادت مى‏‌دهند. پيامبران در پاسخ حضرت گفتند: شهادت مى‌‏دهيم كه خدايى جز اللَّه نيست، يكتاست و شريک ندارد؛ و تو رسول خدايى، و على اميرالمؤمنين و وصى توست... و شهادت مى‌دهيم كه تو پيامبر خدا و سيد انبيايى و على بن ابى‌‏طالب سيد اوصیاء است. بر اين شهادت از ما پيمان گرفته شده است.

در پى اين پيمان، روايات بسيارى در منابع آمده كه انبيا عليهم السلام امت‌‏هاى خود را به ولايت اهل‏ بيت ‏عليهم السلام دعوت كرده‌‏اند؛ از جمله:

• پيامبر صلى الله عليه و آله: خداوند دائماً در امّت‏‌هايى كه پيامبرى بر آنان فرستاده شد درباره على اتمام حجت مى‌كرد، و هر كس در آن امت‏‌ها نسبت به على معرفت بيشترى داشت صاحب درجه والاترى نزد خداوند بود.
• امام صادق ‏عليه السلام: ولايت ما ولايت خداى عز و جل است، كه هيچ پيامبرى جز با آن مبعوث نشده است.
• امام باقر عليه السلام فرمود: خداوند هيچ پيامبرى مبعوث نکرده مگر براى ولايت ما و بيزارى و برائت از دشمنان ما.
• امام هادى‏ عليه السلام: خداوند مبعوث نفرموده محمد و پيامبران قبل از او را مگر به دين حنيف... و ولايت.
• امام حسن عسکری ‏علیه السلام: اگر خداوند نمى‏‌خواست حق ما را ظاهر كند پيامبران را به‌عنوان مبشر و منذر براى مردم نمى‌فرستاد.
• امام صادق ‏عليه السلام: هيچ نبيّى به نبوت نرسيد و هيچ پيامبرى فرستاده نشد مگر براى ولايت ما و فضيلت ما بر غير ما.
• امام رضا علیه السلام فرمود: ولايت على در كتاب‌هاى همه پيامبران آمده و خداوند پيامبرى را مبعوث نكرده مگر با نبوت محمد و وصايت على.

عظمت غدير براى انبياء عليهم السلام

برخی محققان، درباره عظمت غدیر و پیامبران عليهم السلام با تکیه بر منابع چنین نوشته‌اند: پيامبران الهى اخبار عالم را از منبع اصلى آن يعنى خزانه غيب الهى و وحى دريافت مى‏‌كنند. آنان وقتى دستور عيدگرفتن روز غديرى را كه هنوز نيامده از خدا مى‏‌شنوند، به‌خوبى متوجه غير عادى بودن آن مى‏‌شوند و عظمت فوق ‏العاده آن را دريافت مى‏‌كنند.

امام صادق ‏عليه السلام در اين باره مى‌‏فرمايد:‌‌ شايد گمان كنى كه خداوند روزى با حرمت‏‌تر از روز غدير خلق كرده است! نه به خدا قسم، نه به خدا قسم، نه به خدا قسم!

در اين باره پيامبر صلى الله عليه و آله به اميرالمؤمنين‏ عليه السلام وصيت كرد كه اين روز را عيد بگيرد و فرمود: انبياء هم چنين مى‌كردند و به جانشينان خود وصيت مى‏‌كردند كه اين روز را عيد بگيرند.

امام صادق‏ عليه السلام مى‌‏فرمايد: خداوند هيچ پيامبرى نفرستاده مگر آنكه اين روز را عيد گرفته و حرمت آن را نگه داشته است.

علوم انبياء عليهم السلام نزد اميرالمؤمنين ‏عليه السلام

درباره ارتباط غدیر با انبیاء الهی در زمینه قرارگرفتن علوم انبياء عليهم السلام نزد اميرالمؤمنين ‏عليه السلام چنین نوشته شده است:

در مراسم حجة الوداع، در عرفات جبرئيل نازل شد و با اشاره به آيه ۷ سوره مائده، كه در مدينه قبل از سفر نازل شده بود، اين پيام را آورد: «اى محمد، خداوند عزوجل به تو سلام مى‏‌رساند و مى‏‌فرمايد:

«اجل تو نزديک شده و مدت تو پايان يافته است؛ و من تو را به سوى آنچه چاره‌اى و فرارى از آن نيست (يعنى مرگ) خواهم برد. اكنون عهد خويش را بسپار و وصيت خود را پيش‌بينى نما؛ و آنچه از علم و ميراث علوم انبياى قبل از توست و اسلحه و تابوت و همه آنچه از نشانه‏‌هاى پيامبران نزد توست به وصى و خليفه بعد از خود تحويل ده، كه او حجت تمام‌عيار من بر خلقم على بن ابى‌طالب است. او را به‌عنوان علامت براى مردم به‌پا دار و عهد و پيمان و بيعت او را تجديد كن، و به آنان يادآورى كن آنچه از آنان تعهد گرفته‌ام از بيعتم و پيمانى كه با آنان محكم كرده‌‏ام، و عهدى كه با آنان داشته‌‏ام درباره ولايت ولی‌ام و صاحب اختيار آنان و هر مرد و زن مؤمنى، يعنى على بن ابى‌‏طالب».

قبول ولايت توسط انبياء عليهم السلام

درباره ارتباط غدیر با انبیاء الهی علیهم السلام در زمینه قبول ولايت توسط آنان چنین گفته شده است: يكى از معارف اعتقادى شيعه قبول ولايت توسط پيامبران‏ عليهم السلام آن هم به امر و عنایت الهى است.

اميرالمؤمنين‏ عليه السلام در اين باره مى‏‌فرمايد: اما مؤمن، پيامبرِ ما در روز غدير خم دست مرا گرفت و فرمود: «هرکس من مولای اویم، پس علی مولای اوست». آيا مؤمنان -به‌جز كسانى كه خداوند آنان را از لغزش و گمراهى حفظ كرد- اين مطلب را پذيرفتند؟ پس آگاه باشيد! بشارت باد شما را! بشارتتان باد كه خداوند شما را اختصاص داده به آنچه همه فرشتگان و پيامبران و مؤمنان را اختصاص نداده و آن پذيرفتن امرِ ولايت ماست.

منابع

• اسرار غدیر؛ محمدباقر انصاری، تهران: نشر تک، ۱۳۸۴ش.
• بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحياء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
• تأويل الآيات الظاهرة في فضائل العترة الطاهرة؛ شرف‌الدین علی حسینی استرآبادی، تحقیق: حسین استادولی، قم:مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۴۰۹ق.
• تبلیغ غدیر در سیره معصومین علیهم السلام؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۹۱ش.
• تجلی غدیر در عصر ظهور (مجموعه مقالات درباره جلوه‌های تحقق غدیر در عصر ظهور)؛ مرکز تخصصی غدیرستان کوثر، قم: دلیل ما، ۱۳۹۲ش.
• تفسير فرات الکوفی؛ فرات بن ابراهیم کوفی، تحقیق: محمد الکاظم، تهران: وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی (مؤسسة الطبع و النشر)، ۱۴۱۰ق.
• الخرائج و الجرائح؛ سعید بن هبةالله (قطب‌الدین راوندی)، قم: مؤسسة الإمام المهدی (علیه السلام)، ۱۴۰۹ق.
• سخنرانی استثنائی غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.
• عوالم العلوم و المعارف و الأحوال من الآیات و الأخبار و الأقوال؛ عبدالله بن نورالله‏ بحرانى اصفهانى‏، تحقیق: محمدباقر موحد ابطحى اصفهانى‏، قم: مؤسسة الإمام المهدى علیه السلام، ۱۳۸۲ش.
• غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
• کتاب سلیم بن قیس الهلالی؛ سلیم بن قیس هلالی، تحقیق: علاء‌الدین موسوی، تهران: مؤسسة البعثة (قسم الدراسات الإسلامية)، ۱۴۰۷ق.
• المحتضر؛ حسن بن سلیمان حلی، تحقیق: علی اشرف، قم: المکتبة الحيدرية، ۱۴۲۴ق.
• واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یک‌ماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.
• اليقين باختصاص مولانا علی عليه‌السلام بامرة المؤمنين؛ سيد‌ ‎ على بن موسی بن طاووس، تحقیق: محمدباقر انصاری، قم: مؤسسه دار الکتاب الجزائری، ۱۴۱۳ق.