آيه ۷ مجادله و غدیر

آیه ۷ سوره مجادله آیه‌ای علیه نجوای شیطانی اصحاب صحیفه ملعونه برای نگارش این صحیفه علیه غدیر.

آیه ۷ مجادله و غدیر

مشخصات آیه
نام سوره	مجادله
شماره آیه	۷
جزء	۲۸
محتوای آیه
مکان نزول	مدینه
موضوع	نجوای شیطانی اصحاب صحیفه ملعونه درباره نگارش این صحیفه علیه غدیر
ترتیل آیه ترجمه صوتی

موقعیت تاریخی نزول آیه ۷ سوره مجادله چنین توصیف شده است: با پایان مراسم حجة الوداع و بازگشت به مکه و آماده‌شدن مسلمانان برای حرکت به‌سوی غدیر، توطئه‌های منافقین توسط سران آنان علیه برنامه غدیر از یک نجوی (گفت‌وگوی سِرّی) آغاز شد. آنان پس از آنکه بر سر اصل مسئله به توافق رسیدند برای تثبیت کار خود داخل کعبه رفتند و پیمان‌نامه‌ای نوشتند و همگی آن را امضا کردند و امین و شاهد خود را ابوعبیده جراح قرار دادند. سپس، آن عهدنامه را در کعبه، زیر خاک، پنهان کردند.

محققان از روایات مربوط به تفسیر آیه ۷ سوره مجادله دو نکته برداشت کرده‌اند: اینکه امضاکنندگان صحیفه ملعونه در حقیقت قراردادی بر ضد خدا در خانه خدا امضا کردند؛ زیرا ولایت علی علیه السلام به امر الهی بوده است؛ اینکه در نگارش این صحیفه عمر بن خطاب نقش محوری داشت.

آیه‌ای درباره اقدامات منافقان در غدیر

آیه ۷ سوره مجادله از جمله آیاتی دانسته شده که در سفر حجةالوداع و پس از اتمام مراسم حج در مکه بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شد. این آیه در مورد نجوای شیطانی اصحاب صحیفه ملعونه و پیش از آیه ۱۰ سوره مجادله نازل شده بود.

برای آنکه معلوم شود خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله از توطئه منافقان اطلاع دارند و در پرونده آنان برای روز قیامت ثبت شده است، آیه ۷ سوره مجادله نازل شد: اَلَمْ تَرَ اَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الاَرْضِ ما یَکُونُ مِنْ نَجْوی ثَلاثَةٍ اِلاّ هُوَ رابِعُهُمْ وَ لا خَمْسَةٍ اِلاّ هُوَ سادِسُهُمْ وَ لا اَدْنی مِنْ ذلِکَ وَ لا اَکْثَرَ اِلاّ هُوَ مَعَهُمْ اَیْنَما کانُوا ثُمَّ یُنَبِّئُهُمْ بِما عَمِلُوا یَوْمَ الْقِیامَةِ اِنَّ اللَّهَ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلیمٌ؛ آیا ندانسته‌ای که خدا آنچه را که در آسمان‌ها و آنچه را که در زمین است می‌داند؟ هیچ گفت‌وگوی محرمانه‌ای میان سه تن نیست، مگر اینکه او چهارمین آنهاست، و نه میان پنج تن مگر اینکه او ششمین آنهاست، و نه کمتر از این [عدد] و نه بیشتر، مگر اینکه هر کجا باشند او با آنهاست. آنگاه روز قیامت آنان را به آنچه کرده‌اند آگاه خواهد گردانید، زیرا خدا به هر چیزی داناست.

موقعیت تاریخی نزول آیه

موقعیت تاریخی نزول آیه ۷ سوره مجادله چنین توصیف شده است: با پایان مراسم حجة الوداع و بازگشت به مکه و آماده‌شدن مسلمانان برای حرکت به‌سوی غدیر، توطئه‌های منافقین توسط سران آنان علیه برنامه غدیر از یک نجوی (گفت‌وگوی سِرّی) آغاز شد. آنان پس از آنکه بر سر اصل مسئله به توافق رسیدند برای تثبیت کار خود داخل کعبه رفتند و پیمان‌نامه‌ای نوشتند و همگی آن را امضا کردند و امین و شاهد خود را ابوعبیده جراح قرار دادند. سپس، آن عهدنامه را در کعبه، زیر خاک، پنهان کردند.

محور اصلی این پیمان ابوبکر و عمر بودند و ابوعبیده هم شاهد آن بود. افراد دیگری نیز به آن پیوستند که قبل از همه معاذ بن جبل و سالم مولی ابی‌حذیفة بودند. عبدالرحمن بن عوف و مغیرة بن شعبه نیز نفرات بعدی بودند تا آنکه با پیوستن عثمان، معاویه، عمرو عاص، ابوهریره، طلحه، سعد بن ابی‌وقاص و ابوموسی اشعری عدد آنان به ۱۴ نفر رسید. آنان کسانی هستند که در نقشه قتل پیامبر صلی الله علیه و آله در کوه هَرشی شرکت کردند. سپس بیست نفر دیگر به آنان اضافه شدند که در مدینه صحیفه ملعونه دوم را در خانه ابوبکر امضا کردند.

روایاتی درباره توصیف موقعیت تاریخی نزول

روایاتی درباره توصیف موقعیت تاریخی نزول آیه ۷ سوره مجادله در منابع آمده است:

• امام باقر علیه السلام هسته مرکزی صحیفه ملعونه اول را که شأن نزول آیه است، با تطبیق بر آیه توصیف کرده است. راوی از امام درباره آیه «هیچ نجوای سه‌نفری نیست مگر اینکه او چهارمی آنان است» پرسید. حضرت فرمود منظور ابوبکر و عمر است و ابوعبیده جراح امین آنان بوده، آنگاه که جمع شدند و درون کعبه رفتند و بین خود عهدنامه‌ای نوشتند که «اگر محمد از دنیا رفت امر خلافت تا ابد به خاندان او بازنگردد».
• امام صادق علیه السلام: این آیه درباره ابوبکر و عمر و معاذ بن جبل و ابوعبیده جراح و عبدالرحمن بن عوف و سالم مولی ابی‌حذیفه و مغیرة بن شعبه نازل شده است که آن پیمان‌نامه را بین خود نوشتند و میثاق بستند و از یکدیگر پیمان گرفتند که: «اگر محمد از دنیا رفت، هرگز نگذاریم هم خلافت و هم نبوت در بنی‌هاشم باشد». خداوند عزوجل هم این آیه را درباره آنان نازل کرد.
• در روایت دیگری از ابن‌عباس نزول این آیه مربوط به زمانی است که بزرگان قریش معاهده نوشتند و در آن بر قتل علی علیه السلام هم‌پیمان شدند و آن نوشته را به ابوعبیده جراح سپردند. پیامبر صلی الله علیه و آله آن پیمان‌نامه را از ابوعبیده مطالبه کرد و او آن را تحویل داد.
• در روایت دیگری از سلمة بن کهیل و سلیمان اقطَع آمده است که این آیه درباره آن گروهی است که در بین خود پیمان بستند که خلافت را به علی علیه السلام ندهند.

تحلیل اعتقادی آیه

محققان از روایات مربوط به تفسیر آیه ۷ سوره مجادله دو نکته برداشت کرده‌اند:

قراردادی علیه خدا در خانه خدا

امضاکنندگان صحیفه ملعونه در حقیقت قراردادی بر ضد خدا امضا کردند؛ زیرا ولایت علی علیه السلام به امر الهی بوده است. اینکه درباره صحیفه آیه ۷ سوره مجادله نازل شده به این معناست که هرکس در هر کجای عالم کاری سِرّی انجام دهد خداوند از آن خبر دارد و کسی نمی‌تواند آن را از خدا مخفی کند. پس چگونه است که اصحاب صحیفه تلاش کردند در خانه خدا اقدامی علیه خدا از او پنهان کنند.

عملکرد شیطانی اصحاب صحیفه

در روایت امام باقر علیه السلام آیه ۱۰ سوره مجادله به عمر تفسیر شده است؛ یعنی در چنین نجوایی که بر علیه خلافت شد نیازی به ابلیس نبود و خود عمر با شیطنتی که داشت بالاتر از شیطان عمل می‌کرد. از همین کلام امام باقر علیه السلام نتیجه گرفته می‌شود که مؤسس اساس غصب خلافت و نقطه آغاز همه اقدامات ضد ولایت اهل بیت علیهم السلام عمر بن الخطاب است؛ این نجوی از ابوبکر و عمر آغاز شد و سپس افراد دیگر اضافه شدند. طبق فرموده حضرت، این عمر بوده که ابوبکر را هم تحریک کرده و از یک نفر به دو نفر رسانده است.

منابع

• بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهار؛ محمدباقر بن محمدتقی مجلسی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
• تفسیر القمی‏؛ علی بن ابراهیم قمی، تحقیق: طیّب موسوی جزائری، قم: دار الکتاب‏، ‏۱۴۰۴ق‏.
• الصراط المستقیم إلی مستحقی التقدیم؛ علی بن محمد نباطی عاملی، تحقیق: محمدباقر بهبودی، تهران: مکتبة المرتضویة، ۱۳۸۴ق.
• غدیر در قرآن، قرآن در غدیر؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۷ش.
• الکافی؛ محمد بن یعقوب کلینی، تحقیق: علی‌اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
• واقعه قرآنی غدیر: گزارش سفر یک‌ماهه پیامبر برای اعلان ولایت در سایه آیات قرآنی؛ محمدباقر انصاری، قم: انتشارات دلیل ما، ۱۳۸۶ش.