ابن جزری
| اطلاعات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | شمسالدین محمد بن محمد بن محمد بن علی بن یوسف دمشقی جزَری شافعی |
| سرشناسی | قاری، مفسر، حافظ حدیث و فقیه اهل سنت در سده هشتم و نهم هجری |
| تولد | ۲۵ رمضان ۷۵۱ هجری قمری، دمشق |
| وفات | ربیعالاول ۸۳۳ هجری قمری، شیراز |
| محل دفن | شیراز، مدرسهای که خود تأسیس کرد |
| خویشان سرشناس | - |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | محمد بن عبدالرحمان بن صائغ، محمد بن رافع سلامی، عبدالوهاب بن یوسف ابن السلار، محمد بن احمد بن قدامه و دیگران |
| شاگردان | گروه زیادی از قاریان، فقها و علما در شام، مصر، حجاز، عراق و فارس |
| مذهب | شافعی |
| اطلاعات فرهنگی | |
| زمینه فعالیت | علوم قرائات، حدیث، فقه، تدریس و تألیف |
| علت شهرت | ریاست علم قرائت جهان اسلام، تألیف کتاب «النشر فی القراءات العشر» |
ابن جزری، شمسالدین محمد بن محمد دمشقی، از برجستهترین قاریان و حافظان حدیث اهل سنت در سده هشتم و نهم هجری بود. او مؤلف آثار مهمی مانند «النشر فی القراءات العشر وأسنی المطالب فی مناقب علی بن أبی طالب علیه السلام» است و ریاست علم قرائت در سرزمینهای اسلامی به او تعلق داشت. ابن جزری در سال ۸۳۳ هجری قمری در شیراز درگذشت.
زندگینامه
ابن جزری؛ قاری و حافظ بزرگ اهل سنت، در سال ۷۵۱ هجری قمری در دمشق دیده به جهان گشود و از همان کودکی نشان داد که علاقه خاصی به علوم قرائت و حدیث دارد. پدرش، پس از سالها بیفرزندی، با نیت فرزندی دانشمند آب زمزم نوشید و خداوند دعای او را مستجاب کرد. ابن جزری در کودکی حافظ قرآن شد، و سپس نزد بزرگان دمشق، قاهره، اسکندریه و دیگر شهرها، علوم مختلف از جمله قرائت، حدیث، فقه و بلاغت را فرا گرفت.
ابوالفلاح عبدالحی بن عماد حنبلی (متوفای ۱۰۸۹) در کتاب «شذرات الذهب» مینویسد: او در دمشق بهدنیا آمد و در همانجا دانش دین فراگرفت و به جستجوی حدیث و قرائات انس گرفت و در این علوم سرآمد شد. مدرسهای به نام «دارالقرآن» ساخت و به تعلیم قرائت همت گماشت. یک بار برای قضاوت شام منصوب شد اما به دلایلی به انجام آن نرسید. چندین نوبت به قاهره سفر کرد، قیافهای خوشمشرب، ثروتمند، فصیح و بلیغ داشت. مدتی نزد قطبلک استادار ایتمش بود، اما چون از او رنجیده شد، او را تهدید کرد و ابن جزری ناچار گریخت و در سال ۷۹۸ ه.ق از راه دریا به دیار روم (آناتولی) رفت و با ابویزید بن عثمان ارتباط برقرار کرد و همگان در آن بلاد از دانش قرائت او بهرهمند شدند. او در نبرد با ابن عثمان و لنکیه حضور داشت و پس از اسارت ابن عثمان به لنک پیوست و از او احترام دید و قضاوت شیراز را به او سپردند و مدتی طولانی در آن منصب ماند.
او به مردم حجاز نیکی فراوان میکرد و قرائات و حدیث را به عالمان آن دیار آموخت. سال ۸۲۲ هجری قمری قصد حج کرد اما اموالش غارت شد و حج را از دست داد و مدتی در ینبع، سپس مدینه و مکه ماند تا سرانجام حج گزارد و به عراق برگشت و بار دیگر به حجاز، قاهره و سپس شیراز بازگشت. سلطان اشرف در قاهره به او احترام کرد و گرامیاش داشت. ابن جزری پس از سفرهای دیگر، به دستور سلطان شیراز برای مدتی قاضی شیراز شد و سرانجام به بصره و سپس مکه و مدینه رفت و در سال ۸۲۷ به دمشق و بار دیگر به قاهره بازگشت.
حافظ ابن حجر عسقلانی (متوفی ۸۵۲) در «انباء الغمر» مینویسد: ریاست علم قرائت در سراسر سرزمینهای اسلامی به او ختم میشد. پیش از آن کتاب «حصن حصین» را درباره دعاها نوشت که در یمن بسیار مشهور شد. سپس خود به یمن رفت و دانشش را فراگیرتر کرد. در قاهره، مسند احمد، مسند شافعی و دیگر کتابها را تدریس کرد. در دمشق و مصر از ابن امیله، ابن الشیرجی، محمود بن خلیفه، ابن کثیر، ابن عمرو، ابراهیم بن احمد بن فلاح، کمال بن حبیب، عبدالرحمان بن احمد بغدادی و دیگران حدیث شنید. در اسکندریه از عبدالله بن دمامینی و در بعلبک از احمد بن عبدالکریم روایت کرد و به نظم و علوم قرائت اهمیت زیادی داد.
کتابهای مهمی چون «ذیل طبقات القراء» را نگاشت، قصاید متعددی در قرائتهای سهگانه سرود و کتاب «النشر فی القراءات العشر» را با دقت نگاشت که از آثار بارز اوست. ابن حجر میگوید برخی او را به ماجراجویی در نقل اقوال و نیز نقل حدیث متهم کردهاند اما این رفتار در میان متأخرین رایج بوده است. بهطور کلی ابن جزری نمونهای ناب و بیمانند بود و آثارش در سراسر عالم اسلام همانند خورشید انتشار یافت.
ابن جزری افزون بر دمشق و مصر، به مناطق وسیعتری سفر کرد و حتی با تیمور لنگ به سمرقند رفت و سالها در آن شهر به گسترش دانش قرائت پرداخت. همچنین تدریس و فعالیت علمی در شهرهای شیراز، بصره، مکه و مدینه را تجربه کرد، تا جایی که برخی شاهان و علما او را «امام اعظم» نامیدند و حضورش را مایه نشر علوم دینی دانستند.
از اساتید او میتوان به محمد بن عبدالرحمان بن صائغ، محمد بن رافع سلامی، محمد بن احمد بن قدامه مقدسی و عبدالرحیم اسنوی اشاره کرد. وی حدود ده سال شاگرد محمد مقدسی بود و هزاران حدیث و روایت از او شنید. نیز در مسیر علمی خود، بر فقه، اصول، معانی و بیان و علوم حدیث مسلط شد و در تدریس و تألیف پیشتاز بود.
سرانجام این عالم اهل سنت در ربیعالاول سال ۸۳۳ هجری قمری در شیراز درگذشت و در مدرسهای که خود بنا کرده بود، به خاک سپرده شد.[۱]
تألیفات
ابن جزری آثار بسیاری در زمینه قرائت، حدیث و علوم اسلامی نگاشته که از مهمترین آنها میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- «اسنی المطالب فی مناقب علی بن ابیطالب علیه السلام»
- «تحبیر التیسیر فی قراءات الأئمة العشرة»
- «الحصن الحصین من کلام سید المرسلین صلی الله علیه وآله»
- «الدرة المضیئة فی قراءات الأئمة الثلاثة المرضیة لتتمیم القراءات العشر»
- «الزهر الفائح فی ذکر من تنزه عن الذنوب و القبائح»
- «طیبة النشر فی القراءات العشر»
- «عرف التعریف بالمولد الشریف»
- «غایة النهایة فی طبقات القراء»
- «کاشف الخصاصة عن ألفاظ الخلاصة (شرح الفیه ابن مالک)»
- «المصعد الأحمد فی ختم مسند الإمام أحمد»
- «منجد المقرئین و مرشد الطالبین»
- «النشر فی القراءات العشر»
- «الأربعون مسئلة فی القراءات»
- «تاریخ الجزری (تلخیص تاریخ اسلام ذهبی)»
- «تقریب النشر فی القراءات العشر»
- «التمهید فی علم التجوید»
- «ذات الشفاء فی سیره النبی صلی الله علیه وآله و الخلفا»
- «عدة الحصن الحصین»
- «مفتاح الحصن الحصین»
- «الهدایة فی علم الدرایة (منظومهای در علوم حدیث)»
تألیف کتاب در غدیر[۲]
محمد بن محمد دمشقی شافعی، شمس الدین، ابن جَزَری (ت ۷۵۱ - م ۸۳۳ ق) کتابی دارد به نام «أسنی المطالب فی مناقب علی بن أبی طالب علیه السلام» که در آن به اثبات تواتر حدیث غدیر پرداخته است. سخاوی در کتاب «الضوء اللامع» ضمن شرح حال او، این کتاب را از آثار وی شمرده است.
تواتر حدیث غدیر در کلام ابن جزری[۳]
ابن جزری (ت ۷۵۱ - م ۸۳۳ ق) به سند خود حدیث غدیر را نقل نموده و سپس میگوید: این حدیث از این طریق حسن است و از طرق بسیار دیگر صحیح بوده، و به تواتر از امیرالمؤمنین علی علیه السلام و رسول خدا صلی الله علیه و آله روایت شده است. عده بسیاری آن را از گروه بسیار دیگر نقل کردهاند، و سخن ناآگاهان از دانش حدیث که تلاش کردهاند این روایت را تضعیف کنند اعتباری ندارد.
حدیث غدیر از این صحابه نقل شده است:
ابوبکر، عمر بن خطّاب، طلحة بن عبیدالله، زبیر بن عوّام، سعد بن ابی وقّاص، عبدالرحمن بن عوف، عباس بن عبدالمطّلب، زید بن ارقم، بَراء بن عازب، بُرَیدَة بن حُصَیب، ابوهریره، ابوسعید خُدری، جابر بن عبدالله، عبدالله بن عباس، حُبشی بن جُنادَه، عبدالله بن مسعود، عمران بن حصین، عبدالله بن عمر، عمّار بن یاسر، ابوذر غفاری، سلمان فارسی، اسعد بن زراره، خُزَیمَة بن ثابت، ابوایّوب انصاری، سهل بن حُنَیف، حُذَیفَة بن یمان، سَمُرَة بن جُندَب، زید بن ثابت، انس بن مالک و صحابه دیگر.
باری، این حدیث به گونه صحیح از جماعتی از صحابیان - که از خبرشان قطع و یقین به دست میآید - نقل و ثابت شده که پیامبر صلی الله علیه و آله در روز غدیر چنین سخنی گفته است.[۴]